Πάνος Μπιτσαξής

Η πολιτική είναι στενά συνυφασμένη με το ψέμα. Λιγότερο ή περισσότερο αυτό ισχύει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Οι πολιτικοί που λένε μόνο την αλήθεια είναι καταδικασμένοι στην αφάνεια και πολύ συχνά στη χλεύη και την κατακραυγή. Τα παραπάνω είναι απολύτως αποκρυσταλλωμένα στη συλλογική πείρα.

Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Δεν έχω ούτε τις γνώσεις ούτε τα δεδομένα για να απαντήσω. Ξέρω μόνο πως η κοινωνία, ως σύνολο, ως συλλογική οντότητα, διψά για το ευχάριστο ψέμα. Το αναζητά. Δεν αντέχει την επώδυνη αλήθεια. Την αποστρέφεται. Μαζί της αποστρέφεται κι όποιον την εκφράζει. Οι πολιτικοί γνωρίζουν πολύ καλά την βαθειά ριζωμένη κοινωνική ανάγκη για το ευχάριστο ψέμα.

Για να γίνει κατανοητό αυτό που λέω, ας ακούσουμε ξανά το τραγούδι του Σαββόπουλου «άγγελος – εξάγγελος» και την στιχουργική του παραβολή. Στην αγορά της μαγικής πόλης του στίχου ο άγγελος – εξάγγελος λέει στο πλήθος: «Τα νέα που σας έφερα σας χάιδεψαν τα αυτιά, μ’ απέχουνε πολύ από την αλήθεια». Το πλήθος απαντά: «Αμέσως καταλάβαμε τι ήθελε να πει και του είπαμε να φύγει μουδιασμένα, αφού δεν είχε νέα ευχάριστα να πει, καλύτερα να μην μας πει κανένα».

Το ψέμα στην πολιτική δεν έχει πάντα την ίδια ποιοτική υπόσταση. Υπάρχουν τα κατά συνθήκη ψευδή, τα συνειδητά ψεύδη και οι ψευδαισθήσεις.

Τα κατά συνθήκη ψευδή είναι συνήθως ανώδυνα. Ο λόγος είναι απλός. Τα καταλαβαίνουν όλοι. Δεν τα πιστεύει κανείς. Προκαλούν χαμόγελο και αντιμετωπίζονται με χιούμορ. Άλλοτε ήπιο και άλλοτε καυστικό. Έχουν δε το ιδιαίτερο γνώρισμα να μεταμφιέζονται, να αλλάζουν χρώμα, όπως ο Χαμαιλέων με τους παράξενους εκείνους κυτταρικούς κρυστάλλους κάτω από το δέρμα, που τον κάνουν μια κόκκινο, μια μπλε, μια πράσινο, ανάλογα με τις περιστάσεις και τις ανάγκες.

Έτσι, είναι «αλήθεια» πως δεν υπάρχει ΤΡΟΙΚΑ αλλά το BRUSSELSGROUP.

Έτσι, είναι «αλήθεια» πως δεν υπάρχει μνημόνιο αλλά πρόγραμμα ανάπτυξης και ανασυγκρότησης.

Έτσι, είναι «αλήθεια» πως το BRUSSELSGROUP δεν επισκέπτεται τα υπουργεία αλλά τα υπουργεία επισκέπτονται το BRUSSELSGROUP.

Τα συνειδητά ψεύδη, επίσης κατά κανόνα, είτε τα καταλαβαίνουν όλοι εξαρχής είτε τα καταλαβαίνουν πολύ γρήγορα. Καταρρέουν σύντομα. Περνούν σχετικά εύκολα στη λήθη. Αφήνουν πίσω τους μια ουρά απογοήτευσης που συναθροίζεται με το παρελθόν και δημιουργεί το δηλητηριώδες νοηματικό έδαφος που αποδίδεται με τον όρο «έλλειψη αξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος». Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο παλαιότερος, το έχει εκφράσει με την γνωστή ρήση «στην πολιτική υπάρχουν πράγματα που λέγονται και δεν γίνονται και πράγματα που γίνονται και δεν λέγονται».

Το πραγματικά, όμως, επικίνδυνο ψέμα είναι αυτό το οποίο παράγεται από την ψευδαίσθηση. Είναι το ψέμα το οποίο γίνεται εύκολα πιστευτό και το πιστεύει και αυτός που το λέει. Παγιδευμένος, εγκλωβισμένος στην ψευδαίσθηση, ο πολιτικός που λέει το ψέμα έχει ακλόνητη πεποίθηση ότι λέει αλήθεια. Αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα «με το κεφάλι κάτω και τα πόδια πάνω», όπως σχολίαζε ο Μαρξ τον ιδεαλισμό του Χέγκελ. Πιστεύει πως ο ήλιος δεν ανατέλλει από την ανατολή αλλά από τη δύση και κάνει εκτιμήσεις με βάση αυτό. Η ψευδαίσθηση είναι επικίνδυνη, γιατί γίνεται έτσι συλλογική και δεν οδηγεί απλά σε λάθη, αλλά σε κρίσιμα, μη αναστρέψιμα λάθη. Σε αλληλουχία λαθών, το καταστροφικό αποτέλεσμα των οποίων, μπορεί να αποτρέψει μόνο η καλή τύχη ή η απότομη επάνοδος στον κόσμο της πραγματικότητας. Και όχι πάντα. Αν προφταίνεις. Το πιο επικίνδυνο πράγμα στην πολιτική είναι να ενεργείς με βάση τις ψευδαισθήσεις και να επιμένεις σε αυτές.

Το κρίσιμο ζήτημα στη χώρα μας, στην περίοδο που ζούμε, είναι το πώς θα ξεφύγουμε από τις ψευδαισθήσεις. Πώς θα αποφύγουμε την καταστροφή που μπορεί να προκληθεί αν δεν επιστρέψουμε συντόμως στην πραγματικότητα «με το κεφάλι πάνω και τα πόδια κάτω», αν δεν αντιληφθούμε ότι ο ήλιος ανατέλλει από την ανατολή και όχι από τη δύση. Και πρέπει να το κάνουμε γρήγορα, γιατί εξαντλούμε τα τελευταία αποθέματα. Μπήκε χέρι στα ασφαλιστικά ταμεία, μπήκε χέρι στις αγροτικές επιδοτήσεις, τα έντοκα γραμμάτια στερούν από την πραγματική οικονομία τα ύστατα ίχνη ρευστότητας, οι τράπεζες ζουν και αναπνέουν με την αγωνία της ανανέωσης των εκτάκτων μηχανισμών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Το αριστερό μνημόνιο έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται. Περικοπές στα νοσοκομεία, αναστολή πληρωμών, προκειμένου να δικαιωθεί το υπερήφανο «όχι» της Κυβέρνησης στην τελευταία δόση της χρηματοδότησης. Κάθε μέρα που περνά οι εξαγγελίες γίνονται φύλλο και φτερό στον βωμό των ψευδαισθήσεων. Οι τεχνικές διαπραγμάτευσης γίνονται όλο και πιο αδρές, χοντροκομμένες και αδιέξοδες. Το φλου και το συγκεχυμένο, η δημιουργική ασάφεια, το αενάως αμφίσημο, οδηγεί σε δραματική απώλεια χρόνου. Η θέση μας επιδεινώνεται διαρκώς. Είναι οριακά αναστρέψιμη.

Αντιγράφω: Στίχοι Νίκος Γκάτσος. Μουσική Σταύρος Ξαρχάκος, από το τραγούδι «Μάνα μου Ελλάς» το 1983. Την τελευταία στροφή. «Μα τώρα που η φωτιά φουντώνει πάλι/ εσύ κοιτάς τα αρχαία σου τα κάλλη/ στου κόσμου τις αρένες μάνα μου Ελλάς/ το ίδιο ψέμα πάντα κουβαλάς».