Αιχμάλωτα ακροατήρια και ιδιωτικά πανεπιστήμια, της Αγγέλας Καστρινάκη

[άρθρο μου στα ΝΕΑ]

Πειραματικό Λύκειο, ώρα 10.00 π.μ. Μπαίνω σε μια τάξη με είκοσι παιδιά, κυρίως κορίτσια. Είμαι καλεσμένη να παρουσιάσω στα παιδιά αυτά της θεωρητικής κατεύθυνσης το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Οι δυο δασκάλες πλάι μου είναι απόφοιτες του Τμήματος και ένθερμες φιλόλογοι κι οι δύο.

Λέω λοιπόν πόσο καλό είναι αυτό το Τμήμα, πόσο άξιους διδάσκοντες έχει, τι καινούργια αντικείμενα έχουμε εισαγάγει. Είμαστε οι πρώτοι στην Ελλάδα που προσφέρουμε το μάθημα Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Σπουδές και μπορείτε, λέω, να πάρετε και ένα πτυχίο σύντομου κύκλου σπουδών σε αυτό. Μελετάμε τη λογοτεχνία, αρχαία και νέα, με μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης. Έχουμε και εξειδικευμένους διδάσκοντες σε αυτό το αντικείμενο, είμαστε στην πρωτοπορία της πρωτοπορίας! Α, και τι άλλο; Διαθέτουμε και μάθημα Υπολογιστικής Γλωσσολογίας, κάτι εντελώς καινούργιο, που, ξέρετε, οδηγεί και σε νέα επαγγέλματα, σε μια αναδυόμενη αγορά, που ολοένα θα αναζητά νέα στελέχη. Έχετε ερωτήσεις;

Μπα, δεν υπήρχαν ερωτήσεις.

Έπειτα μπήκα στα πιο οικεία χωράφια, τα δικά μου. Μαθαίνουμε τους μεγάλους συγγραφείς μας. Τι Σολωμό, τι Παπαδιαμάντη, τι Παλαμά, τι Καρυωτάκη! Μα έχουμε και συγκριτική φιλολογία και μαθαίνουμε και για όλες τις συναρπαστικές σχέσεις με την Ευρώπη και τις άλλες παραδόσεις. Κι ακόμα κάτι, σας εξομολογούμαι: εγώ διδάσκω και δημιουργική γραφή, γράφουμε μαζί λογοτεχνία, να για παράδειγμα, το προηγούμενο εξάμηνο βάλαμε ως θέμα το «αισθήσεις και ψευδαισθήσεις» και οι φοιτήτριες κι οι φοιτητές έγραψαν εξαίρετα πράγματα, κάναμε και γιορτή και τα παρουσιάσαμε. Αν έχετε μεράκι, ελάτε, μη διστάσετε – να κιόλας, το Πανεπιστήμιο είναι πλάι σας, με τα ωραία του κτίρια, δέκα λεπτά δρόμο από το σπίτι σας!

Καμιά ερώτηση τώρα; Καμία! Κοιταζόμαστε με τις δασκάλες αμήχανα. Μήπως να βγουν τα παιδιά για διάλειμμα, να το σκεφτούν λίγο και να επανέλθουμε; Μα πριν βγουν τα παιδιά για διάλειμμα και επανέλθουμε, έχουμε τη φαεινή ιδέα να ρωτήσουμε: εσύ, παιδί μου, τι θέλεις να σπουδάσεις; Ψυχολογία, λέει το ένα. Ψυχολογία, γνέφει και τ’ άλλο, και το τρίτο. Η μισή τάξη και παραπάνω θέλει να σπουδάσει ψυχολογία. Κάποια λίγα παιδιά μιλούν για σπουδές στην προσχολική αγωγή, άλλα τόσα για αθλητισμό, κι ένα στο βάθος, ένα μόνο κορίτσι λέει δειλά δειλά «εγώ μπορεί φιλολογία, αλλά το σκέφτομαι».

Ουδείς λόγος λοιπόν να «επανέλθουμε μετά το διάλειμμα». Έφυγα με την ουρά κάτω απ’ τα σκέλια. Και συνειδητοποίησα ξαφνικά τη μεγάλη αλήθεια. Κανείς δεν μας θέλει, η φιλολογία που ενέπνευσε κόσμο και κόσμο, με τους μεγάλους δασκάλους της, με τους παθιασμένους ερευνητές της, με τα τεράστια (κάποτε) ακροατήριά της, έχει τελειώσει! Το ξέρουμε από καιρό πως κάτι δεν πάει καλά. Οι φοιτητές μας ξαφνικά μειώθηκαν στο μισό, οι αίθουσές μας όχι μόνο επαρκούν, ενώ πριν από μερικά χρόνια ξεχείλιζαν, αλλά είναι και μεγάλες για τα ισχνά μας ακροατήρια. Το προηγούμενο εξάμηνο είχα 12 φοιτητές σε μια αίθουσα των 80 – τι παγωμάρα! Τώρα έχω ακόμα λιγότερους, αλλά είναι προς το παρόν διαδικτυακοί και …γεμίζουν την οθόνη.

Και συνειδητοποίησα απότομα τι θα συμβεί τώρα με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Μια-δυο-τρεις ψυχολογίες στην Ελλάδα, και η Φιλολογία θα πάψει υφισταμένη, τουλάχιστον στο περιφερειακό Πανεπιστήμιο Κρήτης. Έως τώρα έλεγα περήφανα στους συναδέλφους που ανησυχούσαν για τη μοίρα μας ότι οι φοιτητές πάντα θα μας προτιμούν, θα προτιμούν τη διάσημη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης από οποιοδήποτε ιδιωτική Σχολή, γιατί απλούστατα είμαστε οι καλύτεροι και προσφερόμαστε δωρεάν. Αρκεί να κτίσουμε επιτέλους αυτές τις Εστίες, τις 2.000 φοιτητικές κατοικίες μέσα στο κάμπους, που θα λύσουν το στεγαστικό πρόβλημα.

Υπολόγιζα χωρίς την ψυχολογία… Μήπως τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι εντέλει ένα μεγάλο λάθος; Μήπως ο νόμος που ψηφίστηκε χτες (εγώ γράφω βέβαια πριν ψηφιστεί) ακυρώσει όλη την τεράστια επένδυση που έχει κάνει το κράτος σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό; Μήπως κλείσουν οι Σχολές μας; Νά τι έγινε στην Κομοτηνή: συγχωνεύτηκαν τρία Τμήματα στο πεδίο των Ανθρωπιστικών σπουδών, γιατί τα δύο από τα τρία δεν είχαν σχεδόν καμία ζήτηση.

Από την άλλη, γνωρίζουμε πώς λειτουργούσαμε τα τελευταία (αρκετά) χρόνια: με φοιτητές που οι περισσότεροι είχαν εισαχθεί στο Πανεπιστήμιο με βαθμούς κάτω από τη βάση ή γύρω στη βάση του 10. Γνωρίζουμε την τεράστια αδιαφορία για ένα πτυχίο που δεν οδηγεί σε εξασφαλισμένη εργασία, τις αγωνιώδεις προσπάθειές μας να μορφώσουμε λίγο όλα αυτά τα παιδιά που βρέθηκαν στις αίθουσές μας. Ουσιαστικά έχουμε αιχμάλωτα ακροατήρια! Μας λένε πως ήμασταν η πρώτη επιλογή τους για να μη μας κακοκαρδίσουν, αλλά εδώ που τα λέμε η κακή τους τύχη, η χαμηλή βαθμολογία τους, τα υποχρέωσε να μας επιλέξουν.

Και τώρα; Θεωρώ και νόμιμο και λογικό και ηθικό να μη μας επιλέγουν πια. Η «αγορά» θα έρθει, φευ, να διορθώσει τα κακώς κείμενα, τις ατελείωτες Σχολές που έσπειρε η Ελληνική Πολιτεία σε κάθε κωμόπολη της επικράτειας για να ικανοποιήσει μια μικρή επιστημονική ζήτηση και ένα μεγάλο τοπικό συμφέρον. Δυστυχώς ήρθε η ώρα, και δεν έχουμε δικαίωμα να το εμποδίσουμε.

Για μένα είναι ξεκάθαρο πως το κρατικό μονοπώλιο πρέπει να λάβει τέλος. Πως στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον μας, στην ενιαία Ευρώπη, δεν μπορούμε να επικαλούμαστε μια αρχαϊκή διάταξη που την έχει προ πολλού ξεπεράσει η εποχή. Δωρεάν παιδεία ναι, το κράτος οφείλει να παρέχει και μάλιστα την καλύτερη δυνατή. Δεν έχει δικαίωμα όμως να επιβάλλει τις δικές του επιλογές. Άλλες είναι οι προκλήσεις τώρα. Μπορούμε να ανοιχτούμε στον κόσμο; Μπορούν οι Φιλοσοφικές Σχολές μας να γίνουν ελκυστικές για τους Αιγύπτιους που ενδιαφέρονται για τα ελληνικά προκειμένου να εξυπηρετήσουν εμπόριο και τουρισμό, για τους Κινέζους που ενδιαφέρονται για την αρχαία φιλοσοφία, για τους Αμερικάνους; Μπορεί η κοινωνία μας να αλλάξει τόσο ώστε να χρειάζεται τις ειδικότητες της υπολογιστικής γλωσσολογίας και των ψηφιακών ανθρωπιστικών σπουδών; Ιδού τα μεγάλα θέματα. Αλλά εμείς κάνουμε καταλήψεις, «κυλιόμενες αποχές» και κάτι λίγες απεργίες, για να διατηρήσουμε ουσιαστικά το δικαίωμά μας επί των αιχμάλωτων ακροατηρίων μας.