Γιάννης Καραχισαρίδης

Στο Τζουράσικ Παρκ – στη ταινία – οι επιστήμονες φρόντισαν να δημιουργήσουν μόνο ένα γένος, για να αποφύγουν τις γεννήσεις. Όταν όμως αργότερα αντικρίζουν έκπληκτοι νεογέννητους δεινόσαυρους αναφωνούν «Τελικά η ζωή πάντα βρίσκει τον δρόμο». Το ίδιο επίμονα και η εξουσία πάντα βρίσκει τον δρόμο. Η εξουσία πάντα ήταν ο πόθος των ανθρώπων που τη διεκδικούσαν και γέμιζε απέχθεια σε όσους ποτέ δεν την γεύτηκαν. Οι θεωρητικοί του αναρχισμού έψαχναν τους τρόπους να ορίσουν την συμφιλίωση των κοινωνιών μέσα από την αυτοδιαχείριση και τη καθημερινή αυτοδιάθεση. Ασκώντας τη φαντασία τους και τα ανθρωπιστικά τους αισθήματα αντιμετριόντουσαν με το ανέφικτο. Αλλά ακόμα κι όταν μια επανάσταση γκρέμιζε την εξουσία, εκείνη πάλι έβρισκε το δρόμο. Έβρισκε τον τρόπο να αναστηθεί, με άλλους ανθρώπους, σε άλλες συνθήκες, αλλά πάντα εκεί. Μεταμορφωμένη, αλλά ανέγγιχτη. Ο Εμιλιάνο Ζαπάτα, ο μεξικάνος επαναστάτης, γρήγορα κατάλαβε ότι πολέμησε σκληρά για ένα άδειο πουκάμισο. Κι ο Μάρλον Μπράντο, που τον ερμήνευσε στον κινηματογράφο, αναρωτιόταν ακουμπισμένος στον τοίχο ενός χαμόσπιτου: «Τελικά γιατί πολεμήσαμε;».

Οι άνθρωποι στο διάβα του χρόνου έκαναν πολλά για να εκπολιτίσουν την εξουσία. Η αυθαιρεσία του μεσαιωνικού φεουδάρχη βρίσκεται πια καλά κλειδωμένη στο παρελθόν. Ότι και να συμβαίνει στην εποχή μας δεν αντέχει στη σύγκριση με ότι συνέβαινε σ’ εκείνες τις ξεχασμένες κοινωνίες. Το μεγάλο κατόρθωμα του διαφωτισμού, που διαχώρισε την εξουσία στα τρία – νομοθετική, δικαστική, εκτελεστική – άνοιξε οριστικά το δρόμο της μετάλλαξης της. Από τότε όλα άλλαζαν, με το ρυθμό όμως που η Ιστορία απαιτεί, αργόσυρτα και κοπιαστικά, ποτέ ευθύγραμμα και πάντα με έντονες αναταράξεις. Οπότε και οι μεταβολές ήταν δυσδιάκριτες για τους ανθρώπους, που έρχονται και φεύγουν σύντομα, χωρίς συχνά να καταλάβουν το μερίδιο που η Ιστορία τους πρόσφερε. Η απολυταρχία δεν υποτάχθηκε εύκολα και οι δικτατορίες ήταν αποδεκτές και στην ημερήσια διάταξη τον προηγούμενο αιώνα. Σήμερα όμως δεν υπάρχουν πια λαοί που να εμπνέονται από έναν Μουσολίνι, από έναν Φράνκο. Σε καμιά χώρα δεν αναζητούν πια έναν Πινοσέτ. Ο εκπολιτισμός των ανθρώπων δεν το επιτρέπει.

Οι πολίτες ταυτίζουν, χωρίς δεύτερη σκέψη, την εξουσία με τους κυβερνώντες. Κι αυτό είναι φυσικό γιατί η πολιτική εξουσία είναι η πιο προφανής. Αυτοί κάνουν παιχνίδι, αυτοί αποφασίζουν, αυτοί διαπλέκονται, αυτοί ορίζουν τις τύχες μας, άρα δίκαια αυτοί πρώτοι θα μπουν στο στόχαστρο. Η εξουσία όμως έχει πολλά πρόσωπα. Διαχέεται σε όλα τα παρακλάδια μιας κοινωνίας, σε γνωστές και άγνωστες γωνιές της. Οι πολιτικοί έρχονται και παρέρχονται, αλλά στις δομές μιας κοινωνίας κρύβονται, πότε στο σκοτάδι και πότε στη σκιά – αλλά ποτέ στο φως – μικρές ή μεγάλες ομάδες περιφερειακής εξουσίας, που ασκούν τη δύναμη τους, για ίδιο όφελος. Οι πολιτικοί στη σύντομη διαδρομή τους, δημιουργούν ένα στενό περιβάλλον και προσπαθούν να εφαρμόσουν την όποια ατζέντα τους στον περιορισμένο χρόνο που τους έχει δοθεί. Και κατά κανόνα – αν και έχουν την εξουσία – αδυνατούν να διακρίνουν όσους ασκούν παράλληλες εξουσίες, αλλά δεν βρίσκονται στο οπτικό τους πεδίο. Με άλλα λόγια δε νομίζω ότι υπήρξε ποτέ υπουργός που να κατανόησε σε βάθος τι συνέβαινε στο υπουργείο του. Και δε μπορούσε να κάνει αλλιώς.

Οι μεγάλες εξουσίες, οι φανερές και στο άπλετο φως εκτεθειμένες μαζί με τις μικρές, τις αδιόρατες, αλλά πολύ αποτελεσματικές, δημιουργούν ένα παράδοξο τοπίο, που ο Κ. Καστοριάδης το ονόμασε δημοκρατική ολιγαρχία. Στην αντίληψη του μέσου πολίτη όλα εκπορεύονται από τους πολιτικούς. Όλα τα βάσανα όσων δεν άσκησαν ποτέ κανενός είδους εξουσία, οφείλονται στους πολιτικούς και στον κύκλο εκείνων που απολαμβάνουν τις χαριστικές τους αποφάσεις. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Ο ορίζοντας των πολιτικών δεν είναι απεριόριστος. Έχει αφήσει αρκετό χώρο και για τις άλλες εξουσίες, εκείνες της σιωπής, που δεν αρέσκονται στη δημοσιότητα, αλλά απολαμβάνουν τα «οφέλη».

Η Ιστορία ποτέ δεν επιστρέφει στο παρελθόν, ποτέ δεν ανακυκλώνεται, ποτέ δεν επαναλαμβάνεται. Κι έτσι ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να εκπολιτίζεται. Να κατανοεί δηλαδή τα εμπόδια της συνύπαρξης του σε κοινωνίες και να τα παραμερίζει. Ίσως ακόμα να μην έχει κατανοήσει σε βάθος την αντοχή της εξουσίας και να ελπίζει στη πτώση της, ίσως να μην έχει οριστικά αποφασίσει ότι μαζί της θα πορεύεται, όπως στο παρελθόν, έτσι και στο μέλλον, ίσως να μην έχει καταλάβει ότι – όπως η φύση απεχθάνεται το κενό – το ίδιο και η εξουσία αδυνατεί να αποδεχθεί την απουσία της. Οπότε ας μην τα βάζουμε μαζί της προσπαθώντας να την καταργήσουμε. Είναι μάταιο. Ας κάνουμε αυτό που παρορμητικά έκαναν όλες οι γενιές του homo sapiens. Ας την εκπολιτίσουμε.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr