Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Μέρος α΄

Φίλες και φίλοι,

Ξεκινώ ένα μεγάλο αφιέρωμα στην Επανάσταση του 1821, φιλοδοξώντας να αγγίξω πολλές πτυχές, έχοντας αρωγό ολόκληρη τη χρονιά. Όσοι πιστοί, διαβάστε και σχολιάστε.

Η Ιερά Συμμαχία ιδρύθηκε το 1815, μια χρονιά μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ, κατ’ αρχήν μυστικά από τους νικητές (Αυστρία, Ρωσία και Πρωσία) και στη συνέχεια την ίδια χρονιά προσχώρησε η Αγγλία. Η Γαλλία ενώθηκε τελικά μαζί τους τρία χρόνια αργότερα. Σκοπό είχε «να διατελέσωσιν ηνωμένοι δια των δεσμών αδελφότητος αληθούς και αδιαλύτου και θεωρούντες αλλήλους ως μέλη μιας και της αυτής πολιτείας εν πάση ευκαιρία και εν παντί τόπω θα παρέχωσιν αρωγήν και αντίληψιν αλλήλοις, εις τους υπηκόους και τους στρατούς αυτών, ων θεωρούσι εαυτούς πατέρας καθοδηγούντες εν τω αυτώ πνεύματι της αδελφικής αγάπης».

Από τις αρχές του 1821 ( 26 Ιανουαρίου) και με διάρκεια ως την 12^η Μαϊου, τα μέλη της Ιεράς Συμμαχίας συνεδρίαζαν στο Λέιμπαχ- σημερινή Λιουμπλιάνκα- για να βρουν τρόπους να καταστείλουν βίαια τα απελευθερωτικά κινήματα που είχαν ξεσπάσει στην Νεάπολη, το Πεδεμόντιο και σε περιοχές της Ιβηρικής χερσονήσου.

Η είδηση άλλης μιας εξέγερσης- της Ελληνικής αυτή τη φορά- πέφτει σαν κεραυνός. Αφήνει τους πάντες άναυδους και, φυσικά, ανήσυχους. Διατάραξε τις εργασίες του συνεδρίου και επέβαλλε την ανάγκη αναπροσαρμογής στην στρατηγική και τη διπλωματία τους. Όλοι αντιμετώπισαν το γεγονός ως «ανταρσία» και μόνον η ιδέα μιας επιτυχούς έκβασης τους ανατρίχιαζε. Τα τεράστια οικονομικά τους συμφέροντα, τα ως τότε κανονισμένα με την παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, απειλούνταν αφού η περιοχή αποτελούσε νευραλγικό σταυροδρόμι, μια γέφυρα ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή.

Κανείς δεν πήρε το μέρος των επαναστατημένων Ελλήνων. Αντίθετα, αποφάσισαν να διατηρήσουν τα κεκτημένα  και να πατάξουν κάθε κίνημα εξέγερσης.

Ωστόσο, η Αγγλία και η Γαλλία, ναυτικές δυνάμεις και οι δύο, δεν επιθυμούσαν ο άλλος εταίρος τους, η Ρωσία, να «κατεβεί» στην Μεσόγειο, κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ούτε επιθυμούσαν να έχουν αντιπάλους τους ελεύθερους Έλληνες στη θάλασσα.

Από την άλλη μεριά, η θέση του Καποδίστρια ως Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας και η επιθυμία της Ρωσίας να αποκτήσει πρόσβαση στη Μεσόγειο, έκαναν Άγγλους και Γάλλους να πιστεύουν ότι οι Ρώσοι είχαν συμφέρον να υποκινήσουν αυτή την «ανταρσία».

Η φανερή φιλοτουρκική στάση της Αγγλίας, ειδικά στην πρώτη περίοδο του Αγώνα, οφειλόταν κυρίως στην αναστάτωση του κερδοφόρου αγγλικού εμπορίου και στην διαταραχή της αγγλικής πολιτικής στην Ανατολή. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον το υπόμνημα του άλλοτε πρέσβυ της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη Κουζινερύ προς το γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών το 1822:

«Οι Άγγλοι που στηρίζουν την πολιτική τους σε προβλέψεις για το απώτατο μέλλον, αμφιβάλουν αν οι Τούρκοι, γερασμένοι πια ως στρατιωτική δύναμη και πρωτόγονοι στο διοικείν, θα μπορέσουν να αντισταθούν σ’ ένα έθνος που ετοιμάζεται να συντρίψει τα δεσμά του. Στην ελληνική εξέγερση είδαν μια απειλή για τη ναυτική τους ισχύ. Για τους Άγγλους, οι Έλληνες επαναστάτες είναι επιδέξιοι ναυτικοί και στρατιώτες αποφασισμένοι να νικήσουν ή να πεθάνουν. Άλλωστε, οι αντικειμενικές συνθήκες ευνοούν τους Έλληνες από όλες τις πλευρές. Η Τουρκία απειλείται στον Δούναβη, δέχεται επίθεση στα περσικά σύνορα, αμύνεται στις ναυτικές της επαρχίες και είναι υποχρεωμένη ταυτόχρονα να αντιμετωπίζει τους Έλληνες και τον Αλή Πασά. Πρόκειται για μια κατάσταση κρίσιμη που ισχυροποιεί την ενεργητικότητα των Ελλήνων και εξασθενίζει την έπαρση των αντιπάλων τους. Αυτές οι εξελίξεις ανησύχησαν, όπως ήταν φυσικό, την Αγγλία. Είδε στην ελληνική αναγέννηση ένα αντίπαλο έθνος που έπρεπε να πνιγεί στο λίκνο του. Άλλωστε, δεν είναι η πρώτη φορά που η αγγλική πολιτική καταρτίζει παρόμοια σχέδια. Οι ευχές των ευρωπαϊκών λαών, το επιχείρημα της θρησκείας, η φωνή του ανθρωπισμού, τα φρικαλέα αποτελέσματα των άγριων δεισιδαιμονιών, η ταπείνωση της ίδιας της Αγγλίας, που αναγκάζεται να γονατίζει στα πόδια της Πύλης, τίποτα δεν αλλάζει την πολιτική του Λονδίνου. Οι Άγγλοι είναι αποφασισμένοι να αγωνισθούν και στην Κωνσταντινούπολη και στην Κέρκυρα με όλα τα μέσα για να υπονομεύσουν την ελληνική υπόθεση».

Η Γαλλία, βέβαια, ακολουθούσε παρόμοια στρατηγική, παράλληλα όμως, ανταγωνιζόμενη την Αγγλία στην ανατολική Μεσόγειο, προσπαθούσε να δημιουργήσει ένα προγεφύρωμα στην Αίγυπτο, ενισχύοντας τον Μωχάμεντ Άλι, με το σκεπτικό της μακροπρόθεσμης πολιτικής αποχωριστικών τάσεων και αυτονομιστικών εξελίξεων. Αυτή, λοιπόν, η πολιτική που εκδηλώθηκε μέσω εκσυγχρονισμού του στρατού και του ναυτικού της Αιγύπτου, θα προκαλούσε λίγο αργότερα, μεγάλα δεινά στους μαχόμενους Έλληνες.

Οι Γάλλοι είχαν κι άλλο λόγο να απεχθάνονται την ελληνική επανάσταση, κοινό με των Άγγλων, όπως αναφέραμε πιο πάνω: ανησυχούσαν για τον εμπορικό ναυτικό ανταγωνισμό των Ελλήνων. Οι σκλαβωμένοι Έλληνες τους είχαν ήδη εκτοπίσει από τον προηγούμενο αιώνα.