Πάνος Μπιτσαξής

• Η μόνη επιστήμη η οποία προβλέπει με σχετική ασφάλεια το μέλλον είναι η μετεωρολογία. Αλλά και πάλι όχι πάντα. Έχει συμβεί κάποιες φορές, όταν η κα Σούζη έχει μιλήσει για βροχές και καταιγίδες, η Αθήνα να είναι ηλιόλουστη. Αν την ρωτήσεις τι έγινε και πήγαν αλλού τα σύννεφα, θα σου απαντήσει απλά ότι ήταν «απρόβλεπτο». Γι’ αυτό το λόγο από την πανάρχαια και πλούσια γλώσσα μας η λέξη που χρησιμοποιούμε για την πρόβλεψη του καιρού είναι η «πρόγνωση». Είναι όρος που υποδηλώνει ότι μπορούμε με επιστημονικά εργαλεία, δηλαδή με γνώση, να προβάλουμε το παρόν στο μέλλον.

Την ασφαλή πρόβλεψη του μέλλοντος διεκδικούν και άλλα επαγγέλματα. Οι χαρτορίχτρες, οι καφετζούδες, τα μέντιουμ και τώρα τελευταία και οι δημοσκόποι. Όλοι αυτοί πέφτουν πάντα μέσα. Στρογγυλεύουν τις διατυπώσεις τους, έτσι ώστε να έχουν την απαραίτητη αμφισημία για να είναι πάντα ακριβείς. Αν σε κάθε περίπτωση οι διάφοροι μάντεις πέσουν για τα καλά έξω και τους ρωτήσεις, θα σου απαντήσουν και αυτοί απλά. Ήταν «απρόβλεπτο».

• Το απρόβλεπτο στην πολιτική είναι μια εντελώς διαφορετική υπόθεση. Είναι εγγενές στοιχείο της πολυπλοκότητας και της μεταβλητότητας που χαρακτηρίζει την αντιφατική ανθρωπότητα που έχει διαβεί για τα καλά το κατώφλι της παγκοσμιοποίησης. Απέναντι στην βεβαιότητα του  απροβλέπτου πρέπει να αντιτάσσεται η βεβαιότητα της σωφροσύνης και της προνοητικότητας. Πρόκειται για αρετές που συνήθως συνδέονται με την πείρα. Έτσι, οι Νορβηγοί από τα έσοδα της παραγωγής πετρελαίου βάζουν στην άκρη ένα σημαντικό ποσό και το επενδύουν συντηρητικά, δημιουργώντας ένα κεφάλαιο που προορίζεται για τις επόμενες γενιές. Είναι η απάντησή τους για το ενδεχόμενο να στερέψει το πετρέλαιο ή να χάσει τη σημασία του ενόψει άλλων πηγών ενέργειας. Οι Νορβηγοί έχουν προβλέψει το απρόβλεπτο. Την ίδια στιγμή οι τρυφηλοί Σεΐχηδες του κόλπου σπαταλούν τα λεφτά του πετρελαίου κατασκευάζοντας στην άμμο παγοδρόμια. Όταν αύριο τους προκύψει το απρόβλεπτο, θα διερωτώνται. Μα πώς συνέβη;

Η αντιμετώπιση του απρόβλεπτου είναι δίδαγμα που προέρχεται από την αρχαία κινέζικη στρατηγική. Ο καλός στρατηγός είναι αυτός που οργανώνει τις δυνάμεις του απέναντι στο απρόβλεπτο. Ο ηρωικός στρατηγός είναι αυτός που κερδίζει τον πόλεμο χωρίς να δώσει μάχη. Γιατί έτσι όπως διέταξε τις δυνάμεις του δεν χρειάζεται να δώσει μάχη. Έχει κερδίσει τη μάχη πριν αρχίσει.

Το μόνο σίγουρο είναι πως η χειρότερη στάση απέναντι στο απρόβλεπτο είναι ο απρόβλεπτος άνθρωπος. Απρόβλεπτος άνθρωπος είναι αυτός που άλλα σκέπτεται, άλλα λέει κι άλλα κάνει. Πρόκειται για ελάττωμα κρίσιμο όταν είσαι Πρωθυπουργός.

• Τι είναι, όμως, απρόβλεπτο; Ο Νassim Τaleb, Λιβανεζοαμερικανός, μελετητής του «τυχαίου», μετά από μακρά πορεία στα αμερικανικά χρηματιστήρια, αποφάσισε να γίνει πλάνητας του κόσμου τούτου, όπως ο ίδιος προσδιορίζει τον εαυτό του. Να αναζητήσει έναν τρόπο θεωρητικής οριοθέτησης του απροβλέπτου στην πολιτική. Το περίφημο βιβλίο του «Μαύρος Κύκνος», με προκλητική αυταρέσκεια και πνευματική αλαζονεία, επιχειρεί να μας μυήσει στην χαλιναγώγηση της τυχαιότητας. Έτσι, επιχειρεί μια αρχική ταυτολογία.

Απρόβλεπτο, λέει, είναι αυτό που δεν μπορεί να το προβλέψει κανείς. Επιπλέον, το απρόβλεπτο πρέπει να έχει καταλυτικές πολιτικές συνέπειες. Και τέλος, το απρόβλεπτο, όλοι εκ των υστέρων θεωρούν ότι θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί. Στην αδυναμία αντιμετώπισης του απροβλέπτου οδηγεί κατά τον Taleb αυτό που ονομάζει επαγωγικό σφάλμα. Η προσπάθεια, δηλαδή, να προβλέψεις το μέλλον αποκλειστικά και μόνο με βάση τις εμπειρίες του παρελθόντος. Έρχεται, όμως, ο αστάθμητος παράγοντας και οι προηγούμενες εμπειρίες δεν βοηθούν. Είναι άχρηστες ως αναλυτικό εργαλείο. Για να στηρίξει τον συλλογισμό αυτό χρησιμοποιεί την παραβολή της «καμπύλης της γαλοπούλας». Μας λέει. Κάθε μέρα που περνά σε έναν ετήσιο κύκλο ζωής, η γαλοπούλα εμπεδώνει την πεποίθηση ότι το ανθρώπινο χέρι έχει φτιαχτεί για να την ταΐζει. Η ημερήσια επαναλαμβανόμενη εμπειρία ενδυναμώνει αυξητικά αυτή την πεποίθηση. Ώσπου φτάνουν τα Χριστούγεννα και πέφτει το μαχαίρι. Η βεβαιότητα των τριακοσίων εξήντα πέντε ημερών καταρρέει σε μία ημέρα. Το ενδιαφέρον είναι ότι όσο αυξάνεται ο βαθμός βεβαιότητας παράλληλα και υπόγεια μεγαλώνει ο κίνδυνος. Η επέλευση του κινδύνου επέρχεται όταν η βεβαιότητα της αποφυγής του έχει φτάσει στον ύψιστο βαθμό.

Σας θυμίζει τίποτε;

• Από τον Μάιο του 2010 η χώρα μας μπήκε στον αστερισμό του απροβλέπτου. Το απρόβλεπτο έγινε ο κανόνας. Μάθαμε να ζούμε με τη σκέψη ότι τα πάντα είναι πιθανά. Από την πρόοδο ως την ολική καταστροφή. Η κοινωνία των πολιτών συνήθισε στην ιδέα. Το πολιτικό σύστημα, όμως, δεν κατόρθωσε να παράξει ούτε μία σοβαρή σκέψη οχύρωσης της χώρας απέναντι στο ενδεχόμενο καταστροφικού απροβλέπτου. Ιδιαίτερα η προηγούμενη Κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έφερε την χώρα στα πρόθυρα της καταστροφής, βορά του οποιουδήποτε τυχαίου ή συγκυριακού παράγοντα. Η απρονοησία, η έλλειψη σωφροσύνης, η οργανωτική ανετοιμότητα έφτασαν στο απόγειό τους. Η χώρα έγινε απέραντο μπάχαλο, από το οποίο προσπαθούμε τώρα να συνέλθουμε με διάφορους ερασιτεχνισμούς σε ένα πέλαγος διαρκούς και επαναλαμβανόμενης μπουρδολογίας. Το μεταναστευτικό έδειξε με τον πιο έντονο τρόπο τι μπορεί να συμβεί «τυχαία». Ο συμπαθής Πρωθυπουργός μας αναγκάστηκε να παραδεχθεί, με υποκριτική ειλικρίνεια, την παραπάνω κατάσταση την οποία ο ίδιος προκάλεσε. Τι είπε;

Η στάση των Ευρωπαίων ήταν «απρόβλεπτη». Η πορεία της οικονομίας ήταν «απρόβλεπτη». Οι μεταναστευτικές ροές ήταν «απρόβλεπτες».

Η απώλεια της δεδηλωμένης ήταν «απρόβλεπτη».

Το δήθεν απρόβλεπτο είναι το μεγάλο άλλοθι της αδυναμίας ανάλυσης της πραγματικότητας και του γεγονότος ότι οι κυβερνώντες είναι παιδιά του κομματικού σωλήνα κι έχουν μαύρα μεσάνυχτα για το πώς λειτουργεί η πραγματική ζωή.

• Ως εδώ καλά. Οι αμαρτίες συγχωρήθηκαν με την λαϊκή ψήφο. Στο επόμενο, όμως, απρόβλεπτο τι θα συμβεί; Η απάντηση του ΣΥΡΙΖΑ είναι ίδια και απαράλλαχτη.

Αν υπάρξει απρόβλεπτο, δεν μπορεί να προβλεφθεί γιατί είναι απρόβλεπτο. Υπάρχει, όμως, στη ζωή το «δις εξαμαρτείν». Οι απρόβλεπτοι Πρωθυπουργοί πέφτουν απρόβλεπτα.

* Οι απόψεις του εκάστοτε συντάκτη αντιπροσωπεύουν τον ίδιο και μόνο.

iPorta.gr