Δικαιοσύνη με την υπέρτατη έννοια δεν υπάρχει, όπως είδαμε. Απλά οι άνθρωποι συνηθίζουν να αποφεύγουν τη διάπραξη της αδικίας επειδή έτσι έχουν διδαχθεί από τους ηθικούς κανόνες, δηλαδή το «φυσικό» άγραφο δίκαιο, ή τη συμφωνία μεταξύ των ανθρώπων, όπως λέει ο Επίκουρος. Ουσιαστικά ωστόσο, και σύμφωνα με την επικούρεια προσέγγιση, η αδικία δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή. Είναι μια πράξη, που ερμηνεύεται ως αδικία, από την οπτική του θύματος. Για άλλους η ίδια πράξη μπορεί να φαίνεται ενάρετη.

Η κλοπή για παράδειγμα είναι στην ουσία η μετακομιδή ενός πράγματος από έναν χώρο στον άλλον. Για εκείνον που αποθήκευσε το συγκεκριμένο πράγμα στον δικό του χώρο, η αφαίρεση του πράγματος είναι αδικία. Για εκείνον όμως που πλούτισε τη συλλογή του με το πράγμα του άλλου, η ίδια πράξη είναι ευφυής ενέργεια πλουτισμού. Η στενοχώρια όμως από την απώλεια κάποιου πράγματος, πιο γρήγορα θα ξεχαστεί από το θύμα, παρά από τον θύτη. Διότι εκείνος που το έχασε μάλλον θα το λησμονήσει, ενώ εκείνος που το έκλεψε θα διακατέχεται μέχρι την τελευταία ώρα της ζωής του από τον φόβο ότι μπορεί να τον συλλάβουν και να τον τιμωρήσουν, αυτοί που έχουν οριστεί από την κοινωνία για να τιμωρούν τους κλέφτες.

Ούτε ο φόνος είναι κακός αυτός καθαυτός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και καλός… Στον πόλεμο, για παράδειγμα, οι στρατιώτες υποχρεώνονται να σκοτώσουν όσο το δυνατόν περισσότερους εχθρούς και στέφεται ήρωας ο μεγαλύτερος σφαγέας. Αντίθετα, σε καιρό ειρήνης, εάν σκοτώσει κάποιος έναν άνθρωπο, για οποιονδήποτε λόγο, θα θεωρηθεί φονιάς και θα ζει σε όλη του τη ζωή με το φόβο της τιμωρίας για την πράξη του.

Το οξύμωρο αυτής της κοινωνικής σύμβασης, που αποδέχεται τον πόλεμο με τους αναρίθμητους σκοτωμούς αλλά θεωρεί έγκλημα τον φόνο ενός ανθρώπου σε καιρό ειρήνης, είναι ότι στον πόλεμο ο στρατιώτης καλείται να σκοτώσει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, που ούτε καν τους γνωρίζει ούτε έχει μαζί τους κάποια προσωπική διαφορά, ενώ ο κοινός δολοφόνος πολύ συχνά γνωρίζει το θύμα κι έχει λόγους που το σκοτώνει.

Σε κάθε περίπτωση μετά την πράξη του φόνου, το θύμα δεν ανήκει πλέον στον κόσμο των ζωντανών, άρα διαφεύγει από τον ορίζοντα του επικούρειου ενδιαφέροντος. Αυτός που απομένει είναι ο ζωντανός φονιάς, που δεν υποφέρει κατά βάθος από τις τύψεις της πράξης του, όσο από τον φόβο πως θα τιμωρηθεί είτε από τα αρμόδια όργανα της πολιτείας, είτε από τους φίλους και συγγενείς του θύματος. Το νέο φονικό που θα επακολουθήσει, σε περίπτωση εκδίκησης δεν έχει και πάλι κανένα νόημα εφόσον σε καμία περίπτωση δεν ικανοποιεί το αληθινό θύμα – που δεν υπάρχει πια για να απολαύσει την εκδίκηση του χαμού του – αλλά μόνον την κοινωνική υπόληψη των φίλων και των συγγενών του.

Με τον τρόπο αυτό ανακυκλώνονται οι επιθυμίες εκδίκησης και αντεκδίκησης τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε εθνικό, όπου στη δεύτερη περίπτωση εξαιτίας αυτού του πολλαπλασιαστικού παραλογισμού γιγαντώνονται οι εθνικοί στρατοί προς όφελος των εμπόρων όπλων και των πολεμοκάπηλων.

Πού λοιπόν βρίσκεται τελικά η έννοια της δικαιοσύνης; Πουθενά αλλού, μας διδάσκει ο Επίκουρος, εκτός από τις σχετικές, τοπικές και βραχύβιες συμφωνίες μεταξύ συγκεκριμένων ανθρώπων για να μη βλάπτουν και να μη βλάπτονται μεταξύ τους. Συμφωνίες που δεν χρειάζονται καν να είναι γραπτές…