Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Με τις τελευταίες εκλογές, το κέντρο της Αθήνας ήρθε και πάλι στο προσκήνιο. Σκέφτηκα, λοιπόν, να κάνουμε μια ειρηνική, ιστορική πορεία και να το γνωρίσουμε, ξεκινώντας από την πλατεία του.

Το πρώτο της όνομα ήταν Πλατεία Ανακτόρων ή Πλατεία του Παλατιού, επειδή βρισκόταν ακριβώς μπροστά τους (σημερινή Βουλή). Αρχικά διαμορφώθηκε σε δύο επίπεδα με αρκετή υψομετρική διαφορά μεταξύ τους, τα οποία ενώθηκαν με τη γνωστή σε όλους μνημειώδη μαρμάρινη σκάλα.

Σύντομα το ψηλότερο κομμάτι καθιερώθηκε σαν Πλατεία Ανακτόρων, αφού το κτήριο της κατοικίας του βασιλιά ήταν εκείνο που κατασκευάστηκε πρώτο στην περιοχή.

Η πλατεία μετονομάστηκε Συντάγματος μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, αλλά μέχρι να τελειώσει ο 19ος αιώνας, κανένας δεν την ανέφερε με το καινούριο της όνομα.

Το χαμηλότερο μέρος της ( η σημερινή Πλατεία Συντάγματος) λεγόταν Πλατεία Βάκχου, επειδή γίνονταν εκεί διάφορες μουσικές εκδηλώσεις με την στρατιωτική μπάντα, αλλά την αποκαλούσαν κυρίως Κήπο των Μουσών.

Όπως ήταν φυσικό, έγινε χώρος για τους Κυριακάτικους περιπάτους. Η βασίλισσα Αμαλία φρόντισε για την δενδροφύτευσή της και αυτή η πρώτη διαμόρφωση τελείωσε στις αρχές της δεκαετίας του 1850. Στο κέντρο της πλατείας φτιάχτηκε λίμνη με χρυσόψαρα, τοποθετήθηκε ένα τετράπλευρο ρολόϊ, καθώς και μια οκταγωνική, μαρμάρινη εξέδρα για την μπάντα της Φρουράς, η οποία έπαιζε κάθε Πέμπτη και Κυριακή.

Στην πλατεία κυκλοφορούσαν πωλητές νερού, που έδιναν στους διαβάτες νερό σε ποτήρι(- μη ρωτάτε κάθε πότε το έπλεναν…), πωλητές σερμπετιών, χωρίς να λείπουν ποτέ οι διάφοροι ρήτορες.

Ο Ζαν Μορεάς, στο έργο του Ανταποκρίσεις από την Ελλάδα 1879-1897, γράφει:

«Ασφαλώς οι φλύαροι και οι αερολόγοι και όσοι διακρίνονται διαδίδοντας ψεύτικες ειδήσεις(ω, Θεόφραστε!), δεν λείπουν καθόλου από την οδό Αιόλου, ούτε κοντά από τον ναό του Δία, ούτε γύρω από το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη. Αλλά εκεί όπου οι ρήτορες αυτοί θριαμβεύουν, είναι η Πλατεία Συντάγματος».

Οι γύρω αρχοντικές κατοικίες άρχισαν να κτίζονται και γρήγορα η περιοχή άρχισε να παίρνει αριστοκρατικό χαρακτήρα, γεγονός που θα ενταθεί όταν κτισθούν τα πρώτα πολυτελή ξενοδοχεία και τα καφέ-ζαχαροπλαστεία, η πελατεία των οποίων προέρχεται από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Η μεγαλοαστική αθηναϊκή κοινωνία θα μεταφερθεί εκεί, απομακρυνόμενη σταδιακά από την πλατεία Ομονοίας, που σιγά-σιγά θα πάρει λαϊκό χαρακτήρα.

Διαδηλώσεις, συνγκεντρώσεις κάθε είδους και πάμπολες εκδηλώσεις, θα γίνονται στην πλατεία, λόγω της θέσης της μπροστά στα Ανάκτορα. Μέχρι και η ονομαστική γιορτή του βασιλιά θα γιορταστεί στην πλατεία, θίασοι θα δώσουν παραστάσεις-συνήθως κωμωδίες-, ο γάμος του διαδόχου Κωνσταντίνου με την Σοφία, και το 1896, το πρώτο βράδυ των Ολυμπιακών Αγώνων, η φαντασμαγορική παρέλαση των συντεχνιών της Αθήνας με τις σημαίες τους.

Τα Πατριωτικά, δεν μπορούσαν παρά να συμβούν εκεί επίσης. Ήταν Νοέμβριος του 1866 όταν ξέσπασε μια θυελλώδης διαδήλωση-διαμαρτυρία κατά του Δανού οικονομικού συμβούλου του βασιλιά Γεωργίου Α΄, Β. Σπόννεκ, οργανωμένη από τον Δημ. Βούλγαρη και τον Επαμ. Δεληγιώργη, που ήταν αντίπαλοι του Κουμουνδούρου. Έγιναν επεισόδια και υπήρξαν και θύματα, καθώς, «πολίται απωθήθησαν και κατεκρημνίσθησαν υπό του ύψους της πλατείας προς τον Κήπον των Μουσών».

Ο βασιλιάς, μετά από αυτά, υποχρεώθηκε να αποπέμψει τον Σπόννεκ από τη χώρα.

Στην πλατεία Συντάγματος έγιναν και οι πρώτες κινηματογραφικές προβολές. Τα καφενεία, με πρώτο του Ζαβορίτη, έστησαν οθόνες και πρόβαλαν τις πρώτες βουβές ταινίες, με συνοδεία πιάνου, για να ακολουθήσουν εκείνα του Ζαχαράτου και του Αντωνιάδη.

Όταν κατασκευάστηκε το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου, το επάνω μέρος της πλατείας αποκόπηκε οριστικά από τον υπόλοιπο χώρο.