Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

ΓΚΑΡΕΘ ΤΖΟΟΥΝΣ (13 Αυγούστου 1905- 12 Αυγούστου 1935)

Ο άνθρωπος που αναζητούσε την αλήθεια και πέθανε γι’ αυτή.

Μέρος Α΄

Φίλες και φίλοι,

Ο Γκάρεθ Ρίτσαρντ Βώγκαν Τζόουνς που σταμάτησε να ζει απότομα και βάναυσα στα 30 του χρόνια, για να σταματήσει ν’ ακούγεται η βροντερή και θαρραλέα φωνή του, γεννήθηκε στο Μπάρρυ της Ουαλίας. Ο πατέρας του Edgar Jones ήταν δάσκαλος και η μητέρα του Annie Gwen Jones είχε εργασθεί στην Ρωσία ως παιδαγωγός των παιδιών του Arthur Hughes, γιου του βιομηχάνου John Hughes, ο οποίος είχε ιδρύσει την πόλη Χιουγκέσοβκα (γνωστή σήμερα ως Ντόνετσκ στην Ουκρανία).

Ο Γκάρεθ αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Ουαλίας το 1926, παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου και στο Τρίνιτυ Κόλετζ του Καίμπριτζ, από όπου αποφοίτησε το 1929 με διπλώματα στα Γαλλικά, Γερμανικά και Ρωσικά.

Τελειώνοντας τις σπουδές του, δίδαξε για λίγο καιρό ξένες γλώσσες στο Καίμπριτζ και τον Ιανουάριο του 1930 προσλήφθηκε ως Σύμβουλος Εξωτερικών Υποθέσεων του Βρετανού βουλευτή και πρώην πρωθυπουργού David Lloyd George, χάρη στη σύσταση του ισχυρού Thomas Jones, του αποκαλούμενου «βασιλιά της Ουαλίας». Τα καθήκοντά του περιελάμβαναν την προετοιμασία σημειώσεων και ενημερώσεων που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο Λόιντ Τζωρτζ σε συζητήσεις, άρθρα και ομιλίες, καθώς και κάποια ταξίδια στο εξωτερικό.

Ταυτόχρονα, αρχής γενομένης το 1929, ο Γκάρεθ έγινε επαγγελματίας ανεξάρτητος ρεπόρτερ και από το 1930 αρθρογραφούσε σε αρκετές εφημερίδες και περιοδικά.

Μέχρι το 1932 ο Γκάρεθ είχε επισκεφθεί δύο φορές τη Σοβιετική Ένωση, για τρεις εβδομάδες το καλοκαίρι του 1930 και για έναν μήνα το καλοκαίρι του 1931. Είχε αναφέρει τα ευρήματα κάθε ταξιδιού, εκτός άλλων, και σε τρία άρθρα με τίτλο «Οι δύο Ρωσίες» που δημοσίευσε ανώνυμα στην εφημερίδα The Times του Λονδίνου το 1930, και τρία ολοένα και πιο συγκεκριμένα άρθρα, επίσης ανώνυμα, με τίτλο «Η πραγματική Ρωσία» στην ίδια εφημερίδα τον Οκτώβριο του 1931 όπου ανέφερε την πείνα των αγροτών στη Σοβιετική Ουκρανία και τη Νότια Ρωσία.

Δύο χρόνια αργότερα, συγκεκριμένα τέλη Ιανουαρίου και αρχές Φεβρουαρίου 1933, ο Γκάρεθ βρέθηκε στην Γερμανία για να καλύψει την άνοδο του Ναζιστικού Κόμματος στην εξουσία. Ήταν παρών στην Λειψία, την ημέρα που ο Αδόλφος Χίτλερ έγινε Καγκελάριος. Λίγες μέρες αργότερα, στις 23 Φεβρουαρίου ανέβηκε στο Richthofen, «το ταχύτερο και ισχυρότερο τρικινητήριο αεροπλάνο στη Γερμανία». Υπήρξε ένας από τους πρώτους ξένους δημοσιογράφους που πέταξαν μαζί με τον Χίτλερ και τον Γκέμπελς στην Φρανκφούρτη. Από εκεί έστειλε ανταπόκριση στο Welsh Western Mail (δημοσιεύθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1933), σχετικά με την ταραχώδη επευφημία του νέου Καγκελαρίου στην πόλη. Μεταξύ άλλων, έγραψε ότι αν το Richthofen είχε συντριβεί, η ιστορία της Ευρώπης θα είχε αλλάξει.

Αφήνοντας την Γερμανία, ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση για τρίτη και τελευταία φορά. Στις 7 Μαρτίου διέφυγε από τις αρχές και πήγε στην Σοβιετική Ουκρανία, όπου κατέγραψε σε ημερολόγια τον ανθρωπογενή λιμό με τον οποίο ήρθε πρόσωπο με πρόσωπο. Κατά την επιστροφή του στο Βερολίνο στις 29 Μαρτίου, εξέδωσε ένα Δελτίο Τύπου, αυτή τη φορά με την υπογραφή του, δίνοντας λεπτομερείς περιγραφές για τον λιμό. Δημοσιεύτηκε σε πολλές εφημερίδες, συμπεριλαμβανομένων των The Manchester Guardian και της New York Evening Post.

Λίγες μόλις ημέρες νωρίτερα, την 25^η Μαρτίου 1933, ένας άλλος δημοσιογράφος, ο Malcolm Muggeridge, δρώντας ως ανώνυμος ανταποκριτής, έγραφε για το ίδιο θέμα στην εφημερίδα Manchester Guardian.

Έγραφε: «Περπάτησα μέσα από χωριά και δώδεκα συλλογικές φάρμες. Παντού ακουγόταν η κραυγή “Δεν υπάρχει ψωμί. Πεθαίνουμε”. Αυτή η κραυγή ερχόταν από κάθε μέρος της Ρωσίας, από τον Βόλγα, τη Σιβηρία, τη Λευκορωσία, τον Βόρειο Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Πέρασα περπατώντας την περιοχή της Μαύρης Γης (περιοχή της Ουκρανίας) επειδή ήταν κάποτε η πιο πλούσια γεωργική γη στη Ρωσία και επειδή απαγορεύτηκε στους ανταποκριτές να πάνε εκεί για να δουν μόνοι τους τι συμβαίνει.

   »Στο τρένο ένας κομμουνιστής αρνήθηκε ότι υπήρχε πείνα. Πέταξα ένα κομμάτι ψωμί που έτρωγα από τις δικές μου προμήθειες σε ένα πτυελοδοχείο. Ένας χωρικός συνεπιβάτης το ψάρεψε και το έφαγε σχεδόν αμάσητο. Έριξα μια φλούδα πορτοκαλιού στο πτυελοδοχείο και ο χωρικός πάλι την άρπαξε και την καταβρόχθισε. Ο κομμουνιστής υπαναχώρησε. Έμεινα μια νύχτα σε ένα χωριό όπου παλιά υπήρχαν διακόσια βόδια και που τώρα έμειναν έξι. Οι αγρότες έτρωγαν τις ζωοτροφές και δεν είχαν προμήθειες παρά για έναν μόνο μήνα.

   »Μου είπαν ότι πολλοί είχαν ήδη πεθάνει από την πείνα. Δύο στρατιώτες ήρθαν να συλλάβουν έναν κλέφτη. Με προειδοποίησαν να μην ταξιδεύω τη νύχτα, καθώς κυκλοφορούσαν πάρα πολλοί απελπισμένοι άντρες που λιμοκτονούσαν. “Περιμένουμε τον θάνατο” ήταν το καλωσόρισμά μου, “αλλά δες, έχουμε ακόμα τις ζωοτροφές μας. Πηγαίνετε πιο νότια. Εκεί δεν έχουν τίποτα. Πολλά σπίτια είναι άδεια από ανθρώπους ήδη νεκρούς”, φώναζαν».

Αυτό το άρθρο καταγγέλθηκε από αρκετούς Αμερικανούς δημοσιογράφους που κατοικούσαν στη Μόσχα, όπως ο Walter Duranty και ο Eugene Lyons, οι οποίοι έκρυβαν την αλήθεια για να ευχαριστήσουν το σοβιετικό καθεστώς. Στις 31 Μαρτίου, οι New York Times δημοσίευσαν μια αρνητική απάντηση στο άρθρο του Γκάρεθ από τον Duranty με τίτλο “Οι Ρώσοι πεινούν, αλλά δεν λιμοκτονούν”. Ο Duranty χαρακτήρισε την αναφορά του Γκάρεθ “μια μεγάλη ιστορία τρόμου”. Ο ιστορικός Timothy Snyder έχει γράψει ότι “ο ισχυρισμός του Duranty ότι δεν υπήρχε “πραγματική πείνα”, αλλά μόνο “ευρεία θνησιμότητα από ασθένειες λόγω υποσιτισμού”, απηχούσε τις σοβιετικές συνήθειες και ώθησε τον ευφημισμό σε ψευδολογία. Ήταν μια Οργουελική έκφραση και πράγματι ο Τζωρτζ Όργουελ θεώρησε τον ουκρανικό λιμό του 1933 ως κεντρικό παράδειγμα μιας μαύρης αλήθειας που οι καλλιτέχνες της γλώσσας είχαν καλύψει με έντονα χρώματα».

Απαντώντας στο ίδιο άρθρο, πηγές του Κρεμλίνου αρνήθηκαν την ύπαρξη πείνας. Ένα μέρος των τίτλων της πρώτης σελίδας των New York Times έλεγε: «Ρώσοι και ξένοι παρατηρητές στη χώρα δεν βλέπουν λόγο για προβλέψεις καταστροφής».

Στις 11 Απριλίου 1933, ο Γκάρεθ δημοσίευσε μια λεπτομερή ανάλυση του λιμού στην εφημερίδα Financial News, επισημαίνοντας τα κύρια σημεία του: «αναγκαστική κολεκτιβοποίηση ιδιωτικών αγροκτημάτων, απομάκρυνση 6-7 εκατομμυρίων «καλύτερων εργατών» (των Κουλάκων) από τη γη τους, εξαναγκασμός επιτάξεων σιτηρών και ζώων εκτροφής και αυξημένες «εξαγωγές τροφίμων» από την ΕΣΣΔ. Ποια είναι τα αίτια του λιμού; Ο κύριος λόγος για την καταστροφή στη ρωσική γεωργία είναι η σοβιετική πολιτική κολεκτιβοποίησης. Η προφητεία του Paul Scheffer το 1929–30 ότι η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας θα ήταν η νέμεσις του κομμουνισμού έχει πραγματοποιηθεί».

Στις 13 Μαΐου 1933, οι New York Times δημοσίευσαν μια ισχυρή αντίκρουση του Duranty από τον Γκάρεθ, ο οποίος υποστήριξε το άρθρο του:

«Τα πρώτα μου στοιχεία τα συνέλεξα από ξένους παρατηρητές. Εφόσον ο κ. Duranty εισάγει τους προξένους στη συζήτηση, κάτι που εγώ απεχθάνομαι, επειδή είναι επίσημοι εκπρόσωποι των χωρών τους και δεν πρέπει να αναφέρονται, μπορώ να πω ότι συζήτησα τη ρωσική κατάσταση με είκοσι έως τριάντα προξένους και διπλωματικούς εκπροσώπους διαφόρων εθνών και ότι τα στοιχεία τους υποστήριζαν την άποψή μου. Αλλά δεν επιτρέπεται να εκφράσουν τις απόψεις τους στον Τύπο, και ως εκ τούτου σιωπούν.

   »Οι δημοσιογράφοι, όμως, επιτρέπεται να γράφουν, αλλά η λογοκρισία τούς έχει μετατρέψει σε δάσκαλους του ευφημισμού και της υποτίμησης. Ως εκ τούτου, δίνουν στην “πείνα” την ευγενική ονομασία “έλλειψη τροφής” και στο “λιμοκτονεί έως θανάτου” το μαλακώνουν ως “ευρεία θνησιμότητα από ασθένειες λόγω υποσιτισμού”. Οι πρόξενοι δεν είναι τόσο επιφυλακτικοί σε ιδιωτικές συνομιλίες».

Σε μια προσωπική επιστολή του Ο Σοβιετικός Επίτροπος Εξωτερικών Maxim Litvinov (από τον οποίο ο Γκάρεθ είχε πάρει συνέντευξη όταν βρισκόταν στη Μόσχα) έστειλε μια προσωπική επιστολή στον Lloyd George, κι εκείνος ενημέρωσε τον Γκάρεθ ότι του απαγόρευσαν την είσοδο στην Σοβιετική Ένωση.