Σύμφωνα με τον Roland Barthes, η γραφή είναι η καταστροφή κάθε συγγραφικής φωνής και κάθε γεγονότος που συνέβη στον πραγματικό κόσμο. Ο καθηγητής Δημήτρης Τσατσούλης, βλέπει -με παρόμοιο τρόπο- την πράξη της φωτογράφησης. Δηλαδή, κατά την “φωτο- γραφή”, έχουμε μιαν αναπαράσταση του πραγματικού και ταυτοχρόνως μια δια- γραφή του μαζί με το υποκείμενο της πράξης της φωτογράφησης. Έτσι, εύκολα, μπορούμε να φτάσουμε στην “ψευδαίσθηση μιας ακριβούς περιγραφής” για την οποία μίλησε ο φωτογράφος Garry Winogrand.

Τι συμβαίνει, όμως, στην περίπτωση που κάποιος (ή με τους όρους της σημειολογίας, το υποκείμενο της πράξης της φωτογράφησης) “απαθανατίζει” το μαχαίρωμα (ως πράξη ή ως αποτέλεσμα) του συντρόφου του; Ποιο “μήνυμα” θέλει να επικοινωνήσει με το επέκεινα; Κι αν, αυτός, έχει ενδυθεί το προσωπείο του τέρατος, τι μπορούμε να “διαβάσουμε” μέσα σ’ αυτές τις φωτογραφίες;

Αυτές τις μέρες, έκανε το γύρο του διαδικτύου το θέμα της σέλφι της 25χρονης Olga με τον μαχαιρωμένο πρώην σύντροφό της. Ακόμα πιο παράδοξο σ’ αυτή την υπόθεση είναι η απαλλαγή της από τις αρχές, μιας και κρίθηκε πως βρισκόταν σε νόμιμη άμυνα. Λίγες πληροφορίες έχουμε γι’ αυτό το γεγονός, αλλά και πάλι είναι αρκετές για να ανοίξουν τον διάλογο τόσο για την μορφή του εγκλήματος στην σύγχρονη εποχή, όσο και για την θέση των selfies στην καθημερινή μας ζωή.

Το έγκλημα συνετελέσθη μετά από καυγά και, σύμφωνα με δημοσίευμα του RT, έχοντας καταναλώσει αλκοόλ. Παρ’ όλα αυτά, τόσο το γεγονός ότι η δράστης τράβηξε σέλφι με τον πληγωμένο άντρα στο παρασκήνιο όσο και η αποστολή της εν λόγω φωτογραφίας σε φιλικά πρόσωπα, καταδεικνύουν -ως έναν βαθμό- την ψυχολογική της κατάσταση εκείνη την ώρα. Δεν φαίνεται, η Olga, να βρισκόταν σε “βρασμό ψυχικής ορμής” αλλά ούτε φαίνεται να αισθανόταν θύμα του συγκεκριμένου άνδρα.

Αν παρατηρήσουμε, προσεχτικά, την φωτογραφία μπορούμε να δούμε κάποιες λεπτομέρειες, οι οποίες ίσως μας δώσουν περισσότερες πληροφορίες για το συμβάν…

Καταρχήν και μόνο η σκηνοθεσία της φανερώνει -στα μάτια ενός αποστασιοποιημένου παρατηρητή- την ανωτερότητα που, η δράστης, αισθάνεται απέναντι στο θύμα της. Επίσης, το πρόσωπό της δεν φανερώνει ούτε ταραχή ούτε φόβο αλλά ούτε και την παρουσία κανενός άλλου συναισθήματος. Μαζί με την συγκεκριμένη φωτογραφία, η Olga, έγραφε στο μήνυμά της, “Μαχαίρωσα τον άντρα μου. Νομίζω πως είμαι ένα τέρας”. Τι σημαίνουν, άραγε, αυτά τα λόγια;

Είτε πρόκειται για αστεϊσμό είτε για μιαν “απλή” στερεοτυπική έκφραση, θεωρώ πως η φράση “νομίζω πως είμαι τέρας” είναι μια φράση- κλειδί για την κατανόηση του -υπό εξέταση- γεγονότος. Η τερατική μορφή, αρχικά, προσφέρει την αποστασιοποίηση τόσο από την βίαιη πράξη όσο κι από την ανάγκη αιτιολόγησής της μ’ έναν λόγο ρεαλιστικό κι ολοκληρωμένο. Επίσης, μέσα σ’ αυτό κι από αυτό το ανοίκειο του ρόλου λαμβάνει μιαν ασφαλή θέση απέναντι στην κοινωνία. Τέλος, στην μετα- νεωτερικότητα, όπου τόσο η σκέψη όσο και το συναίσθημα δίνουν την θέση τους στο συμφέρον και την εικόνα· ο ρόλος του κακού/ τέρατος, όπως έχει εδραιωθεί -διαχρονικά- μέσα από τον κινηματογράφο και τα ΜΜΕ,  προσφέρει την αίγλη και την ψευδαίσθηση του άτρωτου- που έχει τόση ανάγκη, το υποκείμενο, για το χτίσιμο της προσωπικής του ταυτότητας. Το δυνητικοποιημένο και “ψηφιοποιημένο” άτομο, έχοντας απομακρυνθεί εντελώς από την παραδοσιακή σημασιοδότηση των εννοιών της ατομικότητας και της υποκειμενικότητας, αδυνατεί να αποδεχθεί την φθορά και την αδυναμία που μπορεί να φέρει. Αντιλαμβανόμενο τον εαυτό του σαν avatar, προσπαθεί να προσομοιωθεί στις απεριόριστες δυνατότητες του εικονικού περιβάλλοντος. Έτσι, σαν ήρωας/ ηρωίδα του Hollywood, έστω και στον ρόλο του/ της κακού, υποτίθεται ότι κερδίζει την προσοχή και την επιβεβαίωση.

Selfies: η μάστιγα της εποχής μας…

Σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες, οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες ξοδεύουν αρκετές ώρες της ημέρας για να βγάλουν selfies. Μάλιστα, μερικοί εξ αυτών ξοδεύουν τον περισσότερό τους χρόνο αναζητώντας το κατάλληλο μέρος και την καλύτερη σκηνοθεσία/ πόζα για την φωτογράφηση. Αυτό ακριβώς αποτέλεσε και την αιτία για αρκετούς θανάτους ανθρώπων, οι οποίοι προσπαθούσαν να βγάζουν όσο πιο ακραίες φωτογραφίες γινόταν. Αφορμή για την συζήτηση αυτού του ζητήματος, από τον επιστημονικό κόσμο, υπήρξε μια ψευδής είδηση, κατά την οποία: η  επιστημονική κοινότητα όριζε ως σελφίτιδα την έμμονη και παρορμητική επιθυμία για φωτογράφηση του εαυτού και το ανέβασμά της στα κοινωνικά δίκτυα, ως έναν τρόπο για την επίτευξη της αυτο- επιβεβαίωσης και την βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων του ατόμου…

Κατά τους D. Singh και S. Lippman, οι selfies μπορεί να αποτελούν κάτι το αδιάφορο για κάποιους ανθρώπους, ενώ για κάποιους άλλους το “να κάνουν την τέλεια λήψη” αποτελεί εμμονή. Αυτού του είδους ο καταναγκασμός μπορεί να παρατηρηθεί σε διαφορετικές προσωπικότητες. Τα ναρκισσιστικά άτομα επιδεικνύουν το αίσθημα της ανωτερότητας και της τελειότητας, αλλά επίσης κρύβουν στοιχεία αυτο- αμφισβήτησης. Τα άτομα με ψυχοπάθεια έχουν ελάχιστη συμπόνια για τους κακοπαθούντες. Ενώ, άτομα με μακιαβελλικά χαρακτηριστικά εκπληρώνουν τις επιθυμίες τους με “κουτσουρεμένους” ηθικούς κανόνες. Στα κοινωνικά δίκτυα υπάρχει η δυνατότητα δημοσίευσης και τροποποίησης φωτογραφιών. Οι χρήστες με χαμηλή αυτο- εκτίμηση, εμμονή, και/ ή υπερδραστηριότητα ορισμένες φορές παρουσιάζουν υψηλούς δείκτες “τραβήγματος” σέλφι.

Εν κατακλείδι, στην περίπτωση της Olga, δεν έχουμε επαρκής πληροφορίες για να φτιάξουμε το ψυχολογικό της προφίλ. Το σίγουρο είναι -απ’ ό, τι μπορούμε να δούμε στην εν λόγω selfie- πως φαίνεται για άτομο με ελάχιστη συμπόνια και ίσως με ελάχιστη ή και καθόλου ενσυναίσθηση. Έτσι, μπορούμε να υποθέσουμε πως η ενέργειά της, να βγάλει αυτή την φωτογραφία, είναι αποτέλεσμα ενός “νοσηρού” είδους ναρκισσισμού, που μπορεί να φτάνει και στα όρια της ψυχοπάθειας. Ακατανόητη δε παραμένει η ετυμηγορία των αρχών της Σιβηρίας για την υπόθεση αυτή· μιας και για να αποφανθεί κανείς για την άμυνα θα πρέπει να λάβει υπόψη του τον βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, το είδος της βλάβης που θα προκαλούσε, τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης, καθώς και τις ιδιαίτερες περιστάσεις που συνέτρεχαν στην συγκεκριμένη περίπτωση.

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πόσο σύνθετο είναι το φαινόμενο του εγκλήματος και πόσο

τα χαρακτηριστικά της εποχής αυτής το επηρεάζουν. Επίσης, αντιλαμβανόμαστε

την δυσκολία που ενέχει η προσπάθεια να κατανοήσουμε τις προθέσεις και τα κίνητρα του ατόμου

που διαπράττει ένα έγκλημα και της αποσαφήνισης της κάθε υπόθεσης.

Γι’ αυτό, πριν βιαστούμε να αποφανθούμε για τέτοιου είδους γεγονότα,

θα πρέπει να θυμόμαστε το πολυεπίπεδο και πολυσύνθετο

αυτών των κοινωνικών φαινομένων…

* Ο Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος ασχολείται με την δημοσιογραφία, την κριτική λογοτεχνίας και την ποίηση