Συνεχίζω το αφιέρωμα στη Ζάκυνθο του τέλους του 18ου αιώνα.

Η παιδεία βρισκόταν σε πρωτόγονη κατάσταση στα νησιά. Τυπογραφείο δεν υπήρχε στα Επτάνησα. Ο Βοναπάρτης πριν εγκαταλείψει την Ιταλία, έδωσε εντολή να στείλουν ένα τυπογραφείο σε κάθε νομό, αλλά τελικά θα σταλεί ένα μόνο στην Κέρκυρα. Εκείνο το τυπογραφείο είχε στις ελληνικές εκδόσεις την ένδειξη «Από την τού Γένους τυπογραφίαν εν Κερκύρα». Επειδή τα Επτάνησα αποτελούσαν το πιο προωθημένο σημείο των γαλλικών κατακτήσεων και η σημασία τους σαν στρατηγικό και εμπορικό προγεφύρωμα ήταν καταφανής, η εγκατάσταση του τυπογραφείου έγινε για λόγους απόλυτα προπαγανδιστικούς.
Εκείνη την εποχή διορίστηκε πρόξενος της Γαλλίας ο γιός του γνωστού περιηγητή Πιέρ Γκύ που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην Ζάκυνθο. Ήταν ένας από τους πιο δυναμικούς «καρμανιόλους» του νησιού. Φαίνεται, μάλιστα, ότι μια πυρκαγιά που παραλίγο να κοστίσει τη ζωή του περιηγητή, ήταν έργο των πολιτικών του εχθρών. Αυτός, λοιπόν, ο πρόξενος έγινε ήρωας ενός λαϊκού τραγουδιού, ενώ το όνομά του άλλαξε τελείως- τόσο που να μοιάζει με τούρκικο:

«Ο Ψημάρης ο καημένος
Εις το κάστρο ανεβασμένος
Την παντιέρα του πετάει
Και στον Μουσουγήν την πάει»

( Ο Ψημάρης ήταν ο θαρραλέος καρμανιόλος που κατέβασε από το φρούριο τη σημαία της βενετικής κατοχής και ο Μουσουγής ( ο Monsieur Guys=μουσου-γκυ, δηλαδή Μουσουγής).

Η αμάθεια των γυναικών ήταν απίστευτη. «Καταδικασμένες να ζουν έγκλειστες από τα εννιά τους χρόνια, δεν διδάσκονταν τίποτα. Και ποιός να τις διδάξει; Οι μανάδες τους; Δεν είχαν κι αυτές διδαχτεί τίποτα. Οι άντρες; Δεν έβλεπαν άντρα πριν το γάμο τους. Κι όταν παντρεύονταν δεν έβλεπαν άλλον από τον σύζυγό τους και τους στενούς συγγενείς» μας πληοφορεί ο Διονύσιος Ρώμας.

Αλλά έχει ενδιαφέρον να ακούσουμε τον Ρουλχιέρ να περιγράφει τους Ζακύνθιους.

«Υπάρχει στην ηθική φυσιογνωμία του Ζακυνθινού ένα κυριαρχικό και έκδηλο χαρακτηριστικό: αποτελεί μια σύνθεση φυσικών προτερημάτων από το ένα μέρος και από το άλλο αδυναμιών με τις οποίες έχει μπολιαστεί από την διεφθαρμένη διοίκηση.

Προσέχτε τον στα πανηγύρια: Είναι όλο χαρά, ειλικρίνεια, ζωή. Η μορφή του εκφράζει μια έντονη ευχαρίστηση που βγαίνει από τα κατάβαθα της ψυχής του. Τραγουδάει, χορεύει, δεν παραφέρεται ποτέ.

Μπείτε στο σπίτι του: όταν διαπιστώσει πως δεν είσαι ο υπεροπτικός και σκληρόψυχος Προβλεπτής, θα σε υποδεχτεί με εγκαρδιότητα και ευγένεια.
Παρακολουθήστε τον στις συναλλαγές: είναι βαρύς, μεταμορφωμένος, ψεύτης, πονηρός. Μια σκέψη τον απασχολεί: Πώς να σε ξεγελάσει. Η κακή του πίστη δεν έχει όρια. Χρειάζονται μέτρα καταναγκασμού για να εκτελέσει ακόμη και μια ενυπόγραφη συμφωνία που έγινε με την απόλυτη θέλησή του. Αλλά οι λαοί δεν αλλάζουν συνήθως από τη μια μέρα στην άλλη.

Κάτω από μια κυβέρνηση που πουλούσε τα πάντα, ακόμη και τη ζωή των ανθρώπων, το πιο εύκολο πράγμα ήταν να εξαγοράσεις το δικαίωμα να μην πληρώνεις τα χρέη σου. Ο φτωχός, ο αδύναμος αναζητούσε κι αυτός τρόπους αποφυγής των συνεπειών του νόμου. Κι έπρεπε να φτάσουν οι στρατιώτες, να συλληφθεί ή να φυλακιστεί για να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις του.

Γενικά είναι αγροίκος και βάναυσος. Η συνεργασία δύο αντρών γίνεται με καυγάδες και βρισιές. Η γυναίκα είναι σκλάβα του συζύγου. Και ο πατέρας δεν μπορεί να επιβάλει υπακοή στο γιό του χωρίς να τον καταχερίσει.

Καθώς έζησε κάτω από μια κυβέρνηση που για όλα αποφάσιζαν το χρυσάφι και η βία, διαβλέπει σε κάθε λέξη των συμπολιτών του κάποιον ύποπτο σκοπό, συμφέρον ή εκδίκηση».