Πάνος Μπιτσαξής

• Οι Αμερικάνοι Δικηγόροι ανήκουν σε διαφορετική σχολή σκέψης από τους Ευρωπαίους Δικηγόρους. Επειδή χρεώνουν με την ώρα, για να μην παρεξηγηθούν ότι πλατειάζουν για να αυξήσουν την αμοιβή τους, είναι λιγόλογοι, λακωνικοί και μπαίνουν στο θέμα χωρίς πολλές – πολλές περιστροφές και χωρίς περιττά λόγια. Σε σχέση με την «περίτεχνη κομψότητα» του ευρωπαϊκού νομικού λόγου με τις αμφισημίες, τις αποχρώσεις και τους υπαινιγμούς, ο αμερικανικός νομικός λόγος είναι συνήθως ευθύς, χωρίς στρογγυλάδες. Τραχύς. Αυτό ισχύει στο έπακρο στους Νεοϋορκέζους Δικηγόρους. Είναι τόσο τραχείς που ο λόγος τους μοιάζει αγενής, σχεδόν βαρβαρικός.

Ο Paul Porter (1904-1975) ήταν λαμπρός Δικηγόρος. Διατηρούσε νομική εταιρία στην Ουάσινγκτον με 700 συνεργάτες. Για τα μέτρα της Αμερικής ήταν «αριστερός», στέλεχος του Δημοκρατικού κόμματος, οπαδός του κοινωνικού κράτους και του σεβασμού των ατομικών δικαιωμάτων, λάτρης της οικονομικής δημοκρατίας και του new deal. Απεχθανόταν ιδιαίτερα την τρυφηλή κληρονομική πλουτοκρατία, την προκλητική χλιδή της και τη διαφθορά της.

Το 1947 ο Paul Porter ήρθε στην Ελλάδα, επικεφαλής 11μελούς αντιπροσωπείας. Απεσταλμένος του Προέδρου Harry Truman. Το έργο της αποστολής αυτής ήταν να διαπιστώσει την κατάσταση της Ελλάδας, την έκταση και τις δομές της αμερικανικής βοήθειας, που ονομάστηκε αργότερα δόγμα «Truman». Έμεινε στην Ελλάδα από τις 20 Ιανουαρίου έως τις 27 Φεβρουαρίου του 1947. Κράτησε ημερολόγιο και συνέταξε μια έκθεση. Είναι και τα δυο μνημεία μιας εποχής.
Αυτό όμως το οποίο αποτελεί πραγματικό μνημείο εποχής είναι ένα άρθρο που έγραψε o Paul Porter τον Σεπτέμβριο του 1947, υπό τον τίτλο «Ζητείται ένα θαύμα για την Ελλάδα».

Το ημερολόγιο, η έκθεση, το άρθρο διασώθηκαν από τον Μιχάλη Ψαλιδόπουλο σε μια πολύτιμη έκδοση υπό τον παραπάνω τίτλο, στις μεταμεσονύκτιες εκδόσεις, το 2008. Συνοδεύεται από λεπτομερή και εμπεριστατωμένη εισαγωγή του Μιχάλη Ψαλιδόπουλου, ο οποίος περιγράφει, μεταξύ άλλων, τον περιπετειώδη τρόπο με τον οποίο ανέσυρε από ξεχασμένα συρτάρια το εκπληκτικό αυτό υλικό. Από το άρθρο αυτό του Paul Pοrter δανείζομαι σήμερα τον τίτλο: «Ζητείται ένα θαύμα για την Ελλάδα».

Έχω και έναν προσωπικό λόγο που οικειοποιούμαι τον τίτλο.

Τον Paul Pοrter είχε γνωρίσει στην Αθήνα και αργότερα στην Ουάσινγκτον ο πατέρας μου, Ευάγγελος Μπιτσαξής, νεαρός τότε, Δικηγόρος και Οικονομολόγος, με την ιδιότητα του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Πρόνοιας μιας από τις 10 Κυβερνήσεις που ήρθαν στην «εξουσία» μεταξύ του 1944 και του 1947. Μου είχε μιλήσει για αυτόν όταν ήμουν νέος, γιατί ο πατέρας μου έζησε 10 χρόνια στην Ουάσινγκτον. Ο Paul Porter συνάντησε και τον εκ μητρός παππού μου, Αχιλλέα Χρηστίδη, που ήταν συνδιευθυντής στην καπναποθήκη της εταιρίας Gerry στην Ξάνθη, την οποία επισκέφθηκε ο Paul Porter κατά την παραμονή του στην Ελλάδα. Το ενδιαφέρον είναι ότι συνάντησε τον πατέρα μου και τον παππού μου πολύ πριν παντρευτεί ο πατέρας μου τη μητέρα μου. Ακόμα εγώ δεν είχα προκύψει ως δυνατότητα. Ο πατέρας μου παντρεύτηκε τη μητέρα μου το 1955, 8 χρόνια αργότερα.

• Από τον τραχύ και ευθύ λόγο του Paul Porter, όπως ακριβώς διατυπώθηκε το μακρινό 1947, αντιγράφω και σταχυολογώ, χωρίς κανένα σχόλιο. Εσείς απλώς σκεφτείτε αν σας θυμίζει τίποτε.

– «Έχουμε έναν φτωχό λαό με μια ανίκανη Κυβέρνηση και ένα πολιτικό σύστημα το οποίο απαιτεί από τους Υπουργούς να έχουν ως κύριο μέλημά τους την παραμονή στο αξίωμα παραμελώντας τα προβλήματα της ανοικοδόμησης και την επαναδραστηριοποίηση του εμπορίου και των συναλλαγών».

– «Δεν υφίσταται εδώ κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού, υπάρχει μια χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών μερικών χειρότερων από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον ατομικό τους αγώνα για εξουσία, που δεν έχουν το χρόνο αν υποθέταμε ότι είχαν την ικανότητα, να αναπτύξουν μια οικονομική πολιτική».

– «Έκανε την εξωφρενική δήλωση ότι η Κυβέρνηση της Ελλάδας δαπανούσε καθημερινά το τετραπλάσιο του εθνικού εισοδήματος. Υπέθεσα ότι εννοούσε το τετραπλάσιο των εσόδων της Κυβέρνησης, μολονότι και αυτό είναι υπερβολή. Η αφελής λύση, την οποία πρότεινε, ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες να καλύψουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού με απευθείας χρηματοδότηση της ελληνικής Κυβέρνησης. Αν αυτό είναι ενδεικτικό της πολικής και οικονομικής σκέψης του μέσου βουλευτή, όντως δεν υπάρχει ελπίδα».

– «Η αποδοτικότητα του ελληνικού κράτους περιορίζεται από την ύπαρξη πολυαρίθμων κακώς αμειβομένων και αποθαρρυμένων δημοσίων υπαλλήλων και από την έλλειψη οργάνωσης μεταξύ και εντός των διαφόρων Υπουργείων. Πρόκειται περί ελαττωμάτων τα οποία μπορούν να θεραπευτούν με μακρές και συνεχείς προσπάθειες που πρέπει να αρχίσουμε αμέσως. Ο σημερινός αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων πρέπει να μειωθεί. Η μισθολογική τους κλίμακα πρέπει να ανέβει και η ανύψωση της ποιοτικής στάθμης τους να επιτευχθεί με την εκπαίδευση και την επιλογή. Η μείωση του αριθμού των Υπουργείων και η ανακατανομή των υπηρεσιών πρέπει να τεθεί αμέσως σε εφαρμογή».

– «Σε ολόκληρη τη χώρα, από τη μιαν άκρη στην άλλη, κυριαρχεί μια γκρίζα ανυπεράσπιστη βαθειά έλλειψη πίστης στο μέλλον. Μια έλλειψη πίστης που οδηγεί σε πλήρη απραξία στο παρόν. Από τους ιδιοκτήτες μεγάλων υφαντουργικών βιομηχανιών στην Αθήνα ως τους μικρούς μαγαζάτορες στο βορειότερο άκρο της Μακεδονίας, οι άνθρωποι έχουν παραλύσει από την αβεβαιότητα και το φόβο».

– «Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει διοικητική δομή που να είναι λόγω ανικανότητας και αναποτελεσματικότητας τόσο απαράδεκτη. Δεν είναι δυνατόν να βασιστεί κανείς ότι η δημόσια διοίκηση θα φέρει σε πέρας ακόμα και τις πιο απλές λειτουργίες μιας κυβέρνησης, την είσπραξη φόρων, την εφαρμογή οικονομικών κανόνων, την επισκευή των δρόμων. Συνεπώς, η δραστική μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης αποτελεί συνθήκη εκ των ων ουκ άνευ για την επίτευξη οποιουδήποτε άλλου αποτελέσματος στην Ελλάδα. Όμως η δημόσια διοίκηση είναι μονάχα η αρχή. Υπάρχει και το πολύ πιο περίπλοκο και εκρηκτικό ζήτημα της πολιτικής ηγεσίας της χώρας».

– «Πίσω από την Κυβέρνηση υπάρχει μια μικρή εμπορική και τραπεζική κλίκα. Αυτή η κλίκα είναι αποφασισμένη πάνω από όλα να προστατεύσει τα οικονομικά της προνόμια, όποιο και αν είναι το κόστος σε ότι αφορά την οικονομική υγεία της χώρας. Τα μέλη της θέλουν να διατηρηθεί ένα φορολογικό σύστημα κομμένο και ραμμένο στα μέτρα τους. Αντιτίθεται στους συναλλαγματικούς ελέγχους, διότι αυτοί ενδέχεται να τους εμποδίσουν να μεταφέρουν τα κέρδη τους σε τράπεζες στο Κάιρο ή στην Αργεντινή. Δεν διανοούνται καν να επενδύσουν αυτά τα κέρδη με στόχο την ανάκαμψη της χώρας τους».

– «Τα ναυτιλιακά συμφέροντα βρίσκονται σε ιδιαίτερα σκανδαλώδη θέση. Οι αποδοχές των ναυτικών εξακολουθούν να εισρέουν στη χώρα αλλά τα κέρδη των πλοιοκτητών παραμένουν στην πλειονότητά τους στο εξωτερικό».

– «Μια άλλη ακόμα πιο ύπουλη μορφή πίεσης θα ασκηθεί στα μέλη της αποστολής. Η ομάδα πίεσης της καλής κοινωνίας, οι κομψοί κοσμοπολίτες που έχουν την έδρα τους στις Κάννες, στο Σεντ Μόριτζ και στην Αθηναϊκή πλατεία Κολωνακίου θα ενεργοποιηθεί. Θα αποπειραθούν να προσεταιριστούν την αποστολή και να την μετατρέψουν σε ένα ακόμα εργαλείο διασφάλισης των προνομίων τους».

– «Ακόμα θυμάμαι ένα εντυπωσιακό δείπνο, το οποίο παρέθεσε προς τιμήν μου ένας κορυφαίος τραπεζίτης στο πολυτελές αθηναϊκό διαμέρισμά του. Οι τρεις σερβιτόροι φορούσαν λιβρέες, τα κρασιά που προσφέρθηκαν ήταν θεσπέσια και το φαγητό ήταν εκπληκτικά καλό. Η αντίθεση ανάμεσα στο λουκούλλειο γεύμα και στα παιδιά που λιμοκτονούν στους δρόμους ήταν σκληρή».

– «Δουλειά της οικονομικής μας αποστολής είναι να εξαναγκάσει την ελληνική Κυβέρνηση να δράσει. Στην προσπάθεια αυτή τα μέλη της αποστολής έχουν κάθε λόγο να περιμένουν ότι κάποιοι θα παρεμβάλλουν κάθε δυνατό εμπόδιο. Θα προβληθεί κάθε απίθανη δικαιολογία και θα έρθουν αντιμέτωποι με κάθε πιθανή μορφή γραφειοκρατικής κωλυσιεργίας και ανικανότητας. Ο Στρατηγός Ζέρβας θα κραυγάζει ότι το σημαντικό είναι να καταπολεμηθούν οι Κομμουνιστές συλλαμβάνοντας κάθε φιλελεύθερο. Οι Κομμουνιστές θα τον βοηθήσουν αναζωπυρώνοντας τον εμφύλιο πόλεμο».

Τα σχόλια είναι περιττά.

• Από το 1947 έως το 1974 το θαύμα δεν έγινε. Η οικονομική ανάπτυξη που υπήρξε τα χρόνια αυτά ήταν αιμοσταγής και άνιση. Η αμερικανική βοήθεια σπαταλήθηκε στις στρατιωτικές δαπάνες του εμφυλίου πολέμου. Χύθηκε αίμα, η χώρα διαιρέθηκε και ο πλούτος των ολιγαρχών και της μεσαίας αστικής τάξης δεν ισοφάριζε τη φτώχεια, την εξαθλίωση, την καθυστέρηση, τον αναλφαβητισμό, την μετανάστευση, την ερήμωση της υπαίθρου, που βίωνε η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων. Μια σκληρή, αδυσώπητα σκληρή ταξική κοινωνία, με βαθειά διαφθορά, μια δημοκρατία στα χαρτιά, με τους μισούς Έλληνες καταδιωγμένους, με το άνθος της μισής Ελλάδας στις διακρίσεις, στα ξερονήσια, στις φυλακές, στις εκτελέσεις. Οι προηγούμενες από εμάς γενιές έζησαν των παθών τους το τάραχο.

• Το θαύμα έγινε μετά το 1974.

Το πώς έγινε θέλει πολύ μελάνι, πολύ φαιά ουσία και πολύ συζήτηση. Οι παθογένειες όμως παρέμειναν.
Σήμερα ζητείται και πάλι ένα θαύμα για την Ελλάδα. Με άλλους βέβαια όρους, σε διαφορετικές συνθήκες, με διαφορετικές προϋποθέσεις.

Ακόμα και τώρα η Ελλάδα, μεταξύ των 206 χωρών, είναι η 27η πλουσιότερη χώρα του κόσμου, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στον πυρήνα των προνομιούχων χωρών. Δυστυχώς, όμως, είμαστε πάλι σε κίνδυνο. Εχθρός είναι για μια φορά ακόμα ο κακός εαυτός μας.