Ο  Άγγελος Κουτσούκης είναι Ραδιοφωνικός Παραγωγός και Δημοσιογράφος.

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση της τριλογίας  ”Επιστροφή στη Σμύρνη”  του Ευάγγελου Μαυρουδή,  το πρώτο πράγμα που σου έρχεται στο μυαλό, είναι πόσο μικρός είναι ο άνθρωπος μπροστά στην Ιστορία.

Ένας μικρός κόκκος άμμου που χάνεται στις σελίδες  της, παρ΄όλο που όσα κάνει όσο ζει καθορίζουν την ίδια την Ιστορία. Φαίνεται αντιφατικό, αλλά δεν είναι.

Ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος Πλάτωνας Πηλείδης, χάνεται στην καταστροφή της Σμύρνης και τρεις γενιές αργότερα,οι απόγονοί του ψάχνοντας να βρουν τα ίχνη του και της οικογένειάς τους, έρχονται αντιμέτωποι, ουσιαστικά, με την Ιστορία που καθόρισε όχι μόνο την οικογένεια, αλλά την μοίρα των δύο Εθνών, της Ελλάδας και της Τουρκίας και κατέληξε στην καταστροφή της κοσμοπολίτικης Σμύρνης.

Πρόκειται, όπως έγραψα παρουσιάζοντας τον πρώτο τόμο της τριλογίας, για μια εντυπωσιακή ιστορική τοιχογραφία. Αν ήταν πίνακας, θα ήταν ένας από αυτούς τους πολύ μεγάλους της κλασικής εποχής που στολίζουν τους τοίχους του Λούβρου. Με την μαστοριά του παλιού τεχνίτη, ο Ευάγγελος Μαυρουδής αναπαριστά μια από τις πιο ταραγμένες εποχές της Ελλάδας, με τόση λεπτομέρεια, που δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις την ιστορική του γνώση, όχι μόνο στα μεγάλα γεγονότα της Ιστορίας, αλλά και στα μικρά και καθημερνά, από αυτά που συνήθως ξεχνιούνται όταν περάσει η εποχή τους. Από τις πολιτικές αποφάσεις, που άλλαξαν την εξέλιξη της Ιστορίας, μέχρι το πώς έπιναν τον καφέ τους οι Αθηναίοι στα καφενεία της εποχής. Η εποχή του Εθνικού Διχασμού,ανάμεσα στους Βενιζελικούς και τους Βασιλόφρονες ήταν μια τραγική εποχή για την Ελλάδα, που κατέληξε στην Μικρασιατική Καταστροφή. Ο Ευάγγελος Μαυρουδής, σαφώς έχει πολιτική θέση, αλλά δεν διστάζει να καυτηριάσει τα κακώς κείμενα και από τις δύο πλευρές. Παράλληλα, έχει την ιστορική γνώση, να παρουσιάσει τις ιστορικές εξελίξεις και από την άλλη πλευρά, την πλευρά της Τουρκίας. Νομίζω πως είναι η πρώτη φορά που μέσα στο ίδιο μυθιστόρημα παρουσιάζονται και οι δύο πλευρές και η παράλληλη εξέλιξη των γεγονότων. Η Παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, το Κίνημα των Νεότουρκων, η εμφάνιση και η τελική επικράτηση του Κεμάλ.

Είναι σαφές,ότι στην τριλογία  ”Επιστροφή στη Σμύρνη” , η Ιστορία ξεπερνάει την μυθοπλασία.

Η ιστορία των δύο οικογενειών , που ουσιαστικά περιγράφονται στην ακμή και στην παρακμή τους, δίνει την ευκαιρία στον συγγραφέα να περιγράψει την Εποχή. Μια εποχή που χαρακτηρίστηκε από τον πόλεμο, είτε Βαλκανικός, είτε Α΄Παγκόσμιος ήταν αυτός. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 ο παγκόσμιος χάρτης σχεδιάστηκε πολλές φορές. Οι άνθρωποι απλά ακολούθησαν την εποχή και όσοι επέζησαν, προσπάθησαν να συνεχίσουν τη ζωή τους, εκεί που την άφησε ο πόλεμος. Πολλοί από τους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος δεν επέζησαν της εποχής τους. Και είναι οι απόγονοί τους που τόσα χρόνια μετά, ψάχνοντας σε ξεχασμένες φωτογραφίες, χρυσά σταυρουδάκια πού πέρασαν από γενιά σε γενιά και μισοκατεστραμμένα έγγραφα προσπαθούν να μάθουν τι έγινε τότε.

Ο Ευάγγελος Μαυρουδής γράφοντας την  ”Επιστροφή στη Σμύρνη”, δεν ποντάρει στην εύκολη συγκίνηση. Δεν τον ενδιαφέρει να συγκινήσει τον αναγνώστη με μελοδραματικές λεπτομέρειες. Δεν υπάρχουν Έλληνες θύματα και Τούρκοι θύτες. Και οι δύο υπήρξαν θύματα της εποχής τους και των επιτελικών σχεδιασμών στα παγκόσμια συνέδρια που δεν συμμετέχουν οι λαοί. Αφηγείται την ιστορία που θέλει να πει, σχεδόν αποστασιοποιημένος, σαν ιστορικός.

Και γι΄αυτό καταφέρνει να γράψει ένα έγκριτο βιβλίο, που, ιδιαίτερα στην εποχή μας, αν κάτι μπορεί να μας διδάξει, είναι πόσο κακό πράγμα είναι οι εθνικιστικές φωνές και ο διχασμός.

Μια λεπτομέρεια που αναδεικνύει η  ”Επιστροφή στη Σμύρνη” . ”Φως εξ Ανατολών”- που είναι και ο τίτλος του τρίτου τόμου- είναι το όνομα του Πανεπιστημίου που οραματίστηκε ο Βενιζέλος και οι συνεργάτες του για την Σμύρνη. Ένα Πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε στο διάστημα της Ελληνικής παρουσίας στη Σμύρνη, επανδρώθηκε , εξοπλίστηκε αλλά δεν πρόλαβε να λειτουργήσει. Ίσως αν είχε προλάβει, τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί αλλιώς.

Χαρακτηριστικές είναι κάποιες από τις κριτικές που πήρε.

“Ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα. Χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες. Εξισορροπεί χωρίς τριγμούς το πραγματολογικό του υλικό με τις μυθοπλαστικές του ιστορίες και υποδεικνύει στοχαστικά την ασύμμετρη συμπλοκή του συλλογικού με το ατομικό.” (Βαγγέλης Χατζηβασιλείου – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ)

“Η Μικρασιατική Καταστροφή αλλιώς. Ο Μαυρουδής θα επιμείνει στην υποκειμενική ματιά, όπως και στον μικρόκοσμο των αντικριστών σπιτιών στη Σμύρνη, του ελληνικού και του τουρκικού, αναζητώντας και μια άλλη, συμπληρωματική της Ιστορίας, προσέγγιση στο μύθο. Έλληνα ή Τούρκου, το αιματοβαμμένο νυστέρι της Ιστορίας που βυθίζεται στα σπλάχνα της μικρασιατικής γης ανασύρει τις μυθολογικές διηγήσεις που ίσως έχουν τόπο προέλευσης αλλά όχι εθνική ταυτότητα. ” (Εριφύλη Μαρωνίτη – THE BOOK’S JOURNAL)

“Μυθιστόρημα – ποταμός. Το πιο περίπλοκο σε προβληματισμούς και το πιο φιλόδοξο στη στόχευσή του έργο για τη Μικρασιατική Καταστροφή” (Έρη Σταυροπούλου – Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών στο μάθημα “Η παρουσία της Μικρασιατικής Καταστροφής στη νεοελληνική πεζογραφία (συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις)”)
“Αφήγηση ανθρώπινη, συναισθηματική που αποτελεί τελικά όργανο σύνθεσης μιας εντυπωσιακής εποποιίας” (Λέων Ναρ, διδάκτωρ Φιλολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης)

“Ένα έντιμο μυθιστόρημα. Σε βάζει μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα την οποία δημιουργούν, όχι εικόνες και αισθήσεις, αλλά η δράση, η ταχύτητα των εναλλασσόμενων γεγονότων που επηρεάζουν αποφασιστικά τους πρωταγωνιστές.” (Ελισάβετ Κοτζιά – ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr