— Κάποτε στην Ελβετία δύο επιστήμονες, ένας φυσικός και ένας γιατρός, έκαναν μια έρευνα για τις επιπτώσεις των φούρνων μικροκυμάτων στην ανθρώπινη υγεία. Κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι οι καταναλωτές έχουν σοβαρό κίνδυνο από τη χρήση αυτών των συσκευών. Το αν είχαν ή δεν είχαν δίκιο, προφανώς, δεν μπορώ να το γνωρίζω. Δεν αρκέστηκαν στην παρουσίαση των συμπερασμάτων τους σε κάποιο επιστημονικό συνέδριο. Ανέλαβαν, αυτόκλητοι, μια «σωτηριακή αποστολή της ανθρωπότητας» από αυτούς τους κινδύνους. Έτσι καταχώρησαν σε μία ημερήσια εφημερίδα, μεγάλης κυκλοφορίας, ένα δημοσίευμα στην προμετωπίδα του οποίου έθεσαν μια νεκροκεφαλή και από κάτω το λογότυπο «είναι καλύτερα να πας στο Νταχάου παρά να χρησιμοποιείς φούρνο μικροκυμάτων».

Το υπόλοιπο κείμενο παρέθετε τα επιχειρήματά τους. Η κατασκευάστρια εταιρία, όπως ήταν αναμενόμενο, ενοχλήθηκε σφοδρά φοβούμενη ότι θα επηρεαστούν οι πωλήσεις της. Δεν θεώρησε καθόλου αγνά τα κίνητρα των δύο επιστημόνων. Διέβλεπε να υποκρύπτονται στη συγκεκριμένη έρευνα σκοτεινά συμφέροντα αθεμίτου ανταγωνισμού. Κατέφυγε στα Δικαστήρια αξιώνοντας τεράστια αποζημίωση για την ηθική βλάβη την οποία διετείνετο ότι έχει υποστεί. Τα ελβετικά Δικαστήρια δικαίωσαν την εταιρία. Έκριναν ότι η έρευνα δεν ήταν επαρκώς τεκμηριωμένη και ότι σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογούσε νεκροκεφαλές και αναφορές στο Νταχάου. Στην πορεία ένας εκ των δύο επιστημόνων «λύγισε». Προέβη σε γραπτή δήλωση συγγνώμης και εξέφρασε την πεποίθησή του, ότι οι φούρνοι μικροκυμάτων δεν επηρεάζουν καθόλου την υγεία του ανθρώπου. Ο δεύτερος όμως δεν πτοήθηκε. Κράτησε ψηλά τη σημαία του «αγώνα». Προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επικαλούμενος παραβίαση του δικαιώματός του στην ελεύθερη έκφραση της άποψής του.

— Υπηρετώντας τη μάχιμη δικηγορία, σχεδόν σαράντα χρόνια, τα μάτια μου έχουν δει τα πάντα. Η δικαστηριακή πρακτική έχει να δείξει τις πιο απίθανες παραδοξότητες, τις οποίες προκαλεί η ανεξάντλητη πραγματική ζωή. Ποιος όμως θα περίμενε ότι οι φούρνοι μικροκυμάτων θα οδηγούσαν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να εκδώσει μία από τις πιο σπουδαίες αποφάσεις για την ελευθερία του τύπου και την εναρμόνισή της με τα δικαιώματα όσων αισθάνονται ότι θίγονται. Η απόφαση αυτή αποτυπώνει την ιδιοσυστασία του Ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού. Μάθημα ελευθερίας και δημοκρατίας. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δικαίωσε τον προσφεύγοντα και καταδίκασε την Ελβετία με βάση τις ακόλουθες σκέψεις τις οποίες καταγράφω σε πυκνή μορφή.

α. η ελευθερία του τύπου είναι θεμέλιο της δημοκρατικής κοινωνίας. Δεν μπορεί να νοηθεί δημοκρατία αν ο τύπος δεν είναι ελεύθερος.

β. ο τύπος έχει ως αποστολή την ενημέρωση και την άσκηση κριτικής. Η κριτική μπορεί να είναι έντονη. Σφοδρή. Οξεία. Πολεμική. Η έκφραση γνώμης δεν έχει κανένα απολύτως όριο.

γ. αυτό που έχει σημασία για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν είναι κυρίως η «αλήθεια».

Όλοι γνωρίζουμε πως η αντικειμενική αλήθεια είναι σύνθετη υπόθεση, εξαιρετικά δυσδιάκριτη και θολή. Η αλήθεια έχει πάρα πολλές υποκειμενικές όψεις που εδράζονται στην πεποίθηση αυτού που την εκφέρει. Το κύριο για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι αν ο θιγόμενος έχει τη δυνατότητα να δημοσιοποιήσει τον αντίλογό του ισοβαρώς με το μέσο που τον επέκρινε, έτσι ώστε το κοινό να μπορεί να κρίνει από μόνο του και να σχηματίσει άποψη για το ποιος έχει δίκιο και το ποιος όχι. Γι αυτό το λόγο το Δικαστήριο αντιδιαστέλλει τον ανώνυμο πολίτη, που μπορεί να είναι ανυπεράσπιστος απέναντι στον τύπο, από τον θεσμικά εξοπλισμένο πολίτη ή τις συλλογικές οντότητες που έχουν τη δύναμη και τα μέσα να προβάλουν τις θέσεις τους, να αντιπαρατεθούν με το μέσο που τους επέκρινε και μέσα από την αντιπαράθεση των επιχειρημάτων να φανεί η αλήθεια. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι η κατασκευάστρια εταιρία είχε τη δύναμη και τον τρόπο να αντιτάξει τα επιχειρήματά της. Άρα η συγκεκριμένη υπόθεση δεν ήταν αντικείμενο δικαστικής διερεύνησης και η καταδίκη του προσφεύγοντα δεν ήταν νόμιμη.

— Στην Ελλάδα δόθηκαν μάχες για την ελευθερία του τύπου. Πώς να ξεχάσω τις εποχές με τις θορυβώδεις αγορεύσεις για την αντισυνταγματικότητα της διάταξης για την περιύβριση αρχής. Μέχρι να καταργηθεί διάφοροι αξιωματούχοι, σε όλο το μήκος και το πλάτος της δημόσιας ζωής, βάφτιζαν τις δυσμενείς αναφορές στο πρόσωπό τους ως περιύβριση αρχής προκειμένου να μην εκτίθενται στον κίνδυνο να αποδείξουν αν τα εις βάρος τους, δημοσιεύματα ανταποκρίνονται ή όχι στα γεγονότα. Οι εποχές αυτές πέρασαν. Το χνάρι τους όμως ήταν τόσο ισχυρό που κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες αναβιώνει και έρχεται στην επιφάνεια δια της τεθλασμένης.

— Προφανώς κάθε πολίτης, είτε φέρει είτε όχι δημόσιο αξίωμα, έχει το δικαίωμα να καταφεύγει στα Δικαστήρια ζητώντας έννομη προστασία, όταν θεωρεί ότι προσβάλλεται η προσωπικότητά του. Τα Δικαστήρια κρίνουν αν υπήρξε υπέρβαση του μέτρου που επιβάλει ο νόμος στην άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος. Αυτά είναι κοινός τόπος. Κοινός τόπος είναι επίσης ότι οι δημόσιοι λειτουργοί οφείλουν να αντιλαμβάνονται ότι οι πράξεις και οι παραλείψεις τους υπόκεινται σε κριτική ακόμα και αν θεωρούν ότι είναι άδικη. Για να το πω λαϊκά πρέπει να είναι νηφάλιοι και να έχουν γερό στομάχι. Όταν ήμουν Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού γράψανε για μένα τα πάντα. Από διθυράμβους και εγκώμια μέχρι την εξακόντιση λάσπης και κακοβουλίας. Ποτέ μου δεν υπέβαλα μήνυση. Δεν έχω όμως την αλαζονεία να υποστηρίζω ότι αυτός πρέπει να είναι απαραίτητα ο κανόνας. Σαφώς υπάρχουν περιπτώσεις που επιβάλλεται να επιληφθούν τα Δικαστήρια. Θεωρώ όμως, μετά λόγου γνώσεως, από μακρά πείρα, ότι η κίνηση της αυτόφωρης διαδικασίας κατά δημοσιογράφων είναι βαθιά εσφαλμένη και αμφίβολης νομιμότητας. Η αυτόφωρη διαδικασία θεσμοθετήθηκε και ισχύει για την άμεση αντιμετώπιση σοβαρών προσβολών της έννομης τάξης και πρώτα και κυρίως δημοσίων και όχι ιδιωτικών εννόμων αγαθών. Ιδιαίτερα όσων διώκονται μόνο κατ’ έγκληση. Η κίνηση της αυτόφωρης διαδικασίας, όταν εμφανίζεται ως τροχοπέδη και απειλή κατά της ελευθερίας του τύπου, πολλώ μάλλον, όταν η έννομη τάξη εμφανίζεται ως εκδικητική ή λαμβάνουσα προώρως θέση υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς είναι διαδικασία ασυμβίβαστη προς τη δημοκρατία. Άλλωστε και τεχνικά η δικαστική κρίση για θέματα που αφορούν δημοσιεύματα, φύσει και θέσει, δεν μπορεί να είναι προϊόν βιασύνης και αδικαιολόγητης ταχύτητας, χωρίς να επέρχεται με αυτοματισμό βαρύτατη προσβολή των υπερασπιστικών δικαιωμάτων.

— Για την υπόθεση της κυρίας Τζίνας Δαβιλά και του κυρίου Χατζημάρκου θα ήταν αντιδεοντολογικό και μη αξιόπιστο να αναφερθώ, έστω και με μια λέξη, στην ουσία της, καθόσον θα μετάσχω στη σχετική δίκη ως συνήγορος. Σημειώνω ωστόσο, δημόσια και καθαρά, προς πάντα ενδιαφερόμενο, ότι η κίνηση του κρατικού μηχανισμού υπόκειται σε κανόνες, δεν μπορεί να είναι ή να φαίνεται ότι είναι προνόμιο οποιουδήποτε, όποιος και αν είναι και όσο ψηλά και αν βρίσκεται. Ιδίως σε μία χώρα, όπως η δική μας στην οποία η δημοκρατία, η νομιμότητα, η ισονομία και το κράτος δικαίου, ήταν αγαθά που η δική μου γενιά, αλλά και οι προηγούμενες από τη δική μου, δεν τα βρήκε έτοιμα και στο πιάτο. Για την κατοχύρωσή τους απαιτήθηκαν αγώνες.

Πάνος Μπιτσαξής

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr