Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΗΣ ΠΥΡΙΤΙΔΑΣ
(5 Νοεμβρίου 1605)

Φίλες και φίλοι,

Η συνωμοσία για την οποία θα μιλήσουμε σήμερα είναι μια αποτυχημένη προσπάθεια δολοφονίας του βασιλιά της Σκωτίας , Αγγλίας και Ιρλανδίας Ιακώβου Α΄(1566-1625), ενός ηγεμόνα που βασίλεψε από βρέφος ως τον θάνατό του. Η συνωμοσία έμεινε ιστορικά γνωστή και με ένα άλλο όνομα : Νύχτα του Γκάι Φωκς, το όνομα ενός από τους πρωταγωνιστές της συνωμοσίας, το πρόσωπο του οποίου εξελίχθηκε συν τω χρόνω σε παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης.
Ας δούμε τα γεγονότα.

Ο Ιάκωβος, γιος του Ερρίκου Στιούαρτ( γνωστού ως δούκα του Ώλμπανι ή λόρδου Ντάρνλεϋ) και της Μαρίας Α΄βασίλισσας της Σκωτίας, ανέλαβε τον θρόνο της Αγγλίας μετά τον θάνατο της γνωστής άτεκνης Ελισάβετ Α΄ («Ελισαβετιανή εποχή»). Ο Ιάκωβος ήταν μόλις τριών μηνών όταν στέφθηκε βασιλιάς και οι αντιβασιλείς του συνέχισαν την προτεσταντική παράδοση της Ελισάβετ. Είναι η εποχή των Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Μπεν Τζόνσον και Φράνσις Μπέϊκον. Ο Άντονι Ουέλντον αποκάλεσε αργότερα τον Ιάκωβο «σοφότερο τρελό του χριστιανισμού», χαρακτηρισμός που είχε αποδοθεί στον Ερρίκο Δ΄της Γαλλίας, δηλαδή, άνθρωπο ικανό να αποφασίζει σωστά για τα μικροπράγματα και να σφάλλει στα σοβαρά και μεγάλα θέματα.

Η βασιλεία του Ιακώβου θεωρήθηκε τυρρανική από μια μεγάλη μερίδα Καθολικών, λόγω των σκληρών μέτρων εναντίον τους, κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να οργανωθεί μια συνωμοσία, με σκοπό όχι μόνο την δολοφονία του ίδιου, αλλά και της οικογένειάς του και πολλών, φίλα προσκείμενων στον Προτεσταντισμό, μελών της αριστοκρατίας.

Το σχέδιο άρχισε να μελετάται με προσοχή και από τον Μάιο του 1604 εντάχθηκε ενεργά σ’ αυτό ο Γκάι Φωκς, ένας μισθοφόρος από το Γιορκσάϊρ, ο οποίος είχε διακριθεί στον Ισπανικό στρατό. Γρήγορα μετατράπηκε σε «εγκέφαλο» της δράσης της δυσαρεστημένης ομάδας που διευρυνόταν συνεχώς. Αρχικά νοίκιασαν ένα διαμέρισμα κοντά στο Παλάτι του Ουεστμίνστερ και άρχισαν να σκάβουν μια σήραγγα κάτω από το Βρετανικό Κοινοβούλιο, το επίκεντρο του στόχου τους, το οποίο θα ανατιναζόταν, με σκοπό να προκληθεί μια γενικότερη εξέγερση που θα επέτρεπε την επιστροφή του καθολικισμού στη χώρα.

Η πρόοδος ήταν αργή και, γυρεύοντας μια γρηγορότερη λύση, ο Τόμας Πέρσι κατάφερε με τις διασυνδέσεις του να νοικιάσει ένα κελάρρι κάτω από την Βουλή των Λόρδων. Ο Φωκς μετέφερε εκεί τριάντα έξι βαρέλια με πυρίτιδα και τα έκρυψε κάτω από κομμάτια ξύλου και άνθρακα. Όλα ήταν έτοιμα και η ακριβής ημέρα εκτέλεσης ορίσθηκε η 5η Νοεμβρίου 1605, ημέρα έναρξης των εργασιών της Βουλής. Ο Φωκς θα ανατίναζε τα βαρέλια με την πυρίτιδα, τη στιγμή που ο βασιλιάς θα εκφωνούσε λόγο.

Ωστόσο, στις 26 Οκτωβρίου ο Λόρδος Μοντίγκλ, ένας μεταρρυθμιστής Καθολικός, έλαβε μια επιστολή (ο αποστολέας δεν έγινε ποτέ γνωστός) που τον προέτρεπε να μην εμφανιστεί στη συγκεκριμένη συνέλευση. Εκείνος υποψιάστηκε διάφορα και έσπευσε να δείξει την επιστολή στον Ρόμπερτ Σέσιλ, υπουργό της κυβέρνησης.
Αν και ο χρόνος έτρεχε επικίνδυνα, οι στοές κάτω από το Κοινοβούλιο ερευνήθηκαν και την 4η Νοεμβρίου η πυρίτιδα βρέθηκε και ο Φωκς συνελλήφθη στο κελάρι. Οι υπόλοιποι συνωμότες, μαθαίνοντας ότι το σχέδιο είχε προδοθεί, εγκατέλειψαν το Λονδίνο, αλλά τρεις μέρες αργότερα τρεις από αυτούς σκοτώθηκαν σε ανταλλαγή πυρών και οι λοιποί συνελήφθησαν, πλην ενός: του Τρέσμαν, ο οποίος δρούσε ως διπλός πράκτορας.

Ο Γκάι Φωκς μετά από βασανιστήρια αποκάλυψε τα ονόματα των συνωμοτών, ήδη όμως γνωστών ή νεκρών. Οι οκτώ που κλείστηκαν στη φυλακή, μαζί και ο Φωκς, δικάστηκαν την 27η Ιανουαρίου 1606 και εκτελέστηκαν τέσσερις ημέρες αργότερα με αγχόνη και διαμελισμό.

Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος, τόσο στην Αγγλία όσο και σε άλλες χώρες πραγματοποιούνται λαϊκές γιορτές την 5η Νοεμβρίου με σαφές αντι-παπικό περιεχόμενο( τουλάχιστον παλιότερα). Πυροτεχνήματα φωτίζουν τον ουρανό, ένα ομοίωμα του Γκάι Φωκς καίγεται σε πυρά και ακούγονται οι παρακάτω στίχοι:

«Remember, remember, the 5th of November
The Gunpowder Treason and plot;
I know of no reason why Gunpowder Treason
Should ever be forgot.
Guy Fawkes, Guy Fawkes,
‘Twas his intent.
To blow up the King and the Parliament.
Three score barrels of powder below.
Poor old England to overthrow.
By God’s providence he was catch’d,
With a dark lantern and burning match
Holloa boys, Holloa boys, let the bells ring
Holloa boys, Holloa boys, God save the King!
Hip hip Hoorah !
Hip hip Hoorah !
A penny loaf to feed ol’Pope,
A farthing cheese to choke him.
A pint of beer to rinse it down,
A faggot of sticks to burn him.
Burn him in a tub of tar,’
Burn him like a blazing star.
Burn his body from his head,
Then we’ll say: ol’Pope is dead.

Και σε ελεύθερη μετάφραση των αγγλικών της εποχής:
«Θυμήσου, θυμήσου την 5η του Νοέμβρη, τη Συνωμοσία της Πυρίτιδας.
Δεν έχω κανέναν λόγο να την ξεχάσω.
Ο Γκάι Φωκς, αυτή ήταν η πρόθεσή του: να ανατινάξει τον βασιλιά και το Κοινοβούλιο με βαρέλια πυρίτιδας, την φουκαριάρα την γερο-Αγγλία να ρίξει από τον θρόνο.
Ο θεός έδωσε και τον έπιασαν, με μια λάμπα στο χέρι κι ένα σπίρτο.
Γειά σας παιδιά, ας χτυπήσουν οι καμπάνες,
Γειά σας παιδιά, ο Θεός να σώζει τον βασιλιά!
Ζήτω και πάλι ζήτω!
Ψωμί μιας πεντάρας να φάει ο γερο-πάπας, τυρί ενός φαρδινιού να τον πνίξει.
Μια γουλιά μπύρα να το καταπιεί, ένα δεμάτι ξύλα να τον κάψει.
Να τον κάψει μ’ έναν κουβά πίσσα, να τον κάψει σαν φλεγόμενο αστέρι.
Κάψτε ολόκληρο το σώμα του και αναφωνήστε: ο γερο-πάπας δεν υπάρχει πια».