Το σκίτσο είναι από το αρχείο του Γιώργου Σαράφογλου

Το ιστορικό υπόβαθρο. Όλα ξεκίνησαν από τη διάσκεψη του Σαν Ρέμο το 1918. Μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Αγγλία και η Γαλλία όρισαν σύνορα στα αραβικά προτεκτοράτα τους, με βάση τη συμφωνία Σάικς – Πικώ, που είχε προηγηθεί. Σύντομα τα προτεκτοράτα έγιναν ανεξάρτητα κράτη (Λίβανος 1943, Συρία 1946, Ιορδανία 1949, Ιράκ 1930). Ο καινούριος παίχτης στη περιοχή ήταν το κράτος του Ισραήλ που ιδρύθηκε το 1948. Το γεγονός αυτό συνένωσε τα αραβικά κράτη απέναντι σ’ έναν κοινό εχθρό. Έτσι ζήσαμε τους Αραβοϊσραηλινούς πολέμους, που όλοι κερδήθηκαν από το Ισραήλ, το οποίο κατάφερε να σταθεροποιήσει οριστικά τη θέση του στη περιοχή.

Η αραβική άνοιξη. Με αλυσιδωτές αντιδράσεις, ένα μικρό γεγονός μπορεί να δημιουργήσει μια μεγάλη έκρηξη. Τον Δεκέμβριο του 2010 ο μικροπωλητής Μοχάμεντ Μπουαζίζι, αυτοπυρπολήθηκε σε μια επαρχιακή πόλη της Τυνησίας. Κανείς τότε δεν μπορούσε να προβλέψει ότι από ένα μεμονωμένο περιστατικό θα προκύψει αυτό που σήμερα ονομάζουμε αραβική άνοιξη. Οι εξεγέρσεις ξεκίνησαν από την Τυνησία και διαδόθηκαν σαν ηλεκτρικό ρεύμα σε όλο τον αραβικό κόσμο, από τις χώρες του Μαγκρέμπ μέχρι τη Μέση Ανατολή. Η Δύση υποστήριξε αμέσως την αραβική άνοιξη, χωρίς ενδοιασμούς και χωρίς δεύτερες σκέψεις. Πίστεψε ότι φιλελεύθερες και φιλοδυτικές κυβερνήσεις θα αντικαθιστούσαν τα δικτατορικά καθεστώτα της περιοχής. Δεν έλαβε υπ’ όψιν δύο οφθαλμοφανείς παράγοντες. Τις περίπλοκες θρησκευτικές διαιρέσεις στον αραβικό κόσμο και την παντελή έλλειψη παράδοσης και εμπειριών δημοκρατικής διακυβέρνησης. Η Δύση θα μπορούσε εύκολα να λάβει υπ’ όψιν της και την πρόσφατη εμπειρία του Ιράκ. Όπου, μετά από έναν αιματηρό πόλεμο, αποκαθήλωσε τον δικτάτορα Σαντάμ, αλλά τη χώρα τώρα την κυβερνούν Σιίτες φιλικά προσκείμενοι στο Ιράν. Πέρασαν οκτώ χρόνια από την αυτοπυρπόληση του Μπουαζίζι και είναι πλέον ολοφάνερο ότι οι προσδοκίες της Δύσης από την αραβική άνοιξη έχουν διαψευσθεί. Η περίπτωση της Συρίας είναι ιδιαίτερη.

Το χαλιφάτο. Και στη Συρία, όπως σε όλα σχεδόν τα αραβικά κράτη, είχε ξεκινήσει η αραβική άνοιξη. Η αντιπολίτευση συγκρότησε στρατιωτικό σκέλος με στόχο την ανατροπή του Άσαντ. Την αντιπολίτευση την υποστήριξαν οι ΗΠΑ και τον Άσαντ η Ρωσία, που ήταν παραδοσιακός σύμμαχος από την εποχή της ΕΣΣΔ. Μέσα στο χάος του εμφυλίου, που είχε ξεκινήσει, φονταμενταλιστές ισλαμιστές, βγαίνουν από το σκοτάδι της παρανομίας και αναδιοργανώνονται στο ανοιχτό πεδίο. Το ISIS ήταν ο απρόβλεπτος παράγοντας στη περιοχή. Ο Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκνταντί αναλαμβάνει την ηγεσία κι ανακηρύσσει το Χαλιφάτο Ιράκ-Συρίας. Κι έτσι, χωρίς κανείς να το περιμένει, προκύπτει ένας παράξενος τριμερής πόλεμος. Ο Άσαντ, η αντιπολίτευση και το ISIS. Κι ανάμεσα τους οι Κούρδοι, πολυπληθής εθνότητα που ζει σε τρία κράτη (Συρία, Ιράκ, Τουρκία). Μπορεί το χαλιφάτο να ξεκίνησε με μεγάλες νίκες, όμως εξ αρχής δεν είχε καμιά ελπίδα να επικρατήσει (παραπομπή εδώ ενεργός σύνδεσμος στο άρθρο «Το χαλιφάτο» 20 Οκτωβρίου 2014). Μπέρδεψε όμως την κατάσταση σε μεγάλο βαθμό. Οι συμμαχίες και οι αντιπαλότητες πολύ συχνά εναλλάσσονταν.    

Η στρατηγική των εμπλεκομένων. Οι εμπλεκόμενοι δεν είναι και λίγοι. Όλοι όμως είχαν από την αρχή μια σαφή και σταθερή στρατηγική. Το στρατόπεδο της Δύσης αποτελούνταν από τις ΗΠΑ και τις δύο πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις στη περιοχή, την Αγγλία και τη Γαλλία. Ο στόχος τους ήταν ο Άσαντ να έχει τη τύχη του Καντάφι και γι’ αυτό υποστήριξαν από την αρχή την εξεγερμένη αντιπολίτευση. Η Ρωσία σταθερά υποστήριξε τον παλιό της σύμμαχο τον Άσαντ. Το χαλιφάτο ζούσε με την αυταπάτη της μεγάλης ενωμένης Αραβίας. Το Ιράν υποστήριζε τη παρουσία των Σιιτών και το μακρύ τους χέρι στη χώρα, τη Χεζμπολάχ. Οι Κούρδοι που έναν αιώνα τώρα επιδιώκουν να ιδρύσουν δικό τους κράτος ταλαντεύτηκαν πολλές φορές ανάμεσα στον Άσαντ και την αντιπολίτευση και τελικά πολέμησαν κυρίως ενάντια στο χαλιφάτο. Οι Τούρκοι απλά δεν θέλουν να δημιουργηθεί κουρδικό κράτος. Αυτό μόνον. Και δεν θα φύγουν εύκολα από το Αφρίν. Το Ισραήλ αρκετά αποστασιοποιημένο, έχει πρόβλημα βασικά με το Ιράν και τις σιίτικες οργανώσεις της περιοχής. Η Σαουδική Αραβία κήρυξε τον πόλεμο στο χαλιφάτο και μετά σιώπησε. Το Ιράκ ασχολήθηκε με το να ανακαταλάβει το μέρος της επικράτειας του που είχε κατακτηθεί από το χαλιφάτο.

Η κατάσταση σήμερα. Η κατάσταση σήμερα είναι αρκετά σαφής. Το χαλιφάτο ηττήθηκε και οι μαχητές του έχουν διασκορπιστεί. Το όνειρο της μεγάλης Αραβίας τελείωσε, όπως ήταν φυσικό. Οι φονταμενταλιστές αρκετά διηρημένοι θα επανέλθουν στις παλιές μεθόδους της τρομοκρατίας. Οι εκπρόσωποι της αραβικής άνοιξης ηττήθηκαν και ο Άσαντ νίκησε. Από την έκβαση αυτής της σύγκρουσης στους νικητές συμπεριλαμβάνεται η Ρωσία και στους ηττημένους η Δύση. Μια ακόμα ελπίδα για την ίδρυση κουρδικού κράτους εξανεμίστηκε. Οι Κούρδοι ουσιαστικά εγκαταλείφθηκαν από τους Αμερικάνους και η Τουρκία πέτυχε τον σκοπό της. Ενώ ο πόλεμος ουσιαστικά έχει κριθεί, οι ηττημένοι προσπαθούν να σύρουν τους νικητές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Τελικά οι νικητές συναντήθηκαν μόνοι τους (Ρωσία, Τουρκία, Ιράν).

Το αύριο. Σ’ ένα τόσο ρευστό τοπίο το αύριο δύσκολα μπορεί να προβλεφθεί. Ο θρησκευτικός παράγων παίζει στη περιοχή σημαντικό ρόλο, κάτι που οι Δυτικοί δεν μπορούν να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν. Οι αντιπαλότητες μπορεί κάποια στιγμή να καταλαγιάζουν αλλά πάντα θα κουφοβράζουν και κατά εποχές θα εκρήγνυται. Το περίφημο μεσανατολικό δεν θα λυθεί στο ορατό μέλλον. Το σκηνικό έχει αλλάξει και το παλαιστινιακό έπαψε να είναι το κεντρικό ζήτημα και το Ισραήλ υποβιβάστηκε σε δευτερεύοντα παίχτη στη περιοχή. Και θα περάσει πολύς καιρός μέχρι να γιατρευτούν οι πληγές του εμφυλίου στη Συρία. Οι δυτικοί γενικότερα, μετά το κάζο του Ιράκ, του Αφγανιστάν και της αραβικής άνοιξης πολύ δύσκολα θα εμπλακούν σε νέες περιπέτειες. Η Ρωσία διατήρησε την αξιοπρέπεια της κρατώντας τον Άσαντ στην εξουσία.

Το πρόβλημα της Δύσης. Οι δυτικοί και κυρίως οι ευρωπαίοι, εθισμένοι στην ειρήνη και στη συνεννόηση, παρακολουθούν με αποτροπιασμό τα τραγικά αποτελέσματα των συγκρούσεων. Δεν μπορούν να χωνέψουν ότι κάθε πόλεμος είναι εξ ορισμού βίαιος. Κι ότι ακόμα δεν έχει εφευρεθεί ένας πόλεμος που να είναι πολιτισμένος και ευγενικός, ώστε να μη θίγονται τα ανθρωπιστικά αισθήματα των πασιφιστών. Επιπλέον δυσκολεύονται να κατανοήσουν γιατί η δημοκρατία δεν μπορεί να αντικαταστήσει τα απολυταρχικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής. Ίσως γιατί ακόμα δεν διακρίνουν τη διαφορά της εγκαθίδρυσης ενός πολιτεύματος αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με την ουσιαστική λειτουργία αυτής καθ’ εαυτής της δημοκρατίας. Τέλος στη Δύση δεν είναι λίγοι εκείνοι που συνεχίζουν να αναλύουν τη κατάσταση με βάση στερεότυπα που κατάγονται από τον Ψυχρό Πόλεμο. Εκτιμούν ότι όλες οι εξελίξεις έχουν αφετηρία τη διαμάχη για το πετρέλαιο ή τις σφαίρες επιρροής των μεγάλων δυνάμεων. Όμως η Μέση Ανατολή έχει τη δική της ταυτότητα. Ειδικότερα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, που οι αυστηρές σφαίρες επιρροής εξασθένησαν, είναι σε θέση να δημιουργεί μόνη της γεγονότα και οι μεγάλοι απλά να ακολουθούν.

Γιάννης Καραχισαρίδης

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr