H Σερένα Πλατή είναι η Νομική Σύμβουλος εταιρείας “ΠΑΝΑΚΕΙΑ” Ρόδου

Η χώρα μας είναι πρωτοπόρος στη νομοθεσία για την πρόληψη και την καταδίκη των εγκλημάτων κατά των γυναικών. Αλλά αυτό δεν κάνει καμιά διαφορά στο κύμα της ενίοτε δολοφονικής βίας. Επειδή το πρόβλημα είναι πολιτισμικό, όχι νομικό.

Από το 1990, το Συμβούλιο της Ευρώπης ανέλαβε μια σειρά πρωτοβουλιών για την προώθηση της προστασίας των γυναικών από τη βία, στον απόηχο του έργου που επιτελέστηκε από τα Ηνωμένα Έθνη.

Οι πρωτοβουλίες αυτές οδήγησαν στην υιοθέτηση, το 2002, από το Συμβούλιο της Ευρώπης της Σύστασης  της Επιτροπής Υπουργών προς τα κράτη μέλη για την προστασία των γυναικών από τη βία και στην υλοποίηση μιας πανευρωπαϊκής εκστρατείας για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της ενδοοικογενειακής βίας, κατά τα έτη 2006-2008.

Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει επίσης λάβει σταθερή πολιτική θέση κατά όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών. Με την πάροδο των ετών, έχει υιοθετήσει σειρά ψηφισμάτων και συστάσεων που ζητούν νομικά δεσμευτικούς κανόνες για την πρόληψη, την προστασία και τη δίωξη των πιο σοβαρών και διαδεδομένων μορφών βίας λόγω φύλου.

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (2011) είναι το πρώτο διεθνές νομικά δεσμευτικό μέσο “για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας”. Το κύριο νέο στοιχείο είναι η αναγνώριση της βίας κατά των γυναικών ως μορφή παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διάκρισης.

Η Σύμβαση προβλέπει επίσης την προστασία των παιδιών που γίνονται μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας. Επιπλέον, η συνθήκη θεσπίζει έναν αριθμό εγκλημάτων που αφορούν τη βία κατά των γυναικών, τα οποία τα κράτη θα πρέπει να συμπεριλάβουν στους ποινικούς τους κώδικες ή σε άλλες μορφές νομοθεσίας ή να ενσωματώσουν εάν δεν υπάρχουν ήδη στα νομικά τους συστήματα.

Τα εγκλήματα που καλύπτονται από τη Σύμβαση είναι: ψυχολογική βία, παρενόχληση, σωματική βία, σεξουαλική βία, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού, αναγκαστικός γάμος, ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, αναγκαστική άμβλωση, αναγκαστική στείρωση και σεξουαλική παρενόχληση.

Η σύμβαση περιλαμβάνει, επίσης, ένα άρθρο που στοχεύει στα εγκλήματα που διαπράττονται στο όνομα της λεγόμενης “τιμής”.

Η τελευταία δολοφονία (της σειράς) στην Ελλάδα της νεαρής γυναίκας από τον σύζυγό της έθεσε το ζήτημα της πρόληψης μπροστά σε ανακοινωμένες τραγωδίες, των οποίων συχνά προηγούνται απειλές που καταγγέλλονται από τα ίδια τα θύματα.

Παρά το γεγονός ότι η χώρα μας έχει συμμορφωθεί με όλες τις νομικές απαιτήσεις, τα χρονικά αυτών των μηνών μας δείχνουν μια ανατριχιαστική κατάσταση: γυναίκες πεθαίνουν, δολοφονημένες από τους συντρόφους τους ή τους πρώην συντρόφους τους, με εντυπωσιακή συχνότητα. Αλλά υπάρχουν νόμοι. Η εφαρμογή τους (όταν εφαρμόζονται) επιτρέπει μια καλή και αποτελεσματική αντίδραση τόσο προληπτική, από την άποψη των προληπτικών μέτρων, όσο και κατασταλτική, από την άποψη της καταδίκης, αλλά αυτό δεν εξουδετερώνει το κύμα βίας. Σε αυτόν τον τομέα, η λεγόμενη γενική-προληπτική λειτουργία της ποινικής κύρωσης, η οποία θα έπρεπε να λειτουργεί αποτρεπτικά για την τιμωρούμενη συμπεριφορά, δεν λειτουργεί: γιατί;

Επειδή τα παράπονα είναι λίγα. Επειδή εξακολουθούν να υπάρχουν λίγες αιτήσεις για βοήθεια από ειδικευμένους χειριστές. Επειδή οι οικογένειες, οι οικογενειακές ομάδες, οι φίλοι δεν στηρίζουν τα θύματα και δεν παρέχουν βοήθεια ούτε στους θύτες που συχνά αντιμετωπίζουν ψυχικές προκλήσεις τις οποίες δεν αποδέχονται ούτε οι ίδιοι ούτε το οικογενειακό τους περιβάλλον. Επειδή επικρατεί η τάση να αντιμετωπίζονται οι συζυγικές συγκρούσεις με όρους κοινής λογικής, ακόμη και όταν η βία είναι η απόδειξη μιας παράλογης ένωσης που βασίζεται σε λανθασμένες παραδοχές.   

Η χρήση της τιμωρίας ως καθαρού μέσου πρόληψης είναι αντιπαραγωγική. Πολλοί από τους δολοφόνους των γυναικών τους αυτοκτονούν, αποδεικνύοντας ότι η δολοφονία του συντρόφου τους είναι επίσης η αυτοκτονία της εναπομείνασας ικανότητάς τους να αγαπούν. Η σοβαρότητα των νομικών συνεπειών της πράξης κάποιου ενισχύει τη στάση της προκλητικότητας, την αποφασιστικότητα να δώσει θάνατο, κάνοντας και νιώθοντας ότι δικαιούται να πάρει δικαιοσύνη για τον εαυτό του.

Η στάση των (κοινωνικών) μέσων ενημέρωσης δεν βοηθάει. Το πλαίσιο αναφοράς για τη συζήτηση περιπτώσεων βίας λόγω φύλου ή γυναικοκτονίας δεν θα πρέπει να είναι αυτό της αγάπης/ζήλειας αλλά αυτό της βίας. Συχνά διαβάζουμε μυθιστορηματικές και λανθασμένες αφηγήσεις: το να ζωγραφίζουμε τη ζωή ενός ειδυλλιακού ζευγαριού και να αφηγούμαστε την πράξη βίας ως ξαφνική έκσταση δεν εστιάζει στο θέμα. Μερικές φορές διαβάζουμε ότι ο άντρας δεν αποδέχτηκε τον χωρισμό ή ότι εκείνη είχε άλλη ιστορία και αυτό αναφέρεται ως κίνητρο για τη δολοφονία, ενώ στην πραγματικότητα η κατάσταση είναι πολύ πιο σύνθετη και της γυναικοκτονίας προηγούνται άλλες μορφές βίας. Επιπλέον, προσφέρουν ακούσια μια πολύ μεγάλη απήχηση στους δολοφόνους, οι οποίοι, μέσα στη φασαρία που προκαλεί η καταστροφική τους δράση, αναζητούν τη δική τους διαστροφική νομιμοποίηση: η “φωνή” τους υπερτερεί της φωνής της δολοφονημένης γυναίκας, επιβάλλονται στην προσοχή του κοινού και γίνονται οι αρνητικοί ήρωές του. Στην κοινωνία του θεάματος, νικητής είναι πάντα αυτός που κλέβει την παράσταση.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα νομικό δίχτυ ασφαλείας , με ειδικούς νόμους που παρεμβαίνουν , ωστόσο, μόνο όταν η βία εκδηλώνεται με φυσικό ή καταδιωκτικό τρόπο. Στο επίκεντρο αυτού του οράματος βρίσκεται ο δολοφόνος ή ο διώκτης και αυτό σημαίνει ότι, όταν το κράτος αρχίζει να ασχολείται με αυτό, η γυναίκα έχει ήδη γίνει θύμα. Ελάχιστα ή καθόλου μέτρα ελήφθησαν για την εκτόνωση της πατριαρχικής ανδρικής σοβινιστικής κουλτούρας στις ρίζες της, αυτής που οδηγεί τους άνδρες να θεωρούν τις γυναίκες ιδιοκτησία τους και τις γυναίκες να το μπερδεύουν με την αγάπη. Η δράση για την εκπαίδευση των αγοριών και των κοριτσιών – η μόνη πραγματικά επαναστατική πολιτική – θα ερχόταν στην πραγματικότητα σε περισσότερο ή λιγότερο ανοιχτή σύγκρουση με το κοινωνικο-πολιτισμικό μοντέλο πολλών ελληνικών οικογενειών, το οποίο εξακολουθεί να βασίζεται στην απόδοση πατριαρχικών έμφυλων ρόλων που αποτελούν τη βάση των διακρίσεων που οδηγούν στη βία. Η πρώτη διαπαιδαγώγηση και αποτύπωση γίνεται από τις μητέρες. Δεν αρκεί να γράψουμε ότι είναι απαραίτητο να εγκλιματιστούμε, να δώσουμε μια νέα ηθική, συναισθηματική και σεξουαλική αγωγή στα σχολεία, αν δεν διδάσκεται στο σπίτι.

Οφείλω να προσθέσω ότι η οικονομική κρίση, η πανδημία και κυρίως η μεγαλύτερη οικονομική και εργασιακή αυτονομία των γυναικών, καθώς και η κοινωνική, σεξουαλική και αισθητική χειραφέτησή τους, μπορεί να αποτελέσουν ένα επιπλέον έναυσμα και να διαδραματίσουν αποσταθεροποιητικό ρόλο μέσα στο ζευγάρι.

Η αυστηρότητα της ποινής τραβάει μια αξεπέραστη γραμμή μεταξύ ζωής και θανάτου, βγάζει τις γυναίκες από την αποπροσωποποιημένη κατάσταση των θυμάτων, καθιστά τον σεβασμό τους πυλώνα της πολιτείας και την παραβίασή τους τρομακτική για όλους τους πολίτες. Τίποτα δεν μπορεί να αποτραπεί αν η κοινωνία, η οποία υπερασπίζεται νομικά τις γυναίκες, μισεί την επιθυμία τους, φοβάται την αποσταθεροποιητική τους δύναμη. Μια κοινωνία που χτυπά τους βίαιους άνδρες, ενώ συνεχίζει να τους αναπαράγει, είναι σαν μια Λερναία Ύδρα που χρησιμοποιεί τον Ηρακλή για να αναπαράγεται πιο πλούσια.