Με διαστημική ταχύτητα γυρίζει πάνω από τα κεφάλια δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη. Θα υπάρχει πάντα, σε ανεξέλεγκτη τροχιά,  και ποτέ δεν θα καταλήξει σε μια ‘χωματερή’ , ποτέ δεν θα εξαϋλωθεί ολόκληρο. Απλά σπάζει σε κομμάτια και επανασυναρμολογείται ώστε να κυκλοφορεί ‘ζωντανό’ και να τρομοκρατεί. Διότι είναι ‘μέσο παραγωγής ‘ και εργαλείο κέρδους ταυτόχρονα, μέθοδος καθυπόταξης των πολλών από τους λίγους, μηχανισμός χειραγώγησης των μαζών.

Αν δεν το κατάλαβες φίλε αναγνώστη αναφέρομαι στην θεότητα του Χρέους. Τα μεγέθη του ζαλίζουν. Όπως δημοσιεύτηκε εδώ  πρόσφατα έφθασε στο επίπεδο ρεκόρ των 237 τρισ. δολαρίων αυξημένο κατά 70 τρισ. δολάρια σε σχέση με πριν από μία δεκαετία, σύμφωνα με το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο (IIF). Και επειδή τα επιτόκια θα αυξάνονται στο εξής, καθώς οι κεντρικές τράπεζες απομακρύνονται από την υπερβολικά χαλαρή νομισματική πολιτική, έχει ακόμη ανήφορο να διανύσει.

Δεν θα παραθέσω στοιχεία σχετικά με τις αναλογίες μεταξύ δημοσίου/ιδιωτικού χρέους, μεταξύ χωρών και ποσοστών του ΑΕΠ κάθε κράτους. Είναι νούμερα έξω από κάθε λογική, πέρα από τις ανθρώπινες αισθήσεις του μέτρου. Το ποιος χρωστάει σε ποιόν –δηλαδή η σύνθεση και η διαφοροποίηση του χρέους- είναι μια δαιδαλώδης διαδρομή μη μετρήσιμη, κατά την ταπεινή μου γνώμη. Απλά όλοι χρωστάνε σε όλους σε αυτό τον πλανήτη.

Ας δούμε όμως που πιθανώς να κρύβεται η ρίζα του προβλήματος. Είναι δεδομένο ότι πριν την ολοκληρωτική απορρύθμιση των αγορών και την υπερφιλελευθεροποίηση στην κινητικότητα κεφαλαίων( σημ: κάποιοι την τοποθετoύν στην πρώτη 4ετία των Thatcher και Reagan, κάποιοι στην δεύτερη 4ετία Clinton) το Χρέος ‘κυκλοφορούσε’ μόνο στις οθόνες και στα κατάστιχα των τραπεζών και των διαχειριστών ομολόγων. Αυτή ακριβώς η λογιστική του κυκλοφορία εξασφάλιζε ότι δεν θα προσβάλλει την πραγματική οικονομία, την παραγωγική, εμπορική και συναλλακτική μας καθημερινότητα, ακόμα και αν πιέζονταν (υποτιμητική κερδοσκοπία) οι κεφαλαιοποιήσεις εταιρειών και οι αξίες κρατικών ομολόγων ή τα επίπεδα των επιτοκίων.

Σήμερα όμως,  ειδικά μετά την κρίση του 2008, οι μη ρυθμισμένες  και σχεδόν ανεξέλεγκτες δεξαμενές μοχλευμένου εικονικού χρήματος  καθώς και  η πολιτική  πλήρους απορρύθμισης , συνάντησαν – σε ένα σπάνιο ιστορικό ραντεβού –  τις πολιτικές φιλοσοφίες  πίσω από την θεωρία των αποτελεσματικών αγορών και των ορθολογικών προσδοκιών. Ουσιαστικά εδραιώθηκε μια  ιδεολογικοπολιτική πλατφόρμα στις αγορές  που στηρίζεται στην επικράτηση του ισχυρότερου στο παίγνιο επιτοκίων και αποδόσεων, και αναπτύσσεται μια νέα θεωρία στα Οικονομικά : αυτή περί του κοινωνικού δαρβινισμού στην χρηματοπιστωτική σφαίρα. Αποδεικνύεται πλέον ότι η νεοκλασική αντίληψη περί ισορροπίας και δίκαιων τιμών κατέρρευσε. Ο ίδιος ο μάγος της κεντρικής τραπεζικής, ο Greenspan, είπε μετά την πρόσφατη κρίση στις ΗΠΑ ότι πολύ απλά έσφαλλε(!) τόσα χρόνια.

Το Χρέος λοιπόν συνδέεται φίλε αναγνώστη με αυτές τις δήθεν ορθολογικές  θεωρίες που κρύβονται πίσω από την πλήρη απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών και την πλήρη κυριαρχία του τραπεζικο-χρηματιστηριακού κατεστημένου στον πλανήτη. Με τα γνωστά εργαλεία της χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής καινοτομίας( παράγωγα και μόχλευση) έχουμε πλέον προσδιορισμένα τα  κομβικά στοιχεία που σύνδεσαν την χρηματιστικοποίηση της οικονομίας με την υπερταχεία των πληροφοριακών λεωφόρων στο διαδίκτυο. Πιο απλά: η ταχύτητα κυκλοφορίας του εικονικού χρήματος είναι ασύλληπτη. Και μαζί της συμβαδίζει και αυτή του Χρέους.

Πλέον οι πηγές του κέρδους έπαψαν να είναι οι δρόμοι του εμπορίου, της παραγωγής, της γης, και σύγχρονα μέσα παραγωγής έγιναν οι τεχνολογικές πλατφόρμες και τα τερματικά , οι αλγοριθμικές μηχανές και τα υψηλής ταχύτητας ρομποτικά συστήματα στις συναλλαγές. Το χρήμα αποδίδει ταχύτατα  μόνο  αν γυρίσει πολλές φορές( αν χορεύει που έλεγε και ο Marx πριν 150 χρόνια), όταν διαπραγματεύεται συνεχώς, όταν αποκτά αξία επειδή αλλάζει χέρια σε κλάσματα του δευτερολέπτου – χέρια που είναι  πάντα αόρατα, αριθμημένα και κωδικοποιημένα, πίσω απο συμβόλαια και στοιχήματα. Δεν απαιτείται πλέον απόσβεση στις επενδύσεις, ούτε  προσωπικό να δουλεύει , ούτε  άγχος για τα κόστη παραγωγής και την  φορολογία. Το Χρήμα αποδίδει χωρίς να απασχολήσει τους κλασικούς συντελεστές παραγωγής.

Το Χρέος λοιπόν  προκύπτει και αυτό ως επενδυτικό αποτέλεσμα μιας χρηματοοικονομικής καινοτομίας που επιτρέπει σε νοικοκυριά, εταιρείες, κράτη να γίνονται συμβόλαια και στοιχήματα, τιτλοποιημένες απαιτήσεις , πακεταρισμένα στην ουσία προϊόντα διαχείρισης. Αν ο Μεξικανός μετανάστης  στο Τέξας που δανείστηκε από μια στεγαστική τράπεζα των ΗΠΑ για να πάρει σπίτι δεν πληρώνει τις δόσεις του, κάποιος επενδυτής στο Λονδίνο θα έχει απώλειες στο κεφάλαιο του ( ABS, CDOs, sub–prime market) Αυτό είναι το νήμα που συνδέει σήμερα κάποιον στον πλανήτη που χρωστάει με κάποιον άλλον που επενδύει τα διαθέσιμα του. Και αυτό που περιέγραψα είναι το κρυμμένο νόημα των ενυπόθηκων ομολόγων που ΄φούσκωσαν’ τις αγορές την προηγούμενη δεκαετία(και συνεχίζουν ακόμη) .

Το ίδιο συμβαίνει και με τα κρατικά ομόλογα: αν ο Έλληνας δεν δήλωσε το ακίνητο του και ένας υπουργός διόριζε περιττούς δημοσίους υπαλλήλους, κάποιος θεσμικός στην Γενεύη και στο Παρίσι (αλλά και κάποιος φουκαράς Έλληνας, ενδεχομένως ο ίδιος που φοροδιέφευγε ή αυτός που διορίστηκε στο Δημόσιο) θα χάσουν μέρος από τα λεφτά τους. Έτσι, η εκκαθάριση επενδυτικών θέσεων  δεν παύει να κρύβει τόσο ατομικές συμπεριφορές όσο και κοινωνικά συμβάντα. Και επειδή οι δαρβινικού τύπου αυτές αγορές απαρτίζονται από ανθρώπινα όντα που έστω και απρόσωπα συναλλάσσοντας, οι ιμάντες μεταφοράς της υπεραξίας από το Χρέος-  και κυρίως από τον δανεισμό κρατών – γυρνάνε πλέον με πολλές στροφές στην αληθινή οικονομία του μεροκάματου.

Κάποτε ήμασταν ασφαλείς με την εντροπία των χρηματιστηρίων  επειδή αυτή η ταχύτητα και η υπερκινητικότητα στις οθόνες των αγορών  ήταν τόσο αυτοτροφοδοτούμενη  που άφηνε την ενέργεια του συστήματος εντός αυτού του εικονικού συναλλακτικού σύμπαντος. Από την στιγμή που εισήλθαν μέσα στο παιχνίδι της οθόνης και στην αρρύθμιστη χοάνη των κρυφών και φανερών συναλλαγών οι μάζες, με την ευκολία της έμμεσης και άμεσης δικτύωσης, η ταχύτητα αυξήθηκε ακόμη περισσότερο και υπερχείλισε τα ταμπλό, βγήκε στην αληθινή καθημερινότητα, στο Πραγματικό της Οικονομίας, στις χέρι με χέρι συναλλαγές χρήματος, το οποίο  όσο περισσότερο ρέει μέσα στα δίκτυα εντολών αγοράς και πώλησης εικονικών αξιών, τόσο περισσότερο λείπει από τις ζωές μας…