Γιάννης Καραχισαρίδης

Η εξουσία είναι άχρονη. Προαιώνια συνοδός των ανθρωπίνων κοινωνιών. Η έννοια όμως της εξουσίας δεν ήταν πάντα απωθητική στους ανθρώπους. Όσο γυρνάμε στο παρελθόν, τόσο περισσότερο ήταν αυτονόητη και αποδεκτή.

Οι εξουσιαζόμενοι πολύ σπάνια αμφισβητούσαν την εξουσία, όπως αυτή εκφραζόταν στην κραταιά Ρώμη ή στα βασίλεια της Ευρώπης που αναδύθηκαν μετά το τέλος του Μεσαίωνα. Η εναντίωση προέκυψε ως προϊόν του εκπολιτισμού. Και πάλι πρέπει να ανατρέξουμε υποχρεωτικά στον διαφωτισμό, που θεμελίωσε τη δυνατότητα της συγκροτημένης αμφισβήτησης. Έκτοτε η κριτική της εξουσίας καταλάμβανε ολοένα και πιο μεγάλο μερίδιο στην ανθρώπινη σκέψη. Κι όταν κάτι μπει στο μυαλό των ανθρώπων, επιστροφή δεν υπάρχει. Όσα εμπόδια κι αν υψώθηκαν στο δρόμο προς την ανοιχτή κοινωνία, όσος κόπος και αίμα κι αν χρειάστηκε, η πορεία είχε γίνει πλέον αναπότρεπτη. Κι έτσι φτάσαμε στο σήμερα, που η κριτική της εξουσίας είναι το αυτονόητο.

Για αιώνες το κατεστημένο ήταν ταυτισμένο με την εξουσία. Ο Ερρίκος ο 8ος ταλαιπώρησε τις γυναίκες του αναζητώντας έναν διάδοχο που θα συνεχίσει τη γενιά του. Η εξουσία ήταν εξ ολοκλήρου στα χέρια του και το κατεστημένο, στενά δεμένο μαζί του. Σήμερα όμως πρόεδρος των ΗΠΑ ή της Γαλλίας μπορεί να γίνει οποιοσδήποτε. Όταν ο Ομπάμα ή ο Ολάντ γεννιόντουσαν δεν είχαν κανένα χρίσμα. Οι χαώδεις συμπτώσεις της ζωής, τούς έφεραν στο αξίωμα που κατέχουν. Και φυσικά δεν κατέχουν ολόκληρη την εξουσία. Το κατεστημένο είναι διάσπαρτο και δεν αναφέρεται υποχρεωτικά σ’ αυτούς. Η ανοιχτή κοινωνία, που προέκυψε με αφετηρία το διαφωτισμό, χτύπησε ακριβώς στον πυρήνα της συγκεντρωτικής εξουσίας που κυριαρχούσε πιο πριν και από τα θραύσματα προέκυψε ένα πλήθος περιφερειακών εξουσιών, πολλές φορές ανεξάρτητων μεταξύ τους. Παλιά η εξουσία ήταν ευδιάκριτη, συγκεντρωμένη σ’ ένα κέντρο. Ήταν ο βασιλιάς και οι ευγενείς που τον περιτριγύριζαν. Σήμερα έγινε πολυκεντρική και επειδή ακριβώς είναι δυσδιάκριτη, ευδοκιμούν οι θεωρίες της συνομωσίας.

Μέσα από τις διαδικασίες της ανοιχτής κοινωνίας, ο άνθρωπος έκφρασε την επιθυμία να πάρει την τύχη στα χέρια του. Έτσι δημιουργήθηκε σιγά-σιγά ένα περιβάλλον όπου ο καθένας θα μπορούσε να έχει ευκαιρίες. Η καταγωγή και η οικονομική ευμάρεια έπαψαν να είναι οι μόνες προϋποθέσεις για την ατομική πρόοδο. Ολοένα και περισσότερα τμήματα του πληθυσμού αποκτούσαν το δικαίωμα στην ευκαιρία και κατά συνέπεια η μοίρα του καθενός εξαρτιόταν και από την προσωπική του προσπάθεια. Όσο ταξιδεύουμε πίσω στο παρελθόν, τόσο διαπιστώνουμε ότι η ζωή κάθε νεογέννητου ήταν προδιαγεγραμμένη. Σήμερα ο καθένας που γεννιέται έχει την ευκαιρία να κατορθώσει το οτιδήποτε. Την ευκαιρία όμως, όχι τη βεβαιότητα.

Παρ’ όλες τις εξελίξεις, επιμένουμε να συγχέουμε την εξουσία με το κατεστημένο. Οφείλεται στις έντονες αναμνήσεις από τις εποχές που αυτά τα δύο ήταν ένα. Το κατεστημένο όμως σήμερα έχει τη δική του αυτοδυναμία, τα δικά του χαρακτηριστικά και – πάνω απ’ όλα – είναι συνάρτηση του χρόνου. Πρώτα εγκαθίσταται, μετά αντιστέκεται με κάθε τρόπο στη φθορά του χρόνου, έως ότου τελικά ο πανδαμάτωρ να το σύρει στη λήθη. Τώρα πια η διαδοχή των γενεών έχει τον πρώτο λόγο. Η κάθε γενιά δημιουργεί το κατεστημένο της σε όλα τα πεδία της κοινωνίας. Ο Ροντήρης, ο Μινωτής και ο Κουν ήταν κάποτε κατεστημένο στη θεατρική δραστηριότητα. Το κατάφεραν χάρις στην αξιοσύνη τους, τώρα πια δύναμη δεν έχουν. Τώρα είναι απλώς λήμματα στις εγκυκλοπαίδειες. Ότι απέμεινε είναι η πνευματική τους κληρονομιά.

Η διαδοχή των γενεών ήταν πάντα η φυσική ροή των πραγμάτων. Έλαβε όμως την αξία που της αναλογούσε μόνο μέσα στο περιβάλλον της ανοιχτής κοινωνίας. Συχνά έχουμε τη ψευδαίσθηση της «αιωνιότητας» του κατεστημένου και μας διαφεύγει η συνεχής και αδιάλειπτη ανανέωση του, όσο ο χρόνος κυλάει και οι γενιές έρχονται και παρέρχονται. Αν όμως – χωρίς προκαταλήψεις και χωρίς αξιολογήσεις – παρατηρήσουμε ποιοι διαχειρίζονται τους θεσμούς σήμερα και ποιοι πριν είκοσι χρόνια, τότε θα καταλάβουμε τη θνησιμότητα του κατεστημένου.

Είναι φυσικό ο άνθρωπος να αξιολογεί ότι έζησε. Το επίκαιρο είναι καταλυτικό στη ζωή του. Τα βιώματα είναι πολύ πιο ισχυρά από τον στοχασμό και τη περιπλάνηση στο ανεπίκαιρο, στην Ιστορία. Κι όταν η ζωή δεν του έδωσε τη σημασία που εκείνος ήθελε, τότε το κατεστημένο μετατρέπεται σε μια εχθρική οντότητα. Και συχνά καταλήγει στο λανθασμένο συμπέρασμα, ότι το κατεστημένο ήταν που του στέρησε τις ευκαιρίες, για μια καλύτερη θέση στον κόσμο. Όταν όμως ο καιρός μας προσπεράσει και η εποχή που ζήσαμε στοιβαχτεί στο παρελθόν, αυτές οι πικρές σκέψεις, θα χαθούν στη σκόνη του χρόνου και μαζί τους θα χαθεί και το κατεστημένο που τις προκάλεσε.

 Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του. 

iPorta.gr