Όλοι μας έχουμε ακούσει ότι η Κυρα-Φροσύνη, μαζί με άλλες δεκάξι γυναίκες, οδηγήθηκε στη λίμνη των Ιωαννίνων και βρήκε τον θάνατο στα θολά νερά της. Τι ακριβώς, όμως, έγινε; Ο Άγγλος περιηγητής μας, Ουίλλιαμ Λήκ, του οποίου τα βήματα ακολουθούμε σ΄αυτό το μεγάλο αφιέρωμα, μας διηγείται τα γεγονότα, όπως του τα είπε ο Νικόλας Γιάγκος, που θρήνησε το ίδιο βράδυ τον πνιγμό και της δικής του γυναίκας.

«Η Φροσύνη ήταν ανιψιά του δεσπότη των Γρεβενών, είκοσι επτά ετών, παντρεμένη με τον έμπορο Δημήτρη Βασιλείου και είχε δύο παιδιά. Ήταν έξυπνη, μορφωμένη και ενσάρκωνε τον τύπο της αρχαίας εταίρας. Οι Γιαννιώτες μιλούν με περηφάνεια και συμπάθεια γι’ αυτή. Και, σίγουρα, θεωρούσαν την παρουσία μιας τέτοιας προσωπικότητας στην πόλη, σαν απόδειξη υπεροχής του πολιτισμού τους σ’ όλη την Έλλάδα, όπως και το βιβλιοπωλείο τους στο παζάρι και τα δυο τους σχολεία. Ωστόσο», σχολιάζει ο Λήκ, «η συντροφιά της Φροσύνης θα ταίριαζε περισσότερο στη Γαλλία ή την Ιταλία, παρά στη σημερινή Ελλάδα. Η παρουσία της σε μια τουρκική πολιτεία ήταν πολύ επικίνδυνη, γιατί η συμπεριφορά μιας γυναίκας από καλή οικογένεια είχε ολέθρια επίδραση πάνω στις Ελληνίδες. Οι Τουρκάλες την έβλεπαν με ζήλεια ή φρίκη.
Τα φθονερά παράπονα της γυναίκας του Μουχτάρ στον πεθερό της είχαν, κυρίως, στόχο τη Φροσύνη, που ήταν η επίσημη ερωμένη του Μουχτάρ. Η δε αδελφή της και γυναίκα του Βελή, φθονούσε δύο-τρεις παντρεμένες Γιαννιώτισσες. Αυτές οι κατηγορίες υπήρξαν, χωρίς αμφιβολία, η άμεση αιτία του τρομερού εγκλήματος και το πρόσχημα ήταν η προστασία των δημοσίων ηθών. Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων ήταν δεκαεπτά. Από αυτά, μόνο πέντε ή έξι ανήκαν στην ανώτερη τάξη. Ανάμεσα στις υπόλοιπες, ήταν τέσσερις Ελληνίδες αδελφές ράφτρες και κάποιες Τουρκάλες ( «αι πλείσται διεφθαρμέναι ή ύποπτοι», όπως λέει ο Αραβαντινός).

Ας δούμε, τώρα το σχέδιο που κατάστρωσε ο Αλή πασάς.

Ο Αλής κάλεσε τον εαυτό του σε δείπνο στο σπίτι του Νικόλα Γιάγκου. Ο πασάς συνήθιζε να φορτώνει τις δαπάνες της ψυχαγωγίας του στους πλούσιους Γιαννιώτες, με προτίμηση όσους θεωρούσε έμπιστους. Ποτέ δεν έδινε δεξιώσεις στο σεράι του. Όποτε ήθελε να περιποιηθεί ξένος, πρόσταζε κάποιον Έλληνα προεστό να ετοιμάσει το τραπέζι. Κι αυτές οι συνάξεις αποτελούσαν μεγάλο γεγονός στα Γιάννενα. Στο σπίτι, λοιπόν, του Νικόλα Γιάγκου συγκέντρωσε τα θύματά του, στέλνοντας τον μπουλούκμπαση να τις συλλάβει. Εκείνη τη νύχτα, ο Αλής και ο μπουλούκμπασης, βγήκαν κρυφά από το σπίτι του Γιάγκου, πήγαν με τα πόδια μέχρι το σπίτι της Φροσύνης, σκαρφάλωσαν σ’ ένα γειτονικό σπίτι και πήδησαν στην αυλή. Ο σύζυγος της Φροσύνης εκείνο τον καιρό έλειπε για δουλειές στην Βενετία.

Ο Αλής παρουσιάστηκε μπροστά στη Φροσύνη ξαφνικά και χωρίς να μιλήσει, έκανε ένα σινιάλο στον μπουλούκμπαση, που σήμαινε ότι έπρεπε να την οδηγήσει με τις υπόλοιπες στο σπίτι του Γιάγκου. Ανάμεσα στις γυναίκες, όπως είπαμε, ήταν και η γυναίκα του οικοδεσπότη.

Αργότερα, οι συγγενείς της έλεγαν ότι ο Γιάγκος ήξερε τα σχέδια του πασά, υποστηρίζοντας ότι ο ίδιος της είχε πει να μη στολιστεί, επειδή ο πασάς ήθελε να της κάνει ένα δώρο και αν την έβλεπε στολισμένη, μπορεί να άλλαζε γνώμη. Φυσικά, ο ίδιος αρνήθηκε ότι γνώριζε ο,τιδήποτε.

Όταν συγκεντρώθηκαν όλες οι γυναίκες στο σπίτι του και φανερώθηκαν τα σχέδια του πασά, ο Γιάγκος προσπάθησε να σώσει τη δική του γυναίκα,ικετεύοντας τον Αλή, αλλά εκείνος δεν υποχώρησε.

Οι γυναίκες οδηγήθηκαν στην εκκλησία του Άη- Νικόλα, στη βορεινή πλευρά της λίμνης. Ωστόσο, μέχρι να τις βρουν και να τις συλλάβουν όλες, η νύχτα πέρασε και βάρκες δεν υπήρχαν εκείνη την ώρα, αφού οι βαρκάρηδες του νησιού ζητούσαν γραπτή διαταγή. Κι επειδή, σύμφωνα με το τουρκικό έθιμο, ο πνιγμός έπρεπε να γίνεται νύχτα, η εκτέλεση αναβλήθηκε για το επόμενο βράδυ.

Γύρω στα μεσάνυχτα της 9ης προς 10η Ιανουαρίου 1801, κι ενώ είχε ξεσπάσει μια άγρια καταιγίδα, από τις γνωστές θύελλες των Ιωαννίνων, οι γυναίκες φορτώθηκαν σε πέντε-έξι βάρκες. Δεν τις έκλεισαν σε τσουβάλια, όπως συνήθιζαν στην Πόλη, και οι Αρβανίτες υποχρεώθηκαν να χρησιμοποιήσουν βία, όταν οι γυναίκες αρπάζονταν από τα μονόξυλα. Τις έριξαν όλες στα νερά της λίμνης, αγνοώντας τις κραυγές της απόγνωσης, και απομάκρυναν τις βάρκες όσο γρηγορότερα μπορούσαν.

Σ’ αυτό το σημείο, θα σας πω και μια άλλη φήμη, που έφτασε να κυκλοφορεί μέχρι την Αθήνα και την είχε ακούσει και ο Λόρδος Βύρων. Λεγόταν ότι η Φροσύνη είχε ταυτόχρονα δεσμό και με τον Αλή και με τον Μουχτάρ, χωρίς κανείς από τους δύο να γνωρίζει για τον άλλον. Ο Μουχτάρ, όμως, έκλεψε ένα δαχτυλίδι από τη μπιζουτιέρα της γυναίκας του, χωρίς να ξέρει ότι ήταν δώρο του πατέρα του, και το χάρισε στη Φροσύνη. Εκείνη τη μαύρη νύχτα, που ο Αλής έφυγε κρυφά από το σπίτι του Γιάγκου και πήγε στη Φροσύνη, πήγε για να τη δει, γιατί δεν άντεχε μακριά της. Είδε, όμως, το δαχτυλίδι στο χέρι της, κατάλαβε τι συνέβαινε, και, φυσικά, έγινε έξαλος από θυμό για την προδοσία της όμορφης Ελληνίδας. Τότε, πάνω στο θυμό του, έκανε το σινιάλο στον μπουλούκμπαση. Έτσι εξηγείται και η φήμη ότι εκείνη τη νύχτα, κανείς δεν τόλμησε να του μιλήσει, επειδή, τόσο η ψυχολογική του κατάσταση, όσο και η όψη του τρόμαζαν τους πάντες.

Τα πτώματα των γυναικών επέπλεαν για πολλές μέρες και η παράδοση λέει ότι για πολλά χρόνια δεν έφαγε κανένας ψάρια από τη λίμνη, επειδή είχαν φάει ανθρώπινο κρέας.

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου