Δήμητρα Παπαναστασοπούλου 

Η διάρκειας δυόμιση αιώνων αυτοκρατορία ήταν ένα από τα τρία διάδοχα κράτη που προέκυψαν μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204. Σε αντίθεση, όμως με τα υπόλοιπα δύο ( η αυτοκρατορία της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου), δεν ιδρύθηκε ως συνέπεια της άλωσης- απλά συνέπεσε χρονικά.

Η ίδρυσή της ήταν αποτέλεσμα της προσπάθειας να διατηρηθεί η εξουσία των Κομνηνών.
Ο Ανδρόνικος Α΄Κομνηνός σκοτώθηκε στην εξέγερση του 1185 και ο θρόνος πέρασε στην δυναστεία των Αγγέλων. Οι δύο εγγονοί του Ανδρόνικου Α΄, Αλέξιος και Δαβίδ, μετά την τύφλωση του πατέρα τους Μανουήλ, κατέφυγαν με την μητέρα τους Ρουσουδάν στην αδελφή της και βασίλισσα των Ιβήρων (Γεωργία) Θαμάρ(1184-1212)∙με τη δική της βοήθεια, και την σύγχρονη συνεργασία των Γεργιανών στρατιωτών, των σχολάριων αρχόντων που διέφυγαν από την Πόλη και των εντοπίων Ποντίων αριστοκρατών, κατέλαβαν την Τραπεζούντα και ίδρυσαν το 1204 το κράτος τους κατά μήκος της ΝΑ ακτής του Ευξείνου Πόντου- μια περιοχή που ήταν πάντα απομονωμένη από το βυζαντινό κέντρο. Έμβλημά τους είχαν τον μονοκέφαλο αετό, σε αντιδιαστολή με τον δικέφαλο της Κωνσταντινούπολης και ο τίτλος τους ήταν : Αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής, Ιβηρίας και Περατείας.

Έχοντας έδρα την πρωτεύουσα την πόλη Τραπεζούντα η δυναστεία των Κομνηνών, των αποκαλούμενων Μεγαλοκομνηνών, σύμφωνα με την ποντιακή παράδοση, επιβίωσαν, έστω και υπό την επικυριαρχία των Σελτζούκων Τούρκων, των Μογγόλων και των Οθωμανών. Όμως, η αδυναμία συνεννόησης με την αυτοκρατορία της Νίκαιας είχε αρνητικές επιπτώσεις στις προσπάθειες αναχαίτισης των Λατίνων και των Σελτζούκων.

Η καταστροφή της Βαγδάτης από τους Μογγόλους το 1258 ανέδειξε την Τραπεζούντα ως δυτικό τέρμα του δρόμου του μεταξιού, και με την προστασία των Μογγόλων απέκτησε σημαντικά πλούτη, λόγω του συγκεκριμένου εμπορίου.

Όταν το 1261 η αυτοκρατορία της Νίκαιας κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη, οι Κομνηνοί διαπίστωσαν με πίκρα ότι δεν θα κατάφερναν ποτέ να επιστρέψουν στον αρχικό τους θρόνο και από τότε προσπάθησαν να ισχυροποιήσουν την δική τους αυτοκρατορία.

Η Τραπεζούντα αυτούς τους δυόμιση αιώνες γνώρισε οικονομική, πνευματική και καλλιτεχνική άνθιση, ενώ ανεγέρθησαν σπουδαία οικοδομήματα. Οι Κομνηνοί φρόντισαν για την οχύρωση της πόλης και στα χρόνια της βασιλείας του Αλέξιου Β΄(1297-1330) χτίστηκε ένας νέος περίβολος για την προστασία της αποκαλούμενης «κάτω πόλης» και του λιμανιού, που μέχρι τότε ήταν ανοχύρωτα.

Ωστόσο, από τη μια οι επιθέσεις των Σελτζούκων και από την άλλη οι εισβολές των Μογγόλων, έκαναν επιτακτική την ανάγκη νέων οχυρώσεων.

Η ακρόπολη, όπου βρισκόταν και το παλάτι των Κομνηνών, επισκευάστηκε πολλές φορές και έγιναν προσθήκες τον 13ο και τον 14ο αι. Υπάρχουν ίχνη, μέχρι σήμερα, από αρκετές εκκλησίες (Αγία Σοφία, Άγιος Ευγένιος-προστάτης της δυναστείας), με προεξάρχουσα την Παναγία Χρυσοκέφαλο, στην οποία γινόντουσαν οι στέψεις των Κομνηνών.

Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας κατάφερε να επιζήσει λόγω του ανθηρού της εμπορίου, της φυσικής οχυρής θέσης και των τειχών της, αλλά και χάρη στις στρατηγικές επιγαμίες των βασιλέων της, οι οποίοι είχαν συνάψει δεσμούς με τους Παλαιολόγους στην Πόλη, με τους Γεωργιανούς βασιλείς και με τους Τουρκομάνους εμίρηδες.

Η υποταγή του Σουλτάνου του Ικονίου στους Μογγόλους μετά το 1243 ενίσχυσε τη θέση του κράτους των Κομνηνών και τις βλέψεις τους στην περιοχή του Πόντου.

Τον Αύγουστο του 1461, επί βασιλείας του τελευταίου Κομνηνού( η δυναστεία έδωσε 21 αυτοκράτορες),του Δαβίδ, η Τραπεζούντα, πολιορκημένη από ξηρά και θάλασσα, παραδόθηκε στους Οθωμανούς. Ο πρωτοβεστιάριος Αμιρούτζης έπεισε εύκολα τον, σχετικά δειλό, Δαβίδ να παραδώσει την Τραπεζούντα στον Μωάμεθ Β΄παρότι ο λαός είχε άλλη γνώμη.

Η πτώση της πόλης, μετά από πολιορκία ενός μόνο μηνός, σηματοδότησε και την πτώση της αυτοκρατορίας.