Πάνος Μπιτσαξής

• Η ανάλυση των γεγονότων της Τουρκίας δεν είναι απλή υπόθεση. Θα χρειαστεί αρκετός καιρός για να διαφανούν με ακρίβεια οι ιστορικές τάσεις που φαίνεται να διαμορφώνονται στην περίπλοκη πραγματικότητα της γειτονικής χώρας.

Οι κραταιές απολυταρχίες στο απόγειο της δύναμής τους πολλές φορές αποδεικνύονται εύθραυστες. Αντίθετα, εύθραυστες δημοκρατίες αποδεικνύονται σταθερές.

Υπάρχει, ωστόσο, ένα δίδαγμα το οποίο ας ελπίσουμε ότι θα αφομοιώσουν οι εδώ ιδαλγοί του αυταρχισμού. Το δίδαγμα της τεράστιας σημασίας που έχει η δημοκρατική παράδοση, η λειτουργία των θεσμών της δημοκρατίας χωρίς την καιροσκοπική αλλοίωσή τους καθώς και το ιστορικό επίτευγμα της ένταξης της χώρας στην κοινότητα της δημοκρατικής Ευρώπης, την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα επίτευγμα που κάποιοι από τους κυβερνώντες το λοιδωρούν με απίστευτη ελαφρότητα, το υποτιμούν, το διαχειρίζονται ως αναγκαίο κακό. Δεν ασχολούμαι καν με όσους φαντασιώνονται πορείες προς το πουθενά, προπαγανδίζοντας την ψευδαίσθηση ευδαιμονικών μοναχικών δρόμων.

• Πολλοί απογοητευμένοι, θυμωμένοι, μπερδεμένοι, που πληθαίνουν συνεχώς, απαξιώνουν πρόχειρα την αξία της δημοκρατίας. Την μεγαλύτερη πολιτική κατάκτηση της χώρας μας, ως ουσία ελευθερίας, από το 1974 μέχρι σήμερα. Μιας δημοκρατίας που με τα δεδομένα της σημερινής παγκοσμιότητας είναι ευρύτατη, βαθειά και διαμορφώνει γενικά καλές παραδόσεις.

Μια δημοκρατία που δεν ήρθε ανέμελα και ανεμπόδιστα, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Χρειάστηκαν αγώνες, αίμα, θυσίες πολλών γενεών. Θυμάμαι πάντα μια βαθυστόχαστη αναφορά του Τόνυ Μπεν, ιστορικού ηγέτη του αγγλικού Εργατικού Κόμματος, σπουδαίου σοσιαλιστή πολιτικού που είχε πει: «Το μεγαλύτερο επίτευγμα της πολιτικής δεν είναι ο σοσιαλισμός. Είναι η δημοκρατία».

Οι παλιότερες ζώσες γενιές οφείλουν πάντα, ανεξάρτητα από τις εντάσεις της πολιτικής ζωής και τις κομματικές αντιπαραθέσεις, να μεταλαμπαδεύουν στις νεώτερες τη μεγάλη αξία της δημοκρατίας και τη φρίκη της διαβίωσης σε συνθήκες δικτατορίας οποιασδήποτε μορφής. Το καθήκον προστασίας της δημοκρατίας απέναντι σε φασίστες αλλά και υπονομευτές είναι το πρώτιστο καθήκον του πολίτη που απηχεί το Σύνταγμα της χώρας από την ιστορική ιαχή 1-1-4 της νεολαίας του 60. Είναι γι’ αυτό το λόγο που οι ροπές καθεστωτισμού που εκδηλώνει η σημερινή Κυβέρνηση πρέπει να προσκρούσουν σε συμπαγές τείχος απόρριψης.

• Είναι κάτι παραπάνω από σαφές και τώρα και διά παντός. Η Ελλάδα, όλη η Ελλάδα, δεν μπορεί να υποστηρίζει άμεσα ή έμμεσα πραξικοπήματα και χούντες, όποια κι αν είναι η προέλευσή τους, όποιο κι αν είναι το κίνητρό τους, όποιο πρόσχημα κι αν χρησιμοποιούν. Η ποιότητα των κινήτρων των πραξικοπηματιών είναι ολότελα αδιάφορη.

Πολύ σωστά, επομένως, η Κυβέρνηση καταδίκασε το πραξικόπημα στην Τουρκία, έστω και με μια μικρή καθυστέρηση αιφνιδιασμένης περισυλλογής.

Προφανώς ζούμε, ως νησίδα ελευθερίας, σε έναν κόσμο που όλο και περισσότερο περιδινίζεται στις συγκρούσεις διαφόρων μορφών βαρβαρότητας. Προφανώς, επίσης, υπάρχουν στιγμές που το συμφέρον της χώρας επιβάλλει και μας αναγκάζει να επιλέγουμε «τους δικούς μας βαρβάρους». Η εξωτερική πολιτική δεν είναι ούτε κατηχητικό ούτε ευαγές ίδρυμα. Πρέπει να στηρίζεται στον ρεαλισμό και στην ψυχρή εκτίμηση των περιστάσεων προς το συμφέρον των Ελλήνων πολιτών.

• Υπάρχει, όμως, ένα όριο που όσο λεπτές κι αν είναι οι ισορροπίες, όσο δύσκολα κι αν είναι τα ζητήματα, δεν πρέπει να περνάμε. Το κράτος δικαίου και τους θεσμούς του. Τη συντεταγμένη, αμερόληπτη απονομή του δικαίου σε συνθήκες δίκαιης δίκης. Απολύτως τίποτα δεν πρέπει να μας απομακρύνει από αυτό. Οι δηλώσεις, επομένως, κυβερνητικών στελεχών για θέματα που άπτονται του δικαίου της έκδοσης εγκληματιών είναι άστοχες, εσφαλμένες και εκδηλώνουν αδικαιολόγητη σπουδή. Υπάρχουν στην Ελλάδα δικαστές. Δεν χρειαζόμαστε δηλώσεις του κ. Βίτσα.

Υπενθυμίζω ότι η θανατική ποινή, ο βασανισμός και η εξευτελιστική μεταχείριση κρατουμένων και οι εγγυήσεις δίκαιης δίκης αποτελούν το θεμέλιο του δικαιϊκού μας συστήματος contra omnes.

• Η Τουρκία περνάει από τον Κεμαλισμό στον Ερντογανισμό. Το κοσμικό κράτος της «σιδηράς πυγμής» που θεμελίωσε ο Κεμάλ Ατατούρκ αναγορεύοντας τον στρατό, το βαθύ κράτος, όπως το λέγαμε κάποτε, ως πρώτο πυλώνα αδιαφιλονίκητης και ανεξέλεγκτης εξουσίας δείχνει να φτάνει στο τέλος του. Οι εναλλαγές μιας «χωλής» δημοκρατίας με πραξικοπήματα είναι γνωστές. Στη θέση του κράτους αυτού μετά από την αποτυχία της συνύπαρξης, της συνδιαλλαγής του στρατού με εκλεγμένες κυβερνήσεις που δεν τις ελέγχει, δεν έρχεται η δημοκρατία. Έρχεται ο Ερντογανισμός. Έρχεται ένα κράτος τουλάχιστον εξίσου στυγνό, τουλάχιστον εξίσου αυθαίρετο. Η συνταγματική τάξη της Τουρκίας, όπως διαμορφώνεται, είναι τρόπος του λέγειν συνταγματική τάξη. Το πόσο σουλτανικό, οθωμανικό ή ισλαμικό θα είναι το κράτος αυτό αλλά και το πόσο σταθερό θα αποδειχθεί δεν μπορεί ακόμα να προβλεφθεί με ακρίβεια, ιδίως ενόψει των περιφερειακών συγκρούσεων. Η δικαιοσύνη του κράτους αυτού είναι μια καρικατούρα δικαιοσύνης.

Μετά τις δηλώσεις υποστήριξης της συνταγματικής τάξης της Τουρκίας η Ευρώπη εκδηλώνει ανοιχτά και καθαρά την ανησυχία της. Η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι εκτός της συλλογικής ευρωπαϊκής ανησυχίας. Η δημοκρατική Τουρκία και η ευρωπαϊκή προοπτική της φαντάζει πλέον όραμα μακρινό και απατηλό. Υπάρχει μόνο μία παράμετρος για το μέλλον. Στη χώρα αυτή υπάρχουν ακόμα εκλογές. Αν είχε επικρατήσει το πραξικόπημα, κανείς δεν ξέρει αν θα υπήρχαν.

• Η Τουρκία είναι μία χώρα 50 εκατομμυρίων ανθρώπων. Ανάμεσα στους πολίτες της χώρας αυτής υπάρχουν εκατομμύρια δημιουργικοί άνθρωποι που διαπνέονται από τις αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας. Υπάρχουν διανοούμενοι, συγγραφείς, καλλιτέχνες με έργο αξιόλογο, που έχουν διαμορφώσει ένα πρόπλασμα πνευματικής ζωής και πολιτισμού. Στενοχωριέμαι πάρα πολύ γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Έχω γνωρίσει αρκετούς. Συμπιέζονται δραματικά στις «συμπληγάδες πέτρες» ανάμεσα στη χουντική στρατοκρατία και το νεοθωμανικό Ερντογανισμό. Ζουν αδιέξοδο και παράδοξες διλημματικές καταστάσεις. Ας ευχηθούμε ότι κάποτε οι πολίτες αυτοί θα βρουν τη δημοκρατική οδό ιδεολογικής ηγεμονίας στη γειτονική χώρα. Αυτή είναι μακροπρόθεσμα και η ελπίδα οριστικών λύσεων και στις ελληνοτουρκικές διαφορές. Ως τότε, τι να πούμε; Ό,τι είπε στον Ναστρεντίν Χότζα ο Κατής της παραβολής: «Κι εσύ δίκιο έχεις».

• Οι χειρισμοί που απαιτούνται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις απαιτούν πολιτική οξυδέρκεια, εμπειρία και αρχές. Δύσκολος συνδυασμός για μια κυβέρνηση που το μόνο που υπηρετεί συστηματικά είναι η ανευθυνότητα. Ας επιδιώξει τουλάχιστον χωρίς τυμπανοκρουσίες την εθνική συναίνεση σε αυτό το θέμα. Η χώρα δεν αντέχει άλλα λάθη, αστοχίες και ερασιτεχνισμούς.