Γιώργος Αρκουλής

Το τελευταίο βιβλίο του Γ. Αρκουλή τιτλοφορείται

“Ιστορία γράφουν και οι Δεύτεροι…”

Παλιά -πολύ παλιά- είχα ακούσει πως μπαίνοντας στο “πλοίο της γραμμής” για το νησί του Αιγαίου ή την Κρήτη, αν ο βατσιμάνης στην μπουκαπόρτα σε θεωρούσε χωριατόπαιδο των ορεινών, σε ρώταγε «κολύμπι ξέρεις παιδί μου;». Κατά τεκμήριο η απάντηση ήταν θετική, οπότε ανέβαινες την σκάλα με προορισμό τα σαλόνια του πλοίου. Αν ο καιρός ήταν καλός –και η θάλασσα μπουνάτσα- δεν υπήρχαν προβλήματα. Αν όμως το αεράκι δυνάμωνε εν πλω, τότε για τους πρωτάρηδες τα πράγματα εξελίσσονταν σκούρα και τα μεγάλα κύματα γίνονταν δεκτά με ξόρκια ή ενδόμυχες προσευχές προκειμένου να καλμάρει ο καιρός και το πλοίο να μπει ήρεμα στο λιμάνι. Πάνω στην μάχη του ανθρώπου με την θάλασσα, έχουν στηθεί αμέτρητες ιστορίες από λογοτέχνες αλλά και παραμυθάδες, με τις οποίες μεγάλωσαν γενιές και γενιές. Ο υπογράφων το άρθρο, θυμάται -μαθητής του Δημοτικού σχολείου- μια φορά την εβδομάδα τον φορτωμένο με την πραμάτεια του εφημεριδοπώλη (επάγγελμα που πια δεν υπάρχει) προκειμένου να πάρει το τεύχος της σειράς κόμικς ‘Κλασικά εικονογραφημένα’. Μιλάμε για τις δεκαετίες από τα μέσα του 1950 και μετά. Και όταν το τεύχος είχε ως θέμα κάποια ναυτική ιστορία, ακολουθούσε ανάγνωση με πάθος, και η περιπλάνηση πάνω στις θάλασσες ή τους βυθούς μάγευε την ψυχή και σφράγιζε για πάντα την αγάπη για την ναυτική λογοτεχνία.

Πρώτος απ’ όλους, “σαλπάρισε” βάζοντας μοναδική ποίηση στα πανιά του ο Όμηρος για να τον ακολουθήσει γενναία και δυναμικά ο Ιούλιος Βερν, γράφοντας έργα που ακόμη και σήμερα συγκινούν μικρούς και μεγάλους. Τα περισσότερα έργα του Γάλλου παραμυθά υποχρέωσαν τον αναγνώστη ν’ αγαπήσει την θάλασσα, καθώς η γραφή είχε τη δύναμη να μπει στις καρδιές και να μείνει εκεί για πάντα:

«Το αιγαίο στις φλόγες», «Οι πειρατές του Αιγαίου», «Ο δεκαπενταετής πλοίαρχος», «Τα τέκνα του πλοιάρχου Γκράντ», «Μυστηριώδης νήσος»…

Οι μεγάλες σελίδες του Βερν δημιουργήθηκαν στα περίφημα έργα του «Ο γύρος του Κόσμου σε 80 ημέρες» και «20.000 λεύγες κάτω απ’ την θάλασσα». Στο πρώτο από αυτά τα μνημειώδη μυθιστορήματα (που ακόμη και σήμερα 150 χρόνια και πλέον μετά την εμφάνισή τους γοητεύουν τους εκδότες…), να θυμίσουμε πως από τις ‘80 ημέρες’ του ταξιδιού, οι 63 διαδραματίζονται πάνω στην θάλασσα. Σουέζ-Βομβάη 13 ημέρες, Καλκούτα-Χονγκ Κονγκ 13, Χονγκ Κονγκ-Γιοκοχάμα 6, Γιοκοχάμα-Σαν Φρανσίσκο 22 και Νέα Υόρκη-Λονδίνο 9.

Στο έργο «20.000 λεύγες κάτω από’ την θάλασσα», που είναι ένα από τα πρώτα επιτυχημένα έργα επιστημονικής φαντασίας, ο Βερν δίνει την ευκαιρία στον υπέροχο πλοίαρχο Νέμο να προσφέρει στον αναγνώστη μαγικές περιγραφές των θαλασσινών βυθών, μέσα από το φιλιστρίνι του ‘Ναυτίλου’. Παράλληλα, ο σπουδαίος λογοτέχνης προφητεύει την εφεύρεση του υποβρυχίου. Δεν είναι λίγο!

Ο Τσαρλς Ντίκενς με τον πολυδιαβασμένο “Δαβίδ Κόπερφηλντ” μας πρόσφερε ωραίες εικόνες θαλασσινού ταξιδιού, ενώ ο Χέρμαν Μέλβιλ, με τον διάσημο (και πολυδιαβασμένο) Μόμπι Ντικ, αποδεικνύει την απίστευτη δύναμη της θάλασσας αλλά και των θηλαστικών που φιλοξενεί στα σκοτεινά βάθη της.

Ομως, η θάλασσα στην λογοτεχνία δεν ήταν πάντα η μαγική πρωταγωνίστρια, αλλά και σκληρή τιμωρός. Στο έργο του Εδουάρδου Εβερετ Χέϊλ «Ο άνθρωπος χωρίς πατρίδα», νεαρός αξιωματικός του αμερικανικού στρατού, καταδικάζεται να ζήσει ολόκληρη την ζωή του πάνω σε πλοία, ως τον θάνατό του. Κι’ αυτό επειδή το δικαστήριο τον δίκασε να μην ξαναδεί ή να ακούσει για την πατρίδα του. Ποιο ήταν το σφάλμα του; Ότι σε στιγμή εκνευρισμού είχε φωνάξει απερίσκεπτα «Δεν θέλω να ξανακούσω για τις Ηνωμένες Πολιτείες». Γι’ αυτόν τον άτυχο αξιωματικό, η θάλασσα μετατράπηκε σε ατέλειωτη φυλακή, χωρίς οίκτο, στερώντας του την ελευθερία και μαζί την ευτυχία του.

Σκληρές σελίδες άφησε και ο Αμερικανός Τζακ Λόντον, σπουδαίος μυθιστοριογράφος του καιρού του. Ο Λύκος Λάρσεν, ο ήρωας του έργου «Ο θαλασσόλυκος», ήταν ο σκληρός και άδικος πλοίαρχος, που μόνο μια τρικυμία θα μπορέσει να του τσακίσει στα βράχια το πλοίο του και να τον αφήσει άψυχο πάνω στο βρώμικο κατάστρωμα του πλοίου ‘Στοιχειό»!

Το πόσο δυνατή είναι η σχέση ανθρώπου και θάλασσας, αποδεικνύει επίσης η τραγική ιστορία ενός ναυαγίου που προέκυψε στις 15 Απριλίου του 1912. Το υπεροκεάνιο ‘Τιτανικός’, είχε χαρακτηριστεί ‘θαύμα’ της εποχής του, πλωτό παλάτι που δεν θα μπορούσε να κάμψει ο καιρός όσο σκληρός κι΄ αν ήταν. Η αλαζονεία των Αγγλων κατασκευαστών του διάσημου καραβιού τιμωρήθηκε στα παγωμένα νερά του Βόρειου Ατλαντικού, στέλνοντας στον βυθό κάπου χίλιες πεντακόσιες ψυχές. Παρότι πέρασε από τότε ένας αιώνας και πλέον, το στόρι αυτού του ναυαγίου εξακολουθεί να συγκινεί συγγραφείς, κινηματογραφιστές αλλά και εταιρίες που στέλνουν βαθυσκάφη στο έρεβος τεσσάρων χιλιάδων μέτρων κάτω από την επιφάνεια.

Ωστόσο, υπάρχουν κι’ άλλες αληθινές ιστορίες εκτός του ‘Τιτανικού’ που υπήρξαν και ενέπνευσαν την ναυτική λογοτεχνία. Η ‘Ανταρσία του Μπάουντι’, ήταν υπόθεση που αντιμετώπισε (και) την εκδίκηση της θάλασσας, ενώ –τι τραγική σύμπτωση!- το πλοίο, πιστό αντίγραφο, που κατασκευάστηκε από τον παραγωγό για την κινηματογραφική μεταφορά του ‘Μπάουντι’ (με πρωταγωνιστή τον Μάρλον Μπράντο) το 1962, ήταν γραφτό να καταλήξει στον βυθό της θάλασσας κάπου στην Βόρεια Καρολίνα, θύμα ενός φοβερού τυφώνα ονόματι Σάντι, που σάρωσε την περιοχή, αρκετά χρόνια μετά τα γυρίσματα, σε μια αποστολή για κάποιο διαφημιστικό.

Η ελληνική λογοτεχνική συμμετοχή με πρωταγωνίστρια την ΘΑΛΑΣΣΑ, κατά μεγάλο ποσοστό οφείλεται στον σπουδαίο Κεφαλλονίτη ποιητή Νίκο Καββαδία. Ηταν ο μαγεμένος από την θάλασσα ναυτικός που της αφιερώθηκε με όλα τα φύλλα της καρδιάς του. Οι εικόνες από τους διάσημους στίχους του Καββαδία συγκίνησαν –και εξακολουθούν να συγκινούν- γενιές και γενιές. Σε ταξιδεύουν και σε μαγεύουν. Κι’ όμως, όταν ο Κόλλιας πρωτοεμφανίστηκε –το 1933- με την ποιητική συλλογή ‘Μαραμπού’, η κριτική τον ειρωνεύτηκε σκληρά. Μόνο ο Φώτος Πολίτης και ο Κώστας Βάρναλης τόλμησαν να εκφράσουν συμπαθητικά λόγια για τον νεαρό Καββαδία.

Ο Καββαδίας, με τις τρεις συλλογές του ‘Μαραμπού’, ‘Πούσι’, ‘Τραβέρσο’ και το μυθιστόρημα ‘Βάρδια’, κατάφερε να κατακτήσει ζηλευτή θέση στην ελληνική λογοτεχνία. Επόμενο ήταν να γοητεύσει σημαντικούς συνθέτες. Τον Γιάννη Σπανό, την Μαρίζα Κοχ, κυρίως όμως τον Πατρινό Θάνο Μικρούτσικο, ο οποίος θα μείνει στην μουσική μας κληρονομιά με τα έργα του «Σταυρός του Νότου» και «Γραμμές των οριζόντων».

Στο μεταξύ, για δεύτερη φορά – αν και ‘απών’ ετούτη- ο Καββαδίας επρόκειτο να αμφισβητηθεί. Τώρα όχι από την κριτική, αλλά από τον ηγέτη της δισκογραφικής εταιρίας ‘Λύρα’ Α. Πατσιφά. Είναι καταγεγραμμένη η αντίρρησή του να εκδοθεί το έργο ‘Σταυρός του Νότου», όταν του πήγε τα τραγούδια ο Μικρούτσικος. Κι’ αν κάμφθηκε και δέχτηκε, αυτό οφείλεται –κατά τας γραφάς!- στην αγάπη που είχε ο επιχειρηματίας στο πρόσωπο και το ταλέντο του Μικρούτσικου.

Το πόσο θερμά αγκάλιασε και με τον καιρό αγάπησε το μελοποιημένο έργο του Καββαδία το ελληνικό κοινό, αποδεικνύεται από τις πωλήσεις των δίσκων, ο αριθμός των οποίων παραμένει αξεπέραστος, όσο και οι στίχοι από το ‘Κούρο Σίβο’, το ‘Καραντί’, την fata morgana και τόσες άλλες εξαίσιες στιγμές και ήχους…Το πόσο λάτρεψε ο Καββαδίας την θάλασσα, αποδεικνύεται –κυρίως- από ένα στίχο πέντε λέξεων (από την fata morgana):

«Θα μεταλάβω με νερό θαλασσινό»

Τελευταία λογοτεχνική απόπειρα με τεράστια επιτυχία, έγινε από την εξαιρετική μαστόρισσα του μυθιστορήματος Ιωάννα Καρυστιάνη. Η οποία φαίνεται πως “γυρόφερνε” τα θέματά της στις ναυτικές ιστορίες και όταν της δόθηκε η ευκαιρία, μας χάρισε το μυθιστόρημα «Σουέλ», μια εξαιρετικά δυνατή ιστορία αγάπης του ανθρώπου προς το νερό. Το ότι ο σακατεμένος καπετάνιος- πρωταγωνιστής, κρύβει τα πρόβλημά του στην όραση, προκειμένου να παραμείνει στο μπάρκο –και αν είναι δυνατό να πεθάνει ταξιδεύοντας- είναι μια αληθινή υπόθεση που θα ήταν απίθανο να μη συγκινούσε τους αναγνώστες.

Και τους συγκίνησε!