Χρήστος Μαγγούτας

Έχω διαβάσει διάφορα άρθρα για την αρχιτεκτονική του Παρθενώνα και έχουν γίνει άπειρες παρατηρήσεις, π.χ. μερικοί λένε ότι οι κίονες συγκλίνουν για να δώσουν τη σωστή οπτική, άλλοι ότι έχει χρησιμοποιηθεί η χρυσή τομή και πολλά άλλα. Δεν έχω αντίρρηση για πολλά από αυτά. Αλλά δεν είναι μόνο αρχιτεκτονική η αξία του Παρθενώνα. Τα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου ήταν αριστουργήματα αρχιτεκτονικής, αλλά αυτό που μετράει στον Παρθενών είναι τα μηνύματα που μεταφέρει επί αιώνες, ίσως για πάντα.

Ποιο είναι το μήνυμα των Πυραμίδων; Ίσως κανένα. Το δουλέψουν χιλιάδες άτομα για μια δεκαετία δεν είναι μήνυμα με συμβολισμό. Ούτε οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας που σίγουρα ήταν θαύμα ομορφιάς. Θα έλεγε κάποιος κάτι παρόμοιο και για τα άλλα και για μερικά εκτός των επτά, π.χ. το Ναό της Αγίας Σοφίας, που ναι, μεταφέρει το μήνυμα της πίστης αλλά τίποτα άλλο. Και ο Παρθενώνας για μια θεά χτίστηκε αλλά δεν έμεινε στη λατρεία του θείου. Δεν υπήρχε ιερατείο, όπως στο Βυζάντιο, στο Βατικανό, στους Μουσουλμάνους που ουσιαστικά να κυβερνά δικτατορικά. Ο αρχαίος έλληνας ήταν σχεδόν άθεος σε σύγκρισή τους. Κάθε απόγευμα οι τραγωδοί έπλαθαν τους θεούς όπως ήθελαν και κανένας δεν τους έριχνε στην πυρά την άλλη μέρα. Ο Ευριπίδης επινόησε το δικό του θεό, τον από μηχανής, όταν οι άλλοι δε μπορούσαν να βοηθήσουν.

Το πρώτο μήνυμα του Παρθενώνα βγαίνει από αυτή την παρατήρηση: καίτοι ναός προς τιμή του θείου, δεν υποτάχθηκε στο θείο, δεν έγινε «δούλος του θεού». Ουσιαστικά ο Αθηναίος θα φρίκιαζε αν τον αποκαλούσες δούλο –αυτόν που έλεγε «ἐλευθερίαν ἑλοίμην ἂν ἀντὶ ὧν ἔχω». Τα δυο αντίθετα: μια κοινωνία να έχει κορωνίδα την ελευθερία, μια άλλη τη δουλεία, την οποία κάνει και έμφυτη μέσω του θείου ώστε να μη χτυπιέται με τίποτα.

Ένα άλλο σημαντικό μήνυμα που φέρνει ο Παρθενώνας, δηλαδή αυτά τα θαυμάσια εκατό χρόνια του χρυσού αιώνα, είναι η ισότητα των ανθρώπων. Ο φτωχός φελάχος ή ο Πέρσης δούλος δε θα μπορούσε να φανταστεί ποτέ ότι είναι δυνατό να έχει τα ίδια δικαιώματα με το Φαραώ ή τον Μεγάλο Βασιλέα της Περσίας. Και στα αγάλματά τους οι απλοί άνθρωποι παρουσιάζονταν σαν νάνοι ως το γόνατο μπροστά στους μεγαλοπρεπείς (ελέω θεού) ηγέτες. Αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη κατάκτηση της ανθρωπότητας: ένα άλμα χιλιάδων χρόνων με το οποίο ο άνθρωπος μπήκε από τη μυθολογία στην ιστορία και έγινε ο δημιουργός της. Στην Ελλάδα αντίθετα με την Αίγυπτο ή την Περσία, ο φτωχός βυρσοδέψης ήταν ίσος με τον Περικλή και μπορούσε να γίνει ηγέτης της Αθήνας, όχι ελέω θεού, μια ιδεά σήμερα αποτελεί «κτήμα κοινόν» της ανθρωπότητας.

Ήταν ακόμα η αναζήτηση. Όπως λέει ο Επίκτητος «η γνώση ξεκινάει όταν αρχίζεις να θαυμάζεις και να απορείς». Η Σελήνη δεν ήταν κάποια θεά, αλλά ένας βράχος σαν τη γη περίπου στο μέγεθος της Πελοποννήσου. Δεν έχει σημασία πόσο λάθος έκαναν στο μέγεθος, θα μπορούσε κάποτε να διορθωθεί, αλλά ότι το μυαλό τους ξεκόλλησε από τα στερεότυπα και άρχισε να θαυμάζει και να ερευνά, όταν αιώνες αργότερα αυτή η έρευνα επέσυρε το θάνατο επί πυράς, όπως επίσης απαγορευόταν να διαβάζεις άλλο βιβλίο γιατί κατά τον Τερτυλλιανό «ο Θεός μας έδωσε την Αγία Γραφή που τα περιέχει όλα, δε χρειαζόμαστε άλλο βιβλίο».

Να σκεφτούμε ότι ο Παρθενώνας είχε χιλιάδες μωρά, «παρθενάκια»; Η δημιουργία και η έμπνευση ήταν ατέλειωτες: στη γλυπτική, τη ζωγραφική, το θέατρο και πολλά άλλα. Και τη συγγραφή. Έχετε σκεφτεί ότι τις άλλες κοινωνίες της εποχής εκείνης τις ξέρουμε μόνο από τα ελληνικά κείμενα; Οι γύρω χώρες ακόμα και ήταν έγραφαν σε πηλό ή σκάλιζαν στην πέτρα ήταν να χαράξουν τα δανεικά στους βασιλιάδες ή τις εμπορικές συναλλαγές. Λογιστές της ιστορίας ήταν, δεν «χαλούσαν» το χρόνο τους να φιλοσοφούν σαν τον Πλάτωνα ή να ταξιδεύουν για να μάθουν και να γράφουν σαν τον Ηρόδοτο.

Δεν ξέρω πώς συνέβη αυτό σε εκατό χρόνια στην Ελλάδα. Ασφαλώς δεν έγιναν όλα σε ένα χρόνο αλλά χρειάστηκαν να τα κλώσουν αιώνες. Μου θυμίζει το Δαρβίνο στην «Εξέλιξη των Ειδών» όταν ένα είδος από στάσιμο ανεβαίνει ξαφνικά με άλματα τη σκάλα της εξέλιξης.

Ξέρω τι θα πείτε: είχαν και αυτοί τα αρνητικά τους. Ασφαλώς είχαν και τα ήξεραν καλύτερα από μας. Ο Πλάτωνας προσπαθούσε να φτιάξει την ιδανική κοινωνία, την Ουτοπία. Μερικοί ήταν θύματα θρησκευτικού φανατισμού, αλλά πόσοι; 5, 20, 50; Πάντως όχι εκατομμύρια όπως σε άλλες θρησκείες. Η γυναίκα δεν είχε τα ίδια δικαιώματα με τον άνδρα, ούτε οι σκλάβοι με τους ελεύθερους πολίτες. Αλλά κάθε κοινωνία πρέπει να κρίνεται με τις κοινωνίες της εποχής της όχι με μια κοινωνία μετά από 2,500 χρόνια. Χωρίς αμφιβολία η θέση της γυναίκας ήταν καλύτερη από ό,τι σε άλλες κοινωνίες της εποχής – και σε μερικές ακόμα και σήμερα.

Απλά έθεσα ένα έναυσμα για τον Παρθενώνα: δεν είναι απλά ένας αριστουργηματικός ναός, είναι ο Ναός της Δημοκρατίας, της Φιλοσοφίας, της Επιστήμης, της Τέχνης και πολλών άλλων. Δηλαδή του «ό,τι άξιον εστί» της ανθρωπότητας.

Δεν τον αφιέρωσαν τυχαία στη Θεά της Σοφίας –το τίμησαν αυτό.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr