Κατά κύριο λόγο οι φίλοι της επικούρειας φιλοσοφίας εκτιμούν τον Δάσκαλο του Κήπου για την λύτρωση που τους προσέφερε από τον φόβο του θεού και του θανάτου. Η προσφορά όμως του Επίκουρου δεν σταματά εδώ. Διότι, εάν μας απάλλαξε από το φόβο των θεών, με το επιχείρημα πως ακόμη κι αν υπάρχουν τότε σίγουρα δεν ασχολούνται με τα ανθρώπινα πάθη, και εάν μας απάλλαξε από τον φόβο του θανάτου με την παρατήρηση ότι όσο ζούμε δεν υπάρχει θάνατος, κι όταν ο θάνατος επέλθει, έχουμε πάψει να υπάρχουμε, ο πάνσοφος Αθηναίος μας απάλλαξε κι από κάτι άλλο – από την ψευδαίσθηση της δικαιοσύνης.
Πράγματι μελετώντας τις Κύριες Δόξες από την 31η έως την 38η, διαπιστώνουμε ότι ο Επίκουρος μοχθεί να μας διδάξει ότι, όπως δεν μας αφορά καθόλου η υπόθεση της αθανασίας, το ίδιο δεν πρέπει να μας αφορά και η υπόθεση της δικαιοσύνης. Διότι όπως η αθανασία έτσι και η δικαιοσύνη είναι και οι δυο ανύπαρκτες!
Οι περί δικαιοσύνης Κύριες Δόξες του Επίκουρου είναι οχτώ, η μια σοφότερη από την άλλη.
Τριακοστή Πρώτη Δόξα
“ΤΟ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ ΔΙΚΑΙΟΝ ΕΣΤΙ ΣΥΜΒΟΛΟΝ ΤΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ
ΕΙΣ ΤΟ ΜΗ ΒΛΑΠΤΕΙΝ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΜΗΔΕ ΒΛΑΠΤΕΣΘΑΙ”
“Το δίκαιο της φύσης είναι μια σύμβαση προς το συμφέρον του ανθρώπου, ώστε να μη βλάπτει ο ένας τον άλλον, ούτε να βλάπτεται”.
Σύμφωνα με την επικούρεια διδασκαλία δεν υπάρχει καμία θεϊκή ανάμιξη στα ανθρώπινα πράγματα, και ως εκ τούτου δεν υπάρχει ούτε «θεία» δικαιοσύνη. Τέτοιες αντιλήψεις ανήκουν σε άλλες φιλοσοφικές διδασκαλίες ή σε λαϊκές προλήψεις, τις οποίες κολάκεψαν ως έναν μεγάλο βαθμό οι κλασικοί ποιητές στις τραγωδίες τους.
Για τον Επίκουρο, όμως, υπάρχει μόνον ένα δίκαιο, εκείνο της φύσης, το οποίο αποτελεί μια σύμβαση αμοιβαίου συμφέροντος. Συμφωνούμε δηλαδή μεταξύ μας οι άνθρωποι, να μην βλάπτουμε ο ένα τον άλλον ούτε να δεχόμαστε να μας προξενούν βλάβη οι άλλοι. Κι αυτό διότι μας συμφέρει όλους. Είναι προτιμότερο να μη βλάπτουμε ο ένας τον άλλον, παρά το αντίθετο. Διότι όλη η διαδικασία της βλάβης, είτε την προξενούμε εμείς, είτε μας την προξενεί άλλος, προκαλεί ταραχή στην ψυχή και ενδεχόμενο πόνο στο σώμα. Άρα η ενασχόληση με τη βλάβη, είτε ενεργητικά είτε παθητικά, μάς εμποδίζει από την απόλαυση της επικούρειας ηδονής.
Κατά τα άλλα σε καμία περίπτωση ένας μαθητής της επικούρειας διδασκαλίας δεν πιστεύει στη θεϊκή ή στην ανθρώπινη δικαιοσύνη. Η μεν θεϊκή δικαιοσύνη δεν υφίσταται, εφόσον οι θεοί δεν ασχολούνται με τα ανθρώπινα, σαν να μην υπάρχουν, η δε ανθρώπινη δικαιοσύνη αποβλέπει πάντοτε στο συμφέρον εκείνων που την θέσπισαν. Τους νόμους, για παράδειγμα, στο κοινοβουλευτικό μας πολίτευμα, τους ψηφίζουν βουλευτές αμφιβόλου νοημοσύνης και ηθικής. Έτσι κατά κανόνα οι σύγχρονοι αστικοί νόμοι εξυπηρετούν πάντα το συμφέρον των λίγων εις βάρος των πολλών ή πιο συγκεκριμένα το συμφέρον των πλουσίων εις βάρος των φτωχών και των αδυνάτων. Σπάνια μπορεί να συμβεί να ψηφιστεί κάποιος νόμος, ο οποίος να εξυπηρετεί το συμφέρον της πλειοψηφίας των πολιτών, κι αν ποτέ συμβεί ένα τέτοιο… λάθος, γρήγορα επανορθώνεται με ακύρωση του νόμου ή με παραμόρφωσή του, από κάποια υπουργική διάταξη.
Γενικά οι λεγόμενοι «γραπτοί νόμοι», είναι οι νόμοι που επιβάλουν οι ισχυροί επί των αδυνάτων, ενώ το «άγραφο δίκαιο» ή το «κοινό περί δικαίου αίσθημα» είναι έννοιες οι οποίες προσεγγίζουν το «φυσικό δίκαιο», που αναφέρει ο Επίκουρος, δηλαδή η απλή σύμβαση μεταξύ των ανθρώπων, να μη βλάπτουν ο ένας τον άλλον, σύμβαση η οποία δεν απαιτεί καν να γίνει γραπτή αλλά επαφίεται στο απλό άγραφο έθιμο για την τήρηση και την εφαρμογή της.
Ο Μάριος Βερέττας είναι συγγραφέας και αρχισυντάκτης του φιλοσοφικού περιοδικού “Ο κήπος του Επίκουρου”.
(συνεχίζεται αύριο)
Ο Μάριος Βερέττας είναι συγγραφέας και εκδότης. Περισσότερα στο www.verettasbooks.gr. Επίσης, είναι αρχισυντάκτη του φιλοσοφικού περιοδικού “Ο Κήπος του Επίκουρου”.
SHARE
Στηρίξτε-Ενισχύστε την iΠόρτα με τη δική σας χορηγία…
Το σκίτσο είναι του Βαγγέλη Παυλίδη
