Κωστής Α. Μακρής  

Με αφορμή την απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας 2017 στον Καζούο Ισιγκούρο (Ishiguro, Kazuo)

Η φίλη μου και φίλη της Πόρτας (iporta.gr) Nadia Anastasia Fahmi έγραψε στο χρονολόγιό της στο φέις-μπουκ:

«Εννοείται όλη η χώρα με έναν Καζούο Ισιγκούρο στο χέρι ήταν όλο το καλοκαίρι… Ρώτα στο δρόμο ποιος είναι ο Καζούο Ισιγκούρο που πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Σχεδιαστής, θα σου πουν…»

Δεν είχε και άδικο…

Συνήθως, τους βραβευμένους με το Νόμπελ Λογοτεχνίας συγγραφείς, τους μαθαίνουμε μετά τη βράβευσή τους.

Εγώ όμως τσιγκλίστηκα και ―με το θάρρος της γνωριμίας― σχολίασα:

«Δεν είναι σχεδιαστής; Καλημέρα, Νάντια!

Δεν θέλω να σε προβοκάρω, αλλά νομίζω ότι κάθε συγγραφέας είναι, κατά κάποιον τρόπο, ΚΑΙ σχεδιαστής… (εννοιών, λέξεων, εικόνων, τρόπου ζωής και θέασης της ζωής).

Κάθε φορά που ένας συγγραφέας προβάλλεται ή επιβραβεύεται (δίκαια ή λιγότερο δίκαια) νιώθω μια χαρά (όχι πάντοτε άδολη) επειδή εδώ και χρόνια μπήκα κι εγώ σ’ αυτό το σινάφι και όπως και να το κάνουμε μ’ αρέσει να ακούω καλά λόγια για γραφιάδες. Και σε τελική ανάλυση, η πλειονότητα των θαμώνων του φουμπου, wannabe γραφιάδες είναι. Με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο.»

…

Ανέφερα τον πιο πάνω μικροδιάλογο, για να τιμήσω τη φίλη που μου έδωσε το εφαλτήριο για κάποιες σκέψεις μου.

Πολλές φορές ένας διάλογος με φίλες και φίλους στο διαδίκτυο, μου δίνει την ευκαιρία να σκεφτώ αρκετά πάνω σ’ αυτά που κάνω, λέω και γράφω.

Κάθε φορά που μια φίλη ή φίλος συγραφέας ανακοινώνει την κυκλοφορία ενός νέου βιβλίου του/της, εγώ εύχομαι να είναι καλοτάξιδο.

Κάθε φορά που μια φίλη ή φίλος συγγραφέας (συμπεριλαμβάνονται και οι ποιήτριες/ποιητές, δοκιμιογράφοι και άλλοι, καθώς κάθε άνθρωπος που γράφει κάτι κι αυτό εκδίδεται είναι συγγραφέας και το αν είναι λογοτέχνης ή όχι είναι ένα άλλο ζήτημα και κλείνει η παρένθεση) διακρίνεται για το έργο του με ένα βραβείο, έπαινο ή άλλη διάκριση (από Νόμπελ ή ένα Ευρωπαϊκό ή Ελληνικό Κρατικό Βραβείο μέχρι το βραβείο ή τον έπαινο ενός τοπικού Πολιτιστικού συλλόγου ή διάκριση σε Διαγωνισμό Λογοτεχνικού Σωματείου ή Περιοδικού) εγώ θα την/τον συγχαρώ. Ανεξάρτητα από την υποκειμενική μου άποψη για την ποιότητα του έργου του.

Αυτό που έγραψα σαν σχόλιο στο post της φίλης, ότι δεν είναι πάντοτε «άδολη» η χαρά μου, δεχθείτε το ως μια «υστερόβουλη» σκέψη, ως μια φιλοδοξία να χαρούν και οι άλλοι γραφιάδες με μια ανάλογη δική μου χαρά ―κι ας είναι ένας μικρός έπαινος από φίλους το «βραβείο» που ίσως πάρω κάποτε― κι όχι να με γλωσσοτρώνε με φθόνο.

Συγχαίρω (χαίρομαι μαζί με) την ή τον συγγραφέα για τη διάκριση και την επιβράβευση και όχι για το πόσο μου άρεσε αυτό που έχει γράψει. Αυτό θα της/του το πω με άλλη ευκαιρία. Ή θα σωπάσω αν δεν έχω κάτι καλό να πω. Καμιά «κακή» κριτική δεν καλλιέργησε ή ανύψωσε το αισθητικό κριτήριο του απαίδευτου αναγνώστη.

Είναι μόνο το «διαδικτυακό» και γενικότερο savoir faire ή το savoir vivre που με ωθεί σε τέτοιου είδους συμπεριφορές;

Είναι μόνο στο πλαίσιο των δικών μου «Δημοσίων Σχέσεων» ο δημόσιος έπαινος προς φίλους (ηλεκτρονικούς ή φυσικούς) που με κάνει να πράττω έτσι;

Όχι μόνο…

Είναι η βαθιά μου πεποίθηση ότι οι συγγραφείς τολμούν να μετατρέπουν τις σκέψεις τους σε λόγο εκτεθειμένο και εκτιθέμενο και όταν επαινούνται παίρνουν χαρά και χαίρομαι με τη χαρά τους και, εφ’ όσον είναι γνωστοί μου ή φίλοι μου, το δηλώνω αυτό δημόσια.

Το έχω ξαναγράψει: δεν είναι η περιστασιακή ή ακόμα και η συχνή και έντονη ενασχόληση με μια τέχνη που κάνει κάποιον να λέγεται λειτουργός της.

Δεν είναι όλοι όσοι γράφουν συγγραφείς και λογοτέχνες, δεν είναι όλοι όσοι χορεύουν χορευτές ούτε όσοι τραγουδούν τραγουδιστές.

Είναι η μέσω της τέχνης έκθεση κάποιας ή κάποιου στον δημόσιο έπαινο ή ψόγο που τον χρίζει αυτό που θέλει η ίδια ή ο ίδιος να είναι και να λέγεται. Συγγραφέας, ηθοποιός, μουσικός ή ό,τι άλλο.

Κι αυτό ―εκτός από κάποιες εξαιρετικές περιπτώσεις άγνοιας κινδύνου, άγνοιας εαυτού, γενικής άγνοιας, απουσίας αίσθησης του μέτρου και έλλειψης γενικής και ειδικής παιδείας και καλλιέργειας― υποδηλώνει μια τόλμη κι ένα θάρρος που λείπει από πολλές και πολλούς.

Υπάρχει κι ο αντίλογος περί «θράσους» για κάποιες περιπτώσεις αλλά αυτό εντάσσεται σε ό,τι ανέφερα προηγουμένως για τις εξαιρετικές περιπτώσεις πολλαπλής άγνοιας, υπερβολικής ματαιοδοξίας και σύγχυσης εννοιών.

Είναι όμως στο χέρι (ή στο μάτι και τη σκέψη) των αναγνωστριών και των αναγνωστών να βάζουν τα πράγματα στη θέση τους και το χέρι στην τσέπη τους με φειδώ, σύνεση και αξιολόγηση. Και, εννοείται, κάθε άνθρωπος που γράφει δεν μπορεί να μην είναι ―πρώτα απ’ όλα― αναγνώστης και κριτής των αναγνωσμάτων του. Των δικών του και των άλλων.
Είναι επίσης στη διακριτική ευχέρεια του καθενός και της καθεμιάς από εμάς να σχολιάζουμε, να κρίνουμε, να επικρίνουμε, να ψέγουμε ή να επαινούμε και να επιβραβεύουμε το κάθε έργο τέχνης και λόγου. Μια από τις πιο παρεξηγημένες επιβραβεύσεις ενός έργου τέχνης είναι η αγορά του. Είτε πίνακας είναι, είτε βιβλίο, είτε εισιτήριο για μια θεατρική παράσταση. Χωρίς αυτό να αποτελεί και τη λυδία λίθο για το πόσο υψηλή ή χαμηλή είναι η καλλιτεχνική αξία του. Αυτό, συνήθως, το κάνει ο χρόνος. Ο χρόνος δικαιώνει ή σπρώχνει στη λήθη κάποια έργα.

Αυτό όμως που ποτέ δεν θα πάψω να κάνω εγώ, είναι να ενθαρρύνω κάθε προσπάθεια για την προαγωγή μιας μορφής τέχνης την οποία υπηρετώ κι εγώ.

Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει την έμμεση ενθάρρυνση κάποιων «εμπόρων» ή «μεσαζόντων» που ψωμίζονται από τη λαχτάρα μιας ή ενός δημιουργού να δουν το έργο τους τυπωμένο, βιβλιοδετημένο και προβαλλόμενο. Με το όνομά τους στην κορυφή, για να έχουν να θυμούνται οι επίγονοι και να καμαρώνουν (ή να ζηλεύουν) συγγενείς, φίλοι και γνωστοί.

Θεωρώ ότι το οικοδόμημα της λογοτεχνίας είναι μια πανάρχαια, τεράστια κι ολοζώντανη Βιβλιο-Πυραμίδα που διαρκώς μεγαλώνει σε μήκος, πλάτος και ύψος και τα λιθάρια-βιβλία που την συναποτελούν αλλάζουν διαρκώς θέση.

Μπορεί στην κορυφή της να στριμώχνονται λίγες και λίγοι κατά καιρούς. (Αλήθεια, πόσες και πόσοι θυμούνται το Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1955*;)

Σε κάθε πυραμίδα όμως, συμμετέχει ένα πλήθος από δομικά στοιχεία.

Άλλα πιο κοντά στη βάση της, άλλα πιο κοντά στην κορυφή.

Άλλα επιφανειακά και εμφανή, άλλα κρυμμένα κοντά στον πυρήνα ή στα θεμέλιά της.
Καθώς μεγαλώνει με τα χρόνια αυτή η παράξενη Βιβλιο-Πυραμίδα, κατά έναν μυστηριώδη τρόπο κάποια στοιχεία της μετακινούνται από έξω προς τα μέσα και αντίστροφα και από κάτω προς τα επάνω και μετά πάλι κάτω.

Κι αυτό που πριν από μερικά χρόνια ήταν στην κορυφή ή περίβλεπτο στην επιφάνεια, τώρα βρίσκεται κάπου μέσα της χωμένο και ίσως ξεχασμένο.

Κι εκείνο που πριν δεν φαινόταν, κρυμμένο για χρόνια στο σκοτάδι, τώρα γίνεται θεατό σε πολλούς και υπερφωτισμένο.

Όλα όμως είναι κομμάτια και συστατικά της ίδιας μαγικής πυραμίδας που δεν είναι ταφικό μνημείο αλλά ζωντανό έργο συλλογικής (όσο κι αν είναι ατομική και μοναχική η πράξη της γραφής) δημιουργίας, μνήμης και στοχασμού και δείγμα της διαχρονικής προσπάθειας και φιλοδοξίας του ανθρώπου να μετατρέψει σε λόγο και γραφή την άποψή του για τον Κόσμο στα λίγα χρόνια της δημιουργικής του ζωής. Κι αυτή η γραπτή «μεταγραφή» του Κόσμου ―αν αξίζει― θα επιζήσει του δημιουργού της.

Μέσα, έξω, χαμηλά ή ψηλά στη Βιβλιο-Πυραμίδα.

Πιστεύω ότι κάθε αναγνώστρια και αναγνώστης οφείλει να το αναγνωρίζει αυτό. Όπως και κάθε συγγραφέας.

Και οι εκδότες ας κάνουν τη δουλειά τους όσο πιο καλά μπορούν.

Το ίδιο και οι επαγγελματίες κριτικοί, και οι εικονογράφοι, και οι γραφίστες, και οι βιβλιοπώλες και όλοι όσοι εργάζονται για την παραγωγή και διάδοση των βιβλίων.

Κι αυτοί, όλοι, κοντά στη Βιβλιο-Πυραμίδα βρίσκονται κι απ’ αυτήν ζουν.

06 Οκτωβρίου 2017

* Νόμπελ Λογοτεχνίας 1955: Χαλντόρ Γκούντγιονσον (ισλ. Halldór Guðjónsson), γνωστός ως Χαλντόρ Λάξνες (Halldór Kiljan Laxness). Ισλανδός συγγραφέας, ποιητής και διατριβογράφος. Είναι περισσότερο γνωστός για τα έργα του «Ατομικός Σταθμός» και «Σάλκα Βάλκα: Το κορίτσι της Ισλανδίας». Του απενεμήθη το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1955 και είναι ο πιο μεταφρασμένος Ισλανδός συγγραφέας παγκοσμίως.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr