Επέλεξα να σας παρουσιάσω κάποιες εικόνες της Κωνσταντινούπολης, γύρω στα εκατό χρόνια πριν, αλλά λίγο διαφορετικές από τις συνηθισμένες.

Κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου, ο χιουμοριστικός τύπος- που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων, είχε έναν κύριο εκπρόσωπο- την εφημερίδα Karagoz. Το όνομά της υποδηλώνει την υιοθέτηση του λαϊκού οίστρου του περίφημου παλιάτσου. Φυσικά, η εφημερίδα φροντίζει να διατηρεί τον πατριωτισμό των λαϊκών στρωμάτων, έχοντας πάνω από την κεφαλή της τους Νεότουρκους.

Η ανακωχή δίνει μεγαλύτερη ελευθερία στο χιούμορ και εμφανίζονται κι άλλες εφημερίδες (Diken, Guleryuz, Aydede). Η τελευταία, έβγαινε δύο φορές την εβδομάδα και υπερτερούσε των υπολοίπων και από πλευράς ανθρωπίνου δυναμικού (με τον συγγραφέα Ρεφίκ Χαλίντ), όσο και από πλευράς σχεδιαστών ( Μινίφ Φεχίμ, Ραμίζ).

Οι σατυρικές εφημερίδες αποφεύγουν τεχνιέντως την λογοκρισία, αποφεύγοντας τα πολιτικά θέματα και ασχολούμενες με τα κοινωνικά. Μέσα από τις εικόνες τους γνωρίζουμε τον μέσο Τούρκο, τα όνειρά του, τις ενοχλήσεις του, τις επιθυμίες του.

Η Karagoz σε φύλλο του Απριλίου του 1917 μας πληροφορεί για την έλλειψη ζάχαρης- μια έλλειψη από την αρχή του πολέμου. Παρουσιάζει, λοιπόν, σε σκίτσο, τον Καραγκιόζη, σκαρφαλωμένο σ’ ένα τεράστιο κομμάτι ζάχαρης, μέσα σε ένα μπακάλικο. Ο μπακάλης του φωνάζει: «Έ, η ζάχαρή μου!» και ο Καραγκιόζης του απαντά εκλιπαρώντας: «Αφήστε με, αγαπητέ μου Μπόντο, είναι ένας παλιός φίλος που έχω πολύ καιρό να τον δώ. Θέλω να τον αισθανθώ, να τον αγκαλιάσω!»

Πράγματι, μόνον οι πλούσιοι είχαν την δυνατότητα να αγοράζουν ζάχαρη και να συχνάζουν στα ζαχαροπλαστεία του Μπεϊογκλου. Οι λοιποί μπορούσαν μόνον να χαζεύουν στη βιτρίνα του Λεβόν- του καλύτερου ζαχαροπλαστείου στην οδό του Πέραν.

Στην γιορτή των «ζαχαροπλαστείων» (seker bayrami) με την οποία τελείωνε το ραμαζάνι, ήταν έθιμο να επισκέπτονται τους γνωστούς και τους φίλους και να μοιράζουν λουκούμια και καραμέλες. Ο Καραγκιόζης- πάντα παρών- δεν παραλείπει να επισκεφτεί τον ζαχαροπλάστη της γωνίας:

«Είμαι πολύ συγκινημένος που με σκέφτηκες», λέει ο απλοϊκός ζαχαροπλάστης.

«Μόνο αυτό σκεφτόμουν!» του απαντά ο Καραγκιόζης.

Αντί να αγκαλιάσει τον ζαχαροπλάστη, πέφτει πάνω στη γενειάδα του και τη γλείφει με μανία, ελπίζοντας ότι θα «πιάσει» λίγους κόκκους ζάχαρη.

Ωστόσο, δεν λείπει μόνο η ζάχαρη. Λείπει το λάδι, ο καφές, το μαύρο ψωμί. Ο Καραγκιόζης, παριστάνοντας τον παλαιστή, αντί να αλείψει το σώμα του με λάδι- σύμφωνα με τον τουρκικό κανονισμό( yagli gures), φέρνει το μπουκάλι στα χείλη του. «Βαρέθηκα να τρώω βρασμένο πλιγούρι», δικαιολογείται.

Να σημειώσω εδώ ότι ακόμη και το πλιγούρι ήταν σπάνιο, αν και πολύ συνηθισμένο στοιχείο της τουρκικής κουζίνας.

Ρούχα και παπούτσια είναι πανάκριβα. Ο τετραπέρατος ήρωάς μας, αποφασίζει να ανοίξει ένα κατάστημα και να πουλά ρούχα από χαρτί εφημερίδας. Να η διαφήμισή του: «προστατεύουν καλά από το κρύο, δεν χρειάζονται πλύσιμο και σιδέρωμα και είναι και πολύ κομψά!»

Το χιούμορ πάντα βοηθά να αντιμετωπίσουμε τη σκληρή πραγματικότητα. Άλλωστε, η σάτυρα είναι γνωστό ότι «παράγει» μεγάλα έργα στις δύσκολες εποχές. Ας το βάλουμε στην καθημερινότητά μας, ας γελάσουμε κατάμουτρα στη μαυρίλα που προσπαθεί να μας διώξει το φώς, και σας εγγυώμαι, ότι θα νοιώσουμε καλύτερα!

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

επικοινωνείστε: [email protected]