Φίλες και φίλοι,

Οι Αμπελακιώτες από τα τέλη του 17ου αιώνα ασχολήθηκαν με τη βαφή των βαμβακερών νημάτων, μια τέχνη που την έμαθαν στους κιρχανάδες (νηματοβαφεία) της Λάρισας και του Τυρνάβου. Γρήγορα διαπίστωσαν ότι αυτή η τέχνη μπορεί να είναι προσοδοφόρα και τη μετέφεραν στο χωριό τους.

Η βαφή γινόταν με τη χρήση του φυτού ριζάρι (ρούβια η βαφική ή ερυθρόδανο) που κάποιοι έφεραν από τη Μικρά Ασία και το καλλιέργησαν στη Θεσσαλία.

Γρήγορα αντιλήφθηκαν ότι τα βαμμένα με αυτή την ανεξίτηλη και ζωηρή κόκκινη βαφή νήματα ήταν εξαιρετικής ποιότητας και η ζήτησή τους στην Ευρώπη τεράστια. Έτσι, αποφάσισαν να συνεταιριστούν και να αντιμετωπίσουν τον εξωτερικό ανταγωνισμό.

Οι μικρές οικοτεχνίες πολλαπλασιάστηκαν, όλοι καταπιάστηκαν μ’ αυτό, παίρνοντας βαμβάκι αρχικά από την Κοιλάδα των Τεμπών. Όταν οι παραγγελίες αυξήθηκαν, οι προμήθειες επεκτάθηκαν σ΄ολόκληρη τη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και τη Μικρά Ασία!

Συγχρόνως, συνεργάστηκαν με Ηπειρώτες εμπόρους που τους έδειξαν τους δρόμους για την Αυστρία και τη Γερμανία. Δεν άργησαν να επεκταθούν στην κεντρική Ευρώπη, με τις παραγγελίες να αυξάνονται συνεχώς.

Ο Γιάννης Κορδάτος αναφέρει τη μαρτυρία του Άγγλου περιηγητή Κλάρκ:

«το ωραίο κόκκινο χρώμα του τουρκικού βαμβακιού για πολύν καιρό θα κρατήσει την αρχική του φήμη. Ουδέποτε στην Αγγλία μπόρεσαν να το απομιμηθούν τέλεια. Η αγγλική βαμβακερή κλωστή είναι μεν πολύ λεπτότερη, όμως δεν έχει την αντοχή που έχει η κλωστή που παρασκευάζεται στην Τουρκία, κι’ ούτε το χρώμα της αγγλικής είναι τόσο στερεό».

Οι λόγιοι Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς στο έργο τους «Νεωτερική Γεωγραφία», γραμμένο πριν το 1790 και τυπωμένο στη Βιέννη το 1791 [φιλοτίμω χρηματική συνδρομή του εντιμοτάτου κυρίου Ίβου Δροσινού Χατζή Ίβου του εξ Αμπελακίων], μας δίνουν αξιοπρόσεχτες πληροφορίες για την εμποροβιοτεχνική ανάπτυξη των Αμπελακίων στα χρόνια εκείνα:

«Αμπελάκια, χώρα χριστιανική εις τους βορείους πρόποδας της Όσσας, […]. Έχει έως 550 σπίτια από τα οποία ολίγα τινά είνε πολλά όμορφα με το να είνε οικοδομημένα κατά τον τρόπο της Ευρώπης. Αυτή η χώρα προτήτερα από ολίγα χρόνια δεν ήταν τίποτες, τώρα όμως είνε ακουστή και πλούσια δια τα εξαίρετα νήματα οπού βάφονται εις αυτήν και διά το εμπόριο οπού κάμνουν οι ίδιοι με αυτά εις όλη τη Γερμανία. Και οι ίδιοι οι Τούρκοι και οι Λαρισαίοι μάλιστα οι περίοικοί της τη σέβονται διά το κέρδος οπού έχουν απ’ αυτήν, ωσάν οπού διά μέσου αυτής πουλούν τα νήματά τους και ζουν».

Ανάμεσα στα 1750 και 1760 σχηματίστηκε η πρώτη βιοτεχνία οικογενειακής μορφής, και μετά από λίγα χρόνια έγιναν πέντε.

Μια τέτοια ιδρύθηκε στις 15 Απριλίου 1771 από τους Κόμη Δροσινό και Γεώργιο Τότο:«Με το παρόν γράμμα μαρτυρικόν και εξουφλητικόν φανερόνω ο κάτου υγεμεν ότι εις τους 1771 απριλλίου 15 εσυμφώνησε ο κυρ γιοργιος Τότου μετά του κυρ Κόμη Δροσινού να δουλεύουν την κοκιναδικήν τέχνην ο μεν κόμις να πιγενι δια την βρόπα να πολει τα νίματα το δε ό τότους να κομαντάρι εδώ τα κιρχανάδια καί ότι κέρδως ήθελε ξαποστίλη ό πλουσιόδωρος θεός να μεράζουν ίσια προς ίσια όσον καί αποσον καί εις την ζημίαν, την δε την σήμερον εθεόρισαν τον λογαριασμόν τους καί έδοσαν τέλος ή συντροφιά. Εν έτι 1777 Ιουνίου 27, αμπελλάκια» (Η. Νικολόπουλος, «Δομές και θεσμοί στην τουρκοκρατία: Τα Αμπελάκια και ο κοινωνικοοικονομικός μετασχηματισμός του ελλαδικού χώρου»).

Οι απασχολούμενοι εργάτες έφταναν τους χίλιους- άνδρες και γυναίκες. Με τις απαιτήσεις της παραγωγής να αυξάνονται, οι πέντε βιοτεχνίες κατάλαβαν ότι το συμφέρον τους ήταν η δημιουργία ενός μεγαλύτερου φορέα.

Το 1778 ενώθηκαν ιδρύοντας τον πρώτο αγροτικό συνεταιρισμό στην Ελλάδα, την «Κοινή Συντροφία και Αδελφότητα των Αμπελακίων»  με πρόεδρο τον Γεώργιο Μαύρο(Σβάρτς) και μετόχους όλους τους Αμπελακιώτες (παραγωγοί, εργάτες, τεχνίτες, έμποροι, άντρες και γυναίκες). Οι γαιοκτήμονες συμμετείχαν με τα χωράφια τους, οι κεφαλαιούχοι με τα χρήματα τους, οι τεχνίτες και οι εργάτες με την εργασία τους. Η κατώτερη συνεταιριστική μερίδα ήταν 1.700 φράγκα, ενώ η μεγαλύτερη 6.800, για να αποφευχθεί η κυριαρχία των μεγάλων κεφαλαιούχων. Το 1780 ο συνεταιρισμός είχε 6.000 ενεργά μέλη, με τα καθαρά κέρδη να διανέμονται δίκαια.

Όσα χρόνια διήρκησε ο συνεταιρισμός το χωριό γνώρισε μεγάλη ακμή και ανάπτυξη. Τα Αμπελάκια απέκτησαν 17 υποκαταστήματα σε ευρωπαϊκές πόλεις. Όλοι οι πράκτορες, αντιπρόσωποι και υπάλληλοι των Ευρωπαϊκών πρακτορείων ήταν Αμπελακιώτες και μέλη της Κοινής Συντροφίας. Το χωριό γνώρισε ανέλπιστα πλούτη, τα σπίτια έγιναν μεγαλύτερα, πλουσιότερα και οικοδομήθηκαν πολλά αρχοντικά, σχολεία, νοσοκομεία, δρόμοι.

Ο συνεταιρισμός διαλύθηκε το 1812. Οι λόγοι του αφανισμού ήταν η εφεύρεση της ανιλίνης που έδινε το ίδιο αποτέλεσμα με το ριζάρι, αλλά κόστιζε φθηνότερα, οι συγκρούσεις των μελών, η πτώση της ευρωπαϊκής οικονομίας λόγω των Ναπολεόντειων πολέμων, η ανάπτυξη της βρετανικής κλωστοϋφαντουργίας και η υψηλή φορολογία που επέβαλε ο Αλή Πασάς.

Η παρακμή δεν άργησε να έλθει και η λήθη εγκαταστάθηκε μόνιμα.

Εδώ το πρώτο μέρος

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the view of the author

iPorta.gr