Το συγκεκριμένο έργο υλοποιείται από το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου-Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου (ΚΕΣΔ) σε συνεργασία το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), από το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας και από την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Έχετε υποδυθεί χαρακτήρες οι οποίοι χρησιμοποιούν τη ρητορική μίσους; Πώς τους προσεγγίσατε;

Πιστεύω ότι ο άνθρωπος έχει όλα τα συναισθήματα μέσα του σε διαφορετικά ποσοστά. Για αυτό και οι χαρακτήρες διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σε άλλους κυριαρχεί η αγάπη, σε άλλους η αντιπάθεια προς τον συνάνθρωπο, σε άλλους η απληστία, σε άλλους η ηθική, το δίκαιο, η αδικία, η παγαποντιά. Η δουλειά του ηθοποιού είναι να παρατηρήσει αυτά τα συναισθήματα στους ανθρώπους, να τα μελετήσει μέσα από την ψυχολογία και από τα βιβλία, μέσα από κείμενα θεατρικά και λογοτεχνικά και να μπορέσει, παρά το μικρό ποσοστό που έχει ένα συναίσθημα μέσα του σε σχέση με αυτά, να το μεγεθύνει, να το προβάλλει και να το χρησιμοποιήσει σε έναν ρόλο. Το μίσος είναι ένα συναίσθημα ιδιαίτερα ισχυρό, που όταν κυριαρχήσει, όταν καταλάβει τον άνθρωπο είναι ικανό να παραμερίσει όλα τα άλλα. Κυριαρχεί στην ψυχή του και στη συμπεριφορά του. Ακόμα κι ένας θετικός χαρακτήρας αν καταληφθεί από το μίσος γίνεται Jekyll και Hyde. Μέσα από έναν τέτοιο χαρακτήρα είχα την τύχη να ερμηνεύσω και να μελετήσω πολύ καλά αυτό το συναίσθημα. Ήταν ο Έντι Καρμπόνε στο «Ψηλά από τη γέφυρα» του Άρθουρ Μίλερ. Εδώ το μίσος οδήγησε τον Έντι στην καταστροφή. Ειδικά για αυτόν τον χαρακτήρα θέλω να σας πω ότι έπρεπε να προσθέσω και κοινωνικοπολιτικά στοιχεία. Ήταν μετανάστης, αυτοδημιούργητος, φτωχός σε μια ξένη χώρα, ένα τρομαγμένο ζώο, εθισμένο στους κανόνες της επιβίωσης, οι οποίοι πολλές φορές δεν απλώνονται μόνο στην βιολογική επιβίωση, αλλά και στην ψυχολογική και στην ερωτική. Έπρεπε επίσης να προσθέσω και τη λαϊκή του καταγωγή, την έλλειψη ακαδημαϊκής και ψυχολογικής μόρφωσης. Είναι σχεδόν ένα πληγωμένο αγρίμι.

Τι κοινό θεωρείτε πως μοιράζονται αυτού του είδους οι χαρακτήρες; Τι τους οδηγεί στο να καταφύγουν στη χρήση της γλώσσας με τέτοιον τρόπο; Είναι συνειδητή ή ασυνείδητη επιλογή;

Εξαρτάται από τον βαθμό συνειδητότητας που έχουν σαν χαρακτήρες. Η Μήδεια στον Ευριπίδη για παράδειγμα είναι απόλυτα συνειδητοποιημένη, δεν λειτουργεί εν βρασμώ. Βγαίνει και το λέει σε έναν μονόλογο. Το αποφασίζει ψυχρά και συνειδητά. Είναι μια ηρωίδα που έχει ενσυνείδηση και καλλιέργεια και ξέρει ότι το μίσος της προς τον Ιάσωνα θα ξεδιψάσει με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Ανέφερα το παράδειγμα της Μήδειας, το οποίο είναι τελείως αντίθετο από τον Έντι Καρμπόνε και σαν καταγωγή χαρακτήρα και σαν μόρφωση, πνευματικότητα. Αν δούμε στο έργο του Μίλερ και στους μονολόγους της Μήδειας, θα εντοπίσουμε έναν λόγο μίσους. Πιστεύω ότι το μίσος αναβλύζει από διαφορετικές πηγές. Υπάρχει μίσος ερωτικό, όταν θέλουμε να εκδικηθούμε και να καταστρέψουμε το αντικείμενο πόθου γιατί μας πλήγωσε ή δεν μας θέλει. Υπάρχει μίσος ανταγωνιστικό, επαγγελματικό, όταν θέλουμε να καταστρέψουμε τον επαγγελματικό αντίπαλο. Υπάρχει η βεντέτα, από άνθρωπο σε άνθρωπο και οικογένεια σε οικογένεια, κάτι άσχημο που έχει προηγηθεί και πρέπει να απαντηθεί με κάτι εξίσου άσχημο. Υπάρχει το μίσος που εκπορεύεται από τη ζήλεια, η οποία μπορεί να προέρχεται από διαφορετικούς λόγους, ακόμα και σε συγγενικά πρόσωπα, ακόμα και σε αδέλφια. Υπάρχει το περιστασιακό μίσος. Υπάρχει το εμφύλιο μίσος, όταν ο ίδιος λαός χωρίζεται στην μέση  και πολεμάει ο ένας τον άλλον. Το είδαμε μετά το 1945 μετά την απελευθέρωση στην Ελλάδα στον εμφύλιο πόλεμο. Και υπάρχει και το εγγενές μίσος του Βεζίρη Ιζνογκούντ ο οποίος μισεί τα πάντα γιατί θέλει να γίνει χαλίφης στη θέση του χαλίφη (γέλιο).
Δεν υπάρχει κάτι κοινό. Αυτοί οι χαρακτήρες δεν μοιάζουν γιατί το μίσος τους έχει διαφορετικές αφετηρίες. Χαρακτήρες που μισούν δεν σημαίνει πως όταν δεν μισούν είναι ίδιοι. Δεν μοιάζουν. Δεν είναι ένας συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου ικανός να μισήσει. Δηλαδή, το υπόλοιπον του χαρακτήρος των μισούντων δεν είναι ίδιο. Δεν σημαίνει πως μόνο όσοι αγαπούν ή είναι παθιασμένοι ερωτικά ή είναι υπερδραστήριοι μπορούν να μισήσουν. Το υπόλοιπο κομμάτι μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικό. Ή μπορεί να μισήσεις μια περίοδο στη ζωή σου μία στιγμή, να μην είναι ο τύπος σου αυτός, να μην είναι χαρακτηριστικό σου κυρίαρχο, αλλά με αφορμή κάποιο γεγονός να κυριαρχηθείς από μίσος.

Πόσο σημαντικό είναι να προβάλλεται στο θέατρο ή στον κινηματογράφο ένας χαρακτήρας που ενσωματώνει έντονα τα στοιχεία που θα έπρεπε να αποφεύγει ένας άνθρωπος όπως η ρητορική μίσους, προκειμένου να επηρεάσει το κοινό θετικά; Χρειάζεται η προβολή τέτοιων χαρακτήρων ή μπορεί να έχει ανεπιθύμητα αποτελέσματα στο κοινό;

Είναι το απόλυτα ωφέλιμο πράγμα. Είναι εξίσου ωφέλιμο με το να προβάλλονται ηθικές αξίες, μεγάλες ιδέες και ανθρώπινοι στόχοι. Είναι εξίσου σημαντικό γιατί δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα και μπορεί να σώσει ψυχές. Το έχω βιώσει και στη ζωή μου. Υπήρξαν πράγματα στην παιδική μου ηλικία που μεγαλώνοντας ήθελα να τα αποφύγω και αυτό μου έδωσε θετικά στοιχεία στον χαρακτήρα μου. Είδα πράγματα στο οικογενειακό μου περιβάλλον, που από νωρίς είπα ότι δε θα τα κάνω γιατί με πλήγωσαν και θα πληγώσουν κι άλλους.

Γιατί θεωρείτε πως στον κινηματογράφο σήμερα αρκετοί εναλλακτικοί καλλιτέχνες ενσωματώνουν έντονα υβριστικό λόγο στις ταινίες τους;

Είναι ένα στιλ αυτό. Πιστεύουν ότι η κοινωνία έχει αγριέψει κι έχει αυτού του είδους τη συμπεριφορά και μέσα από εκεί προσπαθούν να βγάλουν το όποιο συμπέρασμα ή το όποιο δίδαγμα έχουν σαν στόχο. Είναι ένας ιδιαίτερα εκκεντρικός και ξεσηκωτικός τρόπος και για πολλούς ανθρώπους- ειδικά για τη νεολαία που δεν έχει, αν θέλεις, τους δισταγμούς της προηγούμενης γενιάς- είναι πολύ οικείος: το εκκεντρικό στοιχειό, όπου όλοι ουρλιάζουν και βρίζουν. Ίσως το συναντούν πιο συχνά έξω στον δρόμο πια.

Αν πρόκειται για απόδοση της ωμής πραγματικότητας, είναι όντως αυτή η πραγματικότητα;

Ναι, κάποιοι άνθρωποι συμπεριφέρονται έτσι. Κάποιοι άνθρωποι έχουν αγριέψει πολύ για ποικίλους λογούς, αλλά είναι άλλο θέμα το γιατί. Ανισότητες, έλλειψη παιδείας και καλλιέργειας. Ο άνθρωπος νοιώθει πια πιο ελεύθερος και θρασύς μακριά από την ιδέα ενός συμβατικού πολέμου, αλλά πρόκειται για ψευδαίσθηση.

Πώς διαχειρίζεστε τον λόγο μίσους στην καθημερινότητα σας; Για παράδειγμα σε ένα συμβάν στον δρόμο.

Κοίταξε να δεις, όταν τσαντιστείς σε ένα φανάρι με έναν οδηγό δεν είναι μίσος, είναι εκνευρισμός.

Έχετε δεχτεί λόγο μίσους στη δουλειά σας είτε από συνεργάτη είτε από κάποιον θεατή όσον αφορά τόσο το καλλιτεχνικό σας έργο, όσο και την προσωπικότητα σας; Πώς το διαχειριστήκατε;

Στη δουλειά, αν δεν κάνεις κάτι άσχημο στον άλλον είναι πολύ δύσκολο να σε μισήσει. Το μίσος είναι αντίδραση σε κάτι που έχει γίνει, μην το μπερδεύουμε με τη ζήλεια. Η ζήλεια στην διόγκωση της αν είναι αρρωστημένη μπορεί να οδηγήσει στο μίσος. Δεν έχω δεχτεί μίσος στο επαγγελματικό ή στο φιλικό μου περιβάλλον. Θέλω να πιστεύω ότι δεν έχω προκαλέσει το μίσος σε κανέναν άνθρωπο. Νοιάζομαι πολύ για τους ανθρώπους και δεν ξεπερνώ ποτέ τα όρια που θα γεννήσουν μίσος.
Όσον αφορά το θέατρο, αν ο ηθοποιός καταφέρει μέσα σε δύο ώρες να μισήσουν οι θεατές τον χαρακτήρα που υποδύεται, τότε έχει πετύχει στο απόλυτο τον σκοπό του και η ικανοποίηση είναι τεράστια. Το ένοιωσα όταν έπαιξα τον Μπέρλινγκ στον «Επιθεωρητή» του Presley κι ένοιωθα φοβερή ικανοποίηση. Με μισούσαν κι εγώ χαιρόμουν (γέλιο).

Πώς θεωρείτε ότι ένας νέος που δέχεται λόγο μίσους από κάποιον υπεύθυνο του στη δουλειά θα έπρεπε να το διαχειρίζεται εφόσον πρόκειται για ευκαιρία που τον οδηγεί στο όνειρο του και δεν είναι μια δουλειά που έχει να κάνει μόνο με τα προς το ζην;

Μία μέθοδος αντιμετώπισης είναι η αδιαφορία, αλλά αυτό μπορεί να οξύνει το μίσος. Μια άλλη το πλησίασμα: να μιλήσεις ζεστά, ανθρώπινα και αληθινά, να τον προσεγγίσεις, να τον κάνεις φίλο και να τον ηρεμήσεις. Σίγουρα η ανταπόδοση αυξάνει το καύσιμο του μίσους και του δίνει και άλλο. Το τελευταίο είναι η αποχώρηση, να φύγεις τρέχοντας. Να το καταγγείλεις, υπάρχει κι αυτό, να πεις: «Έχω πρόβλημα με αυτόν, μου μειώνει την απόδοση».

Στην ελληνική μουσική σκηνή σήμερα παρατηρείται μεγάλη άνοδος της trap, η οποία συχνά ενσωματώνει λόγο μίσους. Γιατί πιστεύετε ότι οι νέοι, κυρίως. ακροατές  αποδέχονται το υβριστικό ή σεξιστικό περιεχόμενο ορισμένων τραγουδιών, ενώ ταυτόχρονα πρόκειται για μία γενιά αρκετά ενημερωμένη ως προς τις ανισότητες, αλλά και ενεργή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδηλώνοντας εικονικά κατά των ανισοτήτων και της εκδήλωσης λόγου μίσους;

Σε ό,τι έχει να κάνει με την αγάπη των νέων σε αυτή τη μουσική, όλοι έχουμε την ανάγκη κάποια περίοδο στη ζωή μας να κάνουμε χαζομάρες. Σε ό,τι έχει να κάνει με αυτούς τους δημιουργούς-καλλιτέχνες, θα έλεγα ότι μυρίστηκαν πτώμα και το εκμεταλλεύτηκαν. Είναι θνησιγενής αυτή η μουσική και αυτός ο στίχος, είναι φαινόμενο των καιρών κοινωνικό-πολιτικό-οικονομικό, είναι ένα αντιαισθητικό κατασκεύασμα γεμάτο φθηνά και τετριμμένα συνθήματα, όπου ένα απαίδευτο μυαλό έχει την εντύπωση ότι παίρνει μηνύματα για να πορευτεί στη ζωή του, κάτι το οποίο στο 99 τις εκατό δεν συμβαίνει μέσα από αυτή την τέχνη. Έχει άνοδο γιατί έχει τεράστια κάθοδο το πνεύμα των ανθρώπων. Ποτέ δεν μιλάμε για το 100%. Το μέλλον ανήκει στις μειοψηφίες, όπως σε όλες τις εποχές. Αυτοί καθαρίζουν για το σύνολο.

Πιστεύετε γενικά στην ακραία μορφή τέχνης; Για παράδειγμα, ο Ρώσος καλλιτέχνης, Petr Pavlensky έραψε το στόμα του και τυλίχτηκε σε αγκαθωτό καλώδιο. Είχε αποτέλεσμα ως προς τον σκοπό του, αλλά φυλακίστηκε 3 χρόνια.
α) Υπάρχουν όρια στην τέχνη; β) Όταν ένας άνθρωπος δύναται να τραυματίσει τον εαυτό του στο πλαίσιο της τέχνης, πρόκειται για πράξη μίσους προς την κοινωνία και συνάμα τον ίδιο του τον εαυτό;

Όσον αφορά τα όρια στην τέχνη, νομίζω ότι το όριο της τέχνης έχει να κάνει με την αισθητική, με το βάθος, τη χρησιμότητα και την ωφελιμότητα της. Μια τέχνη που είναι απλώς περιγραφική ή εκμεταλλεύεται μια τρέχουσα εμπορική τάση ναι μεν μπορεί να μας ανακουφίζει προς στιγμήν, αλλά δεν έχει διάρκεια. Η βαθειά ουσιαστική τέχνη, αυτή που μένει, έχει να κάνει με αυτά που προανέφερα. Για αυτό βλέπουμε κάποια έργα τέχνης που είναι αθάνατα και αλλά θνησιγενή. Όχι, δεν είναι πράξη μίσους. Είναι καταγγελία για μια λάθος λειτουργία της κοινωνίας.

Ακολουθήστε την επίσημη σελίδα του Γρηγόρη Βαλτινού στο facebook