Κωστής Α.Μακρής: Είναι ζωγράφος-γραφίστας και συγγραφέας και ασχολείται με το έντυπο, το κείμενο, τη διαφήμιση και την οπτική και λεκτική επικοινωνία.

Κωστής Μακρής

Έπεα πτερόεντα και μηνύματα γραπτά

Ὣς φάθ’, ὃ δ’ ἐξ ὕπνοιο μάλα κραιπνῶς ἀνόρουσε,

καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·

σχέτλιός ἐσσι γεραιέ· σὺ μὲν πόνου οὔ ποτε λήγεις.

οὔ νυ καὶ ἄλλοι ἔασι νεώτεροι υἷες Ἀχαιῶν

οἵ κεν ἔπειτα ἕκαστον ἐγείρειαν βασιλήων

πάντῃ ἐποιχόμενοι; σὺ δ’ ἀμήχανός ἐσσι γεραιέ.

Τὸν δ’ αὖτε προσέειπε Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ·

ναὶ δὴ ταῦτά γε πάντα φίλος κατὰ μοῖραν ἔειπες.

εἰσὶν μέν μοι παῖδες ἀμύμονες, εἰσὶ δὲ λαοὶ

καὶ πολέες, τῶν κέν τις ἐποιχόμενος καλέσειεν·

ἀλλὰ μάλα μεγάλη χρειὼ βεβίηκεν Ἀχαιούς.

νῦν γὰρ δὴ πάντεσσιν ἐπὶ ξυροῦ ἵσταται ἀκμῆς

ἢ μάλα λυγρὸς ὄλεθρος Ἀχαιοῖς ἠὲ βιῶναι.

ἀλλ’ ἴθι νῦν Αἴαντα ταχὺν καὶ Φυλέος υἱὸν

ἄνστησον· σὺ γάρ ἐσσι νεώτερος· εἴ μ’ ἐλεαίρεις.

(ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ, Ραψωδία Κ, στίχοι 162―176)

Είπε, κι εκείνος απ’ τον ύπνο του μεμιάς πετάχτη ολόρθος,

και κράζοντάς τον με ανεμάρπαστα του συντυχαίνει λόγια:

«Αλήθεια, γέροντα, είσαι ακούραστος κι αναπαμό δεν ξέρεις·

άλλοι Αχαιοί μαθές δε βρέθηκαν πιο νιοι από σένα τώρα,

που ολούθε τρέχοντας στους άρχοντες να παν να τους ξυπνήσουν;

Μα δεν μπορεί κανένας, γέροντα, να μετρηθεί μαζί σου.»

  Κι απηλογιά ο γερήνιος Νέστορας του δίνει ο αλογολάτης:

«Αυτά που λες, αλήθεια, φίλε μου, πολύ σωστά και δίκια·

έχω και γιους εγώ αψεγάδιαστους, έχω κι ανθρώπους άλλους

πολλούς, που θα μπορούσε κάποιος τους να πάει και να τους κράξει·

όμως ανάγκη τώρα αβάσταχτη πλακώνει τους Αργίτες·

από μια τρίχα η τύχη κρέμεται την ώρα αυτή ολονών μας,

οι Αργίτες τώρα αν θα γλιτώσουμε για αν πάμε κατ’ ανέμου.

Μόν’ τρέχα τώρα, τι είσαι νιότερος, και το γοργό τον Αία

και του Φυλέα το γιο ξεσήκωσε, σπλαχνιά για μένα αν νιώθεις.»

(Μετάφραση: ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ-ΚΑΚΡΙΔΗ)

Οι ομηρικές λέξεις «έπεα πτερόεντα» (φτερωτά λόγια ή «ανεμάρπαστα», όπως τα μεταφράζουν στο συγκεκριμένο απόσπασμα οι Καζαντζάκης και Κακριδής) έχουν αποκτήσει την ―σχετικά ευτελή― σημασία των «λόγων που χάνονται στον αέρα». 

Κάτι που, καθώς νομίζω, δεν ήταν αυτό που ήθελε να πει ο Όμηρος όταν έλεγε ότι κάποιος μίλησε σε κάποιον άλλον με φτερωμένα λόγια. 

Στα ομηρικά κείμενα, οι λέξεις «έπεα πτερόεντα» παρομοίαζαν τον λόγο που εξέπεμπε κάποιος με το βέλος. Που, φτερωμένο όπως είναι, βρίσκει πιο εύκολα τον στόχο του. Το αν θα πληγώσει, θα ενθαρρύνει, θα εμπνεύσει, θα δώσει χαρά ή λύπη και πόνο ο «φτερωμένος λόγος», εξαρτάται από τις προθέσεις, το θάρρος (ή θράσος) και την ευθυβολία του εκπέμποντος τον «φτερωτό» λόγο. 

Σήμερα αντιθέτουμε τα λόγια με τα γραπτά και συνηθίζουμε να λέμε ότι «τα γραπτά μένουν» ενώ τα λόγια «πετούν» και χάνονται (από το λατινικό ρητό  «Verba volant, scripta manent» , η οποία στην ελληνική γλώσσα αποδίδεται ως “τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν”). 

Είναι έτσι όμως; Ή μήπως ο προφορικός λόγος παραμένει ιδιαίτερα ισχυρός σε κοινωνίες σαν τη δική μας που «δένει τα λόγια στο μαντίλι»; Που σημαίνει ότι παίρνουμε στα σοβαρά τα λόγια των άλλων όσο και τα δικά μας οι άλλοι. Και ειδικά όταν ο λόγος είναι αιχμηρός και στοχεύει σε κάποιον που δεν μπορεί να μας αντικρούσει ή τον χρησιμοποιούμε για να διαβάλλουμε ―μέσω συκοφαντιών― έναν «εχθρό» μας. 

Αν πω με «φτερωμένα λόγια» σε ένα παιδί ότι είναι βλαμένο, χοντρό, ανίκανο… 

Αν πω σε έναν ενήλικο ότι είναι ηλίθιος, απατεώνας, γελοίος… 

Αν πω σε έναν γέροντα ότι είναι κωλόγερος… 

Αν πω σε άλλους για έναν συμπολίτη μου, έναν δημόσιο λειτουργό ή έναν πολιτικό ότι είναι «προδότης», «πουλημένος», «άτιμος», «ανήθικος» και άλλα παρόμοια, χωρίς όμως να έχω αποδείξεις ή αξιόπιστες πηγές γι’ αυτά που λέω… 

Για σκεφτείτε… 

Μοιάζει ή δεν μοιάζει ο «φτερωτός» λόγος που ξεστόμισα (που έφυγε από το «έρκος των οδόντων» μου, δηλαδή από τον φράχτη των δοντιών μου) με ένα αιχμηρό βέλος που βρήκε τον (ανθρώπινο) στόχο μου και τον πλήγωσε τόσο βαριά που η πληγή θα πονάει και θα κακοφορμίζει για πολύ; Ενδεχομένως για όσα χρόνια ο πληγωμένος αποδέκτης του «φτερωτού» λόγου μου θα ζει.

Κι αν αντί για φτερωμένα λόγια, γράψω «εν βρασμώ ψυχικής ορμής» ―ή και πολύ ψύχραιμα και προμελετημένα― αυτά τα υβριστικά ή προσβλητικά που θέλω να πω στον άλλον σε ένα μήνυμα (μια και ζούμε σε εποχές γραπτών, κυρίως ηλεκτρονικών, μηνυμάτων) δεν θα έχω πάλι υποπέσει σε ανάλογο παράπτωμα ή και έγκλημα;

Τα γράφω αυτά σήμερα επειδή ακόμα θυμάμαι λόγια που άκουσα και με πλήγωσαν, κείμενα που αναφέρονταν σε εμένα και με πλήγωσαν όπως και λόγια που έχω πει και πιθανότατα έχουν πληγώσει άλλους. 

Τα γράφω αυτά και επειδή δεν είναι πάντα εύκολο να ζητήσω συγγνώμη για λόγια που έχω πει κι έχω μετανιώσει. 

Όσο γι’ αυτά που έχω ακούσει ή διαβάσει και με έχουν πληγώσει, ένας τρόπος υπάρχει για μένα για να πάψουν να με πονάνε: να μην κάνω σε άλλους αυτό που δεν μου αρέσει να μου κάνουν.  Όσο μπορώ…

Κωστής Α. Μακρής

05 Μαρτίου 2024

ΥΓ. Η εικόνα είναι προσαρμογή παλιότερου σκίτσου μου.

ΚΑΜ