Μανώλης Δημελλάς 

 

 

 

 

 

Τρία άτυχα κρουαζιερόπλοια γνώρισαν τη χειρότερη, την πιο βάρβαρη τύχη που θα μπορούσε να έχει ένα βαπόρι. Και τα τρία στέκουν ακόμη στον πάτο της θάλασσας, όμως τις ολόπικρες ιστορίες τους συνδέει το περίεργο ελληνικό τους όνομα.

 

Και τα τρία πλοία άκουγαν στο όνομα Λακωνία, μα αληθινά μονάχα η σκέψη προκαλεί περιέργεια! Να βαφτιστεί ένα κρουαζιερόπλοιο χλιδής, άνεσης και πρωτόγνωρης πολυτέλειας με μια λέξη που είναι ταυτισμένη με το αυστηρά λιτό και το απέριττο!

 

«Μηδέν Άγαν»,(τίποτε σε υπερβολή) ήταν η Λακωνική έκφραση που χαρακτήριζε όλη τη φιλοσοφία και τη ζωή των Σπαρτιατών. Ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούμε το αρχαίο ρητό «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» για να προβάλλουμε την έννοια και την ανάγκη της λιτότητας ακόμη και στον λόγο! Κι όμως διάλεξαν και βάφτισαν τρία πρωτοπόρα για την εποχή τους κρουαζιερόπλοια με αυτό το όνομα.

 

Το περίεργο όνομα γίνεται αφορμή για ένα ταξίδι στον χρόνο, σε εκείνες τις στιγμές που γνωρίζουν μόνο οι ναυτικοί, ίσως να τις νιώθουν κι εκείνοι που περιμένουν αιώνια στις προβλήτες. Για τους υπόλοιπους, τους στεριανούς, μοιάζουν με κινηματογραφικές αφηγήσεις, μόνο που ετούτες, οι ιστορίες των τριών πλοίων με το όνομα Λακωνία, σίγουρα θα ήταν φοβιστικές ταινίες τρόμου!

 

Απομένουν τα μοιραία πρόσωπα, οι ήρωες ναυτικοί που πέρα από διαφορετικές γλώσσες, τις σημαίες και τις καμένες ιδεολογίες, αξίζει να μνημονεύονται με κάθε ευκαιρία.

 

25 Φλεβάρη 1917, δυο αθόρυβες τορπίλες, με διαφορά μόλις 20 λεπτών κατάφεραν να το βυθίσουν το πρώτο Λακωνία. Το πλοίο ταξίδευε από την Αμερική για την Αγγλία, μαζί του χάθηκαν 13 επιβάτες. Το πλοίο έγινε αφορμή να ξεσηκωθεί η κοινή γνώμη κατά των Γερμανών και η Αμερική να μπει μια ώρα αρχύτερα στον πόλεμο.

 

2 Σεπτεμβίου 1942, το δεύτερο Λακωνία χτυπήθηκε από δύο τορπίλες και βυθίστηκε στο νότιο συνοριακό άκρο της Λιβερίας. Ο πλοίαρχος, 97 μέλη του πληρώματος, 133 επιβάτες, 33 Πολωνοί φύλακες και τουλάχιστον 1.394 Ιταλοί αιχμάλωτοι χάθηκαν.

 

19 Δεκεμβρίου 1963, ξεκίνησε μια κρουαζιέρα φρίκης. Το τρίτο κρουαζιερόπλοιο Λακωνία με 1036 επιβάτες, είχε 100% πληρότητα. Το βράδυ της 22ας Δεκεμβρίου μια πυρκαγιά οδήγησε στην βύθιση κοντά στο Γιβραλτάρ και το χαμό 128 ανθρώπων, 95 επιβατών και 33 μελών του πληρώματος.

 

 

 

Το RMS Λακωνία ήταν ένα υπερωκεάνιο 18.000 τόνων, της εταιρίας Cunard. Το πλοίο ξεκίνησε να κατασκευάζεται από τους Swan Hunter & Wigham Richardson στις 27 Ιουλίου 1911, και παραδόθηκε στην Cunard Line στις 12 Δεκεμβρίου 1911, άρχισε την υπηρεσία λίγες μέρες αργότερα, στις 20 Ιανουαρίου 1912. Ήταν το πρώτο πλοίο της εταιρίας Cunard με το όνομα Laconia.

 

Με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το Laconia μετατράπηκε σε ένοπλο εμπορικό καταδρομικό και από το 1914 είχε βάση στο λιμάνι Simon, της Νότια Αφρική, από το οποίο εκτελούσε περιπολίες στο Νότιο Ατλαντικό και τον Ινδικό Ωκεανό μέχρι τον Απρίλιο του 1915.

 

Συνέχισε να υπηρετεί στο σταθμό της Ανατολικής Αφρικής, μέχρι που επέστρεψε στη Βρετανία τον Ιούνιο του 1916. Από τον επόμενο μήνα ξαναγύρισε στην εταιρία Cunard και από τις 9 Σεπτεμβρίου επιστρέφει στα τακτικά του δρομολόγια.

 

Στις 17 Φεβρουαρίου 1917, το κρουαζιερόπλοιο Laconia απέπλευσε από το λιμάνι της Νέας Υόρκης με προορισμό την Αγγλία, είχε 75 επιβάτες (34 πρώτη κατηγορία και 41 sth δεύτερη), πλήρωμα είχε 217 μέλη και καπετάνιος ήταν ο έμπειρος William Robert Duncan Irvine. Στις 25 Φεβρουαρίου 1917 τορπιλίστηκε από το υποβρύχιο SM U-50 6 ναυτικά μίλια (11 χλμ) βορειοδυτικά του Fastnet, 160 μίλια στα ανοικτά της Ιρλανδίας.

 

Η πρώτη τορπίλη χτύπησε στην δεξιά πλευρά, ακριβώς πίσω από το μηχανοστάσιο, όμως το πλοίο δεν βυθίστηκε. Μετά από 20 λεπτά ήρθε μια δεύτερη τορπίλη και πάλι στη δεξιά πλευρά, αυτή τη φορά χτύπησε το μηχανοστάσιο και το πλοίο βυθίστηκε στις 22:20.

 

Χάθηκαν 12 άνθρωποι, έξι πληρώματος και έξι επιβάτες, μεταξύ των οποίων δύο αμερικανοί πολίτες, μάνα και κόρη, Mari και Elisabeth Hoy.

 

Η βύθιση του Laconia ξεσήκωσε την κοινή γνώμη της Αμερικής και έπαιξε ρόλο στην ταχύτερη εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο.

 

Ανάμεσα στους επιβάτες ήταν και ο πολεμικός ανταποκριτής της εποχής Floyd Gibbons. Ο δημοσιογράφος γεννήθηκε στην Ουάσινγκτον το 1887 και πέθανε το 1937, μόλις 52 ετών, έπειτα τη μοιραία δεύτερη καρδιακή προσβολή.

 

Ο Gibbons ξεκίνησε την καριέρα του από το Μεξικό το 1916 και το κυνήγι του διάσημου αντἀρτη Πάντσο Βίγια. Κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του και τον συνόδεψε σε αρκετές μάχες που τις μετέδωσε μέσω των κειμένων του σε όλο τον κόσμο.

 

Μετά το ταξίδι του με το πλοίο Laconia ακολούθησε η κάλυψη πολέμων σε Ευρώπη και Αφρική για μια δεκαπενταετία. Μάλιστα ακριβώς την επόμενη χρονιά, στην μάχη της Belleau, κοντά στον ποταμό Μάρνη στη Γαλλία (1 έως 26 Ιούνιος 1918) πάνω στην προσπάθεια του να σώσει έναν Αμερικανό στρατιώτη, ο Γκίμπονς χτυπήθηκε κα έχασε το αριστερό του μάτι. Αργότερα τιμήθηκε γι ‘αυτή την «ανιδιοτελή πράξη γενναιότητας» στο πεδίο της μάχης με τη μεγαλύτερη τιμή της Γαλλίας, το παράσημο Croix de Guerre με το φοίνικα, ένα μετάλλιο εξαιρετικής ανδρείας! Η μάχη εκείνη διεξήχθη μεταξύ των ΗΠΑ (υπό τη διοίκηση του στρατηγού Bundy) μαζί με γαλλικές και βρετανικές δυνάμεις, ενάντια σε γερμανικές μονάδες.

 

Ο Gibbons ήταν από τους πρώτους ρεπόρτερ-σχολιαστές του ραδιοφώνου, έμεινε στην ιστορία για το ιδιαίτερο στυλ και τις προσωπικές αφηγήσεις των εμπειριών του.

 

Η υπόθεση του Laconia γίνεται αφορμή να γράψει ένα άρθρο που κυριολεκτικά ταρακούνησε την κοινωνία της Αμερικής.

 

Περιγράφει λεπτό – λεπτό τις δραματικές ώρες του χτυπήματος, της βύθισης και την αναμονής μέσα στις βάρκες, μέχρι να φανεί το πλοίο που έσωσε τους ναυαγούς. Καταγράφει ακόμη και την απίστευτη σκηνή με το Γερμανικό υποβρύχιο που τους χτύπησε να ξεπροβάλει μέσα από τα μαύρα νερά και κάποιος αξιωματικός με σπαστά Αγγλικά γερμανικής προφοράς, να ζητά από τους ναυαγούς την ώρα που έδιναν μάχη με τα παγωμένα κύματα πληροφορίες για το Laconia. Στην συνέχεια να βυθίζεται και να τους εγκαταλείπει στην τύχη τους!

 

Ο θάνατος, ειδικά των Αμερικανών πολιτών, μέσα στην παγωμένη θάλασσα ξεσήκωσε την κοινή γνώμη στην Αμερική κατά των Γερμανών και φούσκωσε την υποστήριξη του κοινού για τη δυνατότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να εμπλακεί περισσότερο στο πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Πέντε εβδομάδες αργότερα, η ΗΠΑ κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία.

 

Ο καπετάνιος William Robert Duncan Irvine

 

Το πλοίο βυθίστηκε γρήγορα από την πρύμνη, ενώ η πλώρη του στεκόταν μέχρι το τέλος στον αέρα. Στη συνέχεια κι αυτή διάλεξε να γλιστρήσει αθόρυβα προς τα κάτω και εξαφανίστηκε μια για πάντα. Κεντρικό πρόσωπο ο καπετάνιος που με γρήγορες επιλογές κατάφερε τις λιγότερες απώλειες.

 

Ο πολύπειρος captain Irvine γεννήθηκε το Νοέμβριο του 1863 και από το 1895 ξεκίνησε να εργάζεται στην στην εταιρία Cunard Line, ενώ από το 1914 υπηρετούσε στο πλοίο Laconia.

 

Μετά το χτύπημα και το ναυάγιο βρέθηκε στο Ξενοδοχείο Midland Adelphi, στο Λίβερπουλ, εκεί έγραψε πολλές λεπτομέρειες για τα γεγονότα εκείνης της μαύρης νύχτας και παίνεψε τους αξιωματικούς, όλο το πλήρωμα ακόμη και τους επιβάτες του Laconia, γιατί, όπως γράφει, «όλοι συμπεριφέρθηκαν άψογα»! Αναφέρει μάλιστα ότι δεν είδε ούτε μια περίπτωση πανικού, κατά την αποχώρηση όταν το πλοίο ήταν στις τελευταίες στιγμές του.

 

Ο Irvine παρασημοφορήθηκε για το θάρρος και την ναυτοσύνη του, παρέμεινε στην Cunard line πολλά χρόνια, ανάμεσα στα πλοία που κυβέρνησε ήταν και το δεύτερο και εξίσου τραγικό Laconiα.

 

Ο θησαυρός του Laconia

 

Τον Νοέμβριο του 2008, η ιστορία του Laconia επέστρεψε στα πρωτοσέλιδα όταν το ναυάγιο ερευνήθηκε από την Odyssey Marine Exploration. Ενώ το Μάρτιο του 2009, έπειτα από διαφωνία για την κυριότητας του σκάφους το θέμα έφθασε και στα δικαστήρια. Τότε γράφτηκε ότι ανάμεσα στα εμπορεύματα που μετέφερε υπήρχαν 852 ράβδοι από ασήμι και 132 κουτιά με ασημένια νομίσματα. Η αξία τους έφθανε τα 3 εκατομμύρια λίρες! Ωστόσο ο δημοσιογράφος Floyd Gibbons που ήταν στο πλοίο και έζησε τις δραματικές στιγμές, στο άρθρο του αναφέρει ότι το Laconia μετέφερε «τρόφιμα, βαμβάκι, και πολεμικό υλικό».

 

Τι μπορεί να κρύβεται μέσα στα σπλάχνα του Laconia;

 

Laconia (2) 1921-1942, 19.965 τόνων

 

 

Από τη μια οι χιλιάδες ψυχές που πήρε μαζί του μια για πάντα αυτό το Laconia, από την άλλη παραμένει αξέχαστος ο χαρακτήρας και η ναυτοσύνη των δυο ξεχωριστών καπετάνιων, άγνωστων μεταξύ τους, που η μοίρα έφερε τον έναν απέναντι από τον άλλον. Η υπόθεση έμεινε στην ιστορία ως το ατύχημα του Laconia. Κορυφαίο πρόσωπο ο γενναίος Γερμανός κυβερνήτης του υποβρυχίου, αφού χτύπησε το υπερωκεάνιο θεωρώντας ότι πρόκειται για στρατιωτικό στόχο, στη συνέχεια άφησε στην άκρη τον πόλεμο, βοήθησε του ναυαγούς και απέδειξε ότι στη θάλασσα δεν ταιριάζουν και δεν υπάρχουν διαβατήρια, ούτε ξεχωριστές σημαίες και ταυτότητες!

 

Με κυβερνήτη τον Rudolf Sharp το πλοίο Laconia είχε σαλπάρει από το Σουέζ στις 12 Αυγούστου με 463 ναυτικούς μέλη του πληρώματος, 286 Εγγλέζους στρατιώτες, 103 Πολωνούς φύλακες, 80 γυναίκες και παιδιά των Εγγλέζων αξιωματικών και 1800 Ιταλούς στρατιώτες, αιχμαλώτους από τις μάχες στο Ελ Αλαμέιν, φυλακισμένους μέσα στα αμπάρια. 2.732 άνθρωποι, ήταν το σύνολο των επιβατών και του πληρώματος.

 

 

 

Αυτό ήταν το δεύτερο πλοίο με όνομα Laconia της Cunard White Star Line, διάδοχος του πρώτου Laconia που βυθίστηκε το 1917 και γεννήθηκε στις 9 Απρίλη του 1921 από το ναυπηγείο Swan Hunter & Wigham Richardson στην Αγγλία.

 

Το πλοίο έκανε το παρθενικό του ταξίδι τον Μάιο 1922. Ξεκίνησε από το Σάουθαμπτον για τη Νέα Υόρκη, και ένα χρόνο αργότερα έγινε γνωστό για την πρώτη παγκόσμια κρουαζιέρα της Cunard line. Αυτό το ταξίδι κράτησε 130 ημέρες, αναχώρησαν στις 21 Νοεμβρίου 1922 και επέστρεψαν πίσω, στη Νέα Υόρκη, στις 30 του Μαρτίου του 1923 μετά από κατάπλου σε 22 λιμάνια. Πέρασαν δυτικά μέσα από την Καραϊβική, τη Διώρυγα του Παναμά (ήταν η πρώτη διέλευση τέτοιου μεγέθους πλοίου από το κανάλι), συνέχισαν κατά μήκος του Ειρηνικού και πίσω, προς στις Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω της Άπω Ανατολής, της Διώρυγας του Σουέζ , τη Μεσόγειο και τον Ατλαντικό. Το πλοίο είχε διαφημιστεί για χλιδάτες κρουαζιέρες και απευθυνόταν σε εκατομμυριούχους!

 

Τον Σεπτέμβριο του 1934, το Laconia συγκρούστηκε με ένα φορτηγό πλοίο των ΗΠΑ, στα ανοικτά των αμερικανικών ακτών. Και τα δύο πλοία είχαν υποστεί εκτεταμένες ζημίες, ωστόσο Λακωνία επέστρεψε στη Νέα Υόρκη και μετά τις επισκευές από το ΄35 συνέχισε τις κρουαζιέρες του.

 

Από το Σεπτέμβριο του 1939 το laconia επιτάχθηκε στον Πόλεμο και εξοπλίστηκε με δυο κανόνια των 4,7” και 6 αντιαεροπορικά των 3”.

 

Η τραγωδία του laconia ξεκίνησε στις 12 Σεπτέμβρη 1942, 600 ναυτικά μίλια νότια του ακρωτηρίου Πάλμας, όταν φάνηκε στο περισκόπιο του Γερμανικού υποβρυχίου U-156.

 

Σύμφωνα με τους κανόνες εμπλοκής οι Γερμανοί είδαν το εχθρικό πλοίο και ο κυβερνήτης Werner Hartenstein δεν έχασε χρόνο. Στις 22.00 το χτύπησε με δυο τορπίλες και λίγο αργότερα το βαπόρι άρχισε να βυθίζεται.

 

Ο καπετάνιος Sharp διέταξε την εγκατάλειψη με τις γυναίκες, τα παιδιά και τους τραυματίες να ανεβαίνουν πρώτοι στις σωσίβιες λέμβους. Η πρύμνη του πλοίου ήταν πλημμυρισμένη. Κάποιες από τις 32 σωσίβιες λέμβους είχαν ήδη καταστραφεί από τις εκρήξεις και οι Ιταλοί αιχμάλωτοι έδιναν μια λυσσαλέα μάχη για τη ζωή τους, προσπαθούσαν να βγουν από τα αμπάρια.

 

Η μαρτυρία ενός από τους Ιταλούς κρατούμενους που σώθηκε και δημοσιεύθηκε το 1970 από τον δημοσιογράφο Jean Noli, είναι συγκλονιστική:

 

«Από τη στιγμή που το πλοίο άρχισε να γέρνει, προσπαθήσαμε να βγούμε από τις φυλακές μας. Δεν ξέρω την πολωνική ή την αγγλική γλώσσα, μα ήταν όλα κλειδωμένα. Από το διαμέρισμα του αμπαριού όπου ήμουν καταφέραμε να σπάσουμε την πόρτα. Ήμασταν μερικές εκατοντάδες και παλεύαμε να φτάσουμε στο στενό άνοιγμα. Ένας από μας έπεσε, οι άλλοι ποδοπατιούνται. Όταν πια μπορέσαμε να βρεθούμε σε ανοιχτούς χώρους, τότε βρεθήκαμε αντιμέτωποι με τους Πολωνούς που ήταν έφ ‘όπλου λόγχη. Προσπάθησαν να μας εμποδίσουν να πλησιάσουμε τις σωσίβιες λέμβους. Ήταν εκείνη τη στιγμή που είχα τραυματιστεί. Στο πλοίο υπήρχε μόνο θόρυβος και σύγχυση. Ωστόσο, ο θόρυβος αυτός καλύφθηκε από τις κραυγές των συντρόφων μας που ήταν ακόμη στη φυλακή. Εμείς που καταφέραμε να λευτερωθούμε, είχαμε μόνο μία λύση: να βουτήξουμε στο νερό χωρίς σωσίβιο, αφού δεν υπήρχαν για μας!»,

Jean Noli, Les Loups de l’Amiral, 1970, p.253

 

Το υποβρύχιο, όπως ήταν η συνήθεια της εποχής, ανέβηκε από το βυθό, μάλλον με τη σκέψη να αιχμαλωτίσει κάποιον αξιωματικό, όμως αντί για αυτό αντίκρισαν μια απίστευτη τραγωδία σε εξέλιξη! Εκατοντάδες ναυαγοί πάλευαν με τα κύματα, γυναικόπαιδα και Ιταλοί στρατιώτες (συμμάχους των Γερμανών) να θαλασσοπνίγονται.

 

Μέσα σε αυτή την ανείπωτη και απελπιστική κατάσταση ο κυβερνήτης του Γερμανικού υποβρυχίου Hartenstein πήρε μια γενναία απόφαση, έστειλε σήμα για το λάθος χτύπημα αναφέροντας τους Ιταλούς ναυαγούς και ενώ περίμενε εντολές άρχισε να βοηθά τους επιβάτες του Λακωνία. Ο Ναύαρχος Donitz διέταξε την διάσωση των ναυαγών με ιδιαίτερη φροντίδα στους Ιταλούς αιχμαλώτους, έτσι στο υποβρύχιο που παρέμενε πια στην επιφάνεια, επιβιβάστηκαν 193 άνδρες, μεταξύ αυτών 21 Εγγλέζοι.

 

Στη συνέχεια ο Hartenstein έστειλε ένα μήνυμα στα αγγλικά, δίνοντας τη θέση του, ζητούσε βοήθεια για την προσπάθεια διάσωσης και υποσχέθηκε να μην επιτεθεί.

 

Κανένας δεν απάντησε, οι Εγγλέζοι προφανώς θεώρησαν ότι πρόκειται για ένα κόλπο του πολέμου.

 

 

Το υποβρύχιο παρέμεινε στην επιφάνεια για τις επόμενες δυόμισι ημέρες.

Λίγο πριν το μεσημέρι στις 15 Σεπτεμβρίου, το υποβρύχιο με κυβερνήτη τον Erich Würdeman και λίγες ώρες το κάτω από Harro Schacht. Τέσσερα υποβρύχια (U-156, U-506, U-507, και το ιταλικό υποβρύχιο Cappellini) ρυμουλκούσαν σωστικές σωσίβιες λέμβους με εκατοντάδες επιζώντες να στέκονται στα ύφαλα των υποβρυχίων και όλοι μαζί να κατευθύνονται προς την αφρικανικές ακτές.

 

Μα η τραγωδία δεν έχει τέλος! Ένα αμερικάνικο αεροπλάνο Β-24 Liberator παρακολουθούσε τις προσπάθειες διάσωσης. Ο Hartenstein έκανε σήμα στον πιλότο για βοήθεια και εκείνος το κοινοποίησε στην αμερικανική βάση στο Νήσος της Αναλήψεως.

 

Ο αξιωματικός Robert C. Richardson ΙΙΙ, αγνόησε τα ραδιοφωνικά μηνύματα των Γερμανών και διέταξε επίθεση στα υποβρύχια. Παρά τις αναρτημένες σημαίες του Ερυθρού Σταυρού και τους επιζώντες να συνωστίζονται στα στενά καταστρώματα τα υποβρύχιων και στις δεμένες σωσίβιες λέμβους, τα υποβρύχια απάντησαν στο χτύπημα.

 

Μετά την επίθεση οι Γερμανοί διέταξε τα υποβρύχια τους να φύγουν, εγκαταλείποντας έτσι πολλούς από τους ναυαγούς. Γαλλικά πλοία έβγαλαν 1.083 άτομα από τις σωσίβιες λέμβους και συνολικά επέζησαν 1.500 άνθρωποι από το ναυάγιο Laconia. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι μόνο 1.104 επιβίωσαν και εκτιμάται ότι 1.649 άτομα έχασαν τη ζωή τους. Μεταξύ των γαλλικών πλοίων που εμπλέκονται στη διάσωση ήταν τα: Annamite, Dumont-d’Urville και Gloire.

Ο καπετάνιος του laconia Captain Rudolph Sharp (27 Οκτ 1885)-Ο πλοίαρχος κουβαλούσε στις πλάτες του μνήμες από μια βαριά τραγωδία.

 

Το RMS Lancastria το οποίο βυθίστηκε από γερμανικές βόμβες στις 17 του Ιουνίου 1940, ανοιχτά από το λιμάνι του Saint-Nazaire, ενώ συμμετέχει στην Επιχείρηση Ariel, την εκκένωση των Βρετανών υπηκόων και των στρατευμάτων από τη Γαλλία, δύο εβδομάδες μετά την εκκένωση της Δουνκέρκης. Το πλοίο κανονικά επιτρεπόταν να μεταφέρει 1.700 επιβάτες και 375 μέλη του πληρώματος, αλλά ο Captain R. Sharp διατάχτηκε για να πάρει όσα στρατεύματα θα μπορούσαν να στριμωχτούν. Μεταξύ των στρατιωτικού προσωπικού ήταν περίπου 40 άμαχοι, συμπεριλαμβανομένου και του προσωπικού της πρεσβείας.

 

Αποτέλεσμα ήταν η απώλεια πάνω από 4.000 ανθρώπων. Ο αριθμός των θυμάτων ακόμη και σήμερα είναι άγνωστος!

 

Θεωρείται ότι είναι η χειρότερη απώλεια ζωών για ένα εμπορικό βρετανικό πλοίο. Η τραγωδία του lancastria, έφερε περισσότερους θανάτους από τη βύθιση δυο πλοίων μαζί, του Τιτανικού και του Lusitania.

 

Gustav Julius Werner Hartenstein (27 Φλεβάρη 1908) γεννήθηκε στο Plauen, σημερινό προάστιο της Δρέσδης. Αξίζει τουλάχιστον μια μνεία σε αυτόν τον καπετάνιο και τη γενναία απόφαση να βοηθήσει τους ναυαγούς.

 

Μπορεί ένας πόλεμος να αναπτύσσει τα πιο άγρια ένστικτα, ωστόσο η περίπτωση του Γερμανού αξιωματικού είναι ακόμη μια απόδειξη για το κράτος της θάλασσας και τους παγκόσμιους κανόνες των ναυτικών.

 

Ο Hartenstein και το υποβρύχιο του, το U-156 χάθηκαν σε μάχιμη δράση, κατά τη διάρκεια της πέμπτης τους περιπολίας. Είχαν ξεκινήσει από το Γαλλικό λιμάνι Λοριάν, ήταν 16 Γενάρη του 1943, μετά από 52 ημέρες μέσα στη θάλασσα, το U-156 βυθίστηκε αύτανδρο στις 8 Μάρτη του 1943, από τις βόμβες βυθού ενός αμερικανικού αεροσκάφους.

 

 

 

Η τραγωδία του Λακωνία έμεινε στην ιστορία ως ατύχημα και είχε εκτεταμένες συνέπειες σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις. Μέχρι τότε ήταν κοινό μυστικό ότι τα γερμανικά υποβρύχια βοηθούσαν τους επιζώντες που τορπίλιζαν με τρόφιμα και νερό, ενώ έδιναν κατευθύνσεις για τις κοντινότερες ακτές. Από την υπόθεση του Λακωνία ο Ναύαρχος Dönitz έδωσε εντολή και πλέον όλες οι επιχειρήσεις διάσωσης από υποβρύχια απαγορεύθηκαν και οι επιζώντες θα έμεναν στη θάλασσα.

 

Το διάταγμα Λακωνία έπαιξε ρόλο και στην καταδίκη του Dönitz για εγκλήματα πολέμου στη Νυρεμβέργη το 1946, ωστόσο ακόμη και τα αμερικανικά υποβρύχια στον Ειρηνικό λειτουργούσαν με ανάλογες εντολές. Ο Ναύαρχος Dönitz καταδικάστηκε σε 11μιση χρόνια φυλάκιση.

 

Γράφτηκαν εκατοντάδες ιστορίες και δεκάδες βιβλία για το «Ατύχημα του Λακωνία», αποκορύφωμα ήταν η παραγωγή μιας μίνι τηλεοπτικής σειράς των Γερμανικών ARD και SWR Fernsehen και του BBC. Πρόκειται για δυο 90λεπτα επεισόδια, με τίτλο “the sinking of laconia”. Το φιλμ υπογράφει ο Εγγλέζος συγγραφέας Alan Bleasdale και σκηνοθετεί ο Γερμανός Uwe Janson, με πρωταγωνιστές τους Andrew Buchan, Franka Potente, Lindsay Duncan και έκανε πρεμιέρα τον γενάρη του 2011 στο BBC2.

 

Ο Χριστουγεννιάτικος εφιάλτης που άκουγε στο όνομα Lakonia!

 

Έμεινε γνωστό ως «το πλοίο με τις έξι ζωές» με τελευταία από αυτές την ελληνική ζωή του, που σίγουρα δεν ήταν μεγάλη και καθόλου ευτυχισμένη!

 

Στον κινηματογράφο του κρουαζιερόπλοιου οι ταξιδιώτες που απέφυγαν να φορέσουν τουαλέτες και να πιάσουν χορό στα σαλόνια, χαζεύαν το αστέρι του Χόλυγουντ Bob Hope και τη σεξοβόμβα Anita Ekberg να πρωταγωνιστούν στην κωμωδία δράσης της χρονιάς Call Me Bwana. Η κρουαζιέρα είχε ξεκινήσει στις 19 Δεκέμβρη 1963 από το Σάουθάμπτον και στο πολυδιαφημισμένο ταξίδι τους είχαν στόχο τα εξωτικά Κανάρια νησιά.

 

Επιβιβασμένοι ήταν 646 επιβάτες και 376 μέλη του πληρώματος, συνολικά 1.022 ψυχές και από αυτές υπήρχαν 30 παιδιά. Όλοι τους θα έκαναν αξέχαστα Χριστούγεννα πάνω στο Λακωνία.

Στο πρόγραμμα του και θα περνούσε από Μαδέρα, Τενερίφη, Λας Πάλμας, Καζαμπλάνκα και θα έφτανε μέχρι το Κάντιθ.

 

Αυτή ήταν η διαφημισμένη 16ήμερη Χριστουγενιάτικη Κρουαζιέρα, με κόστος που ξεκινούσε τις 6,6 λίρες, 5.544 δραχμές της εποχής.

 

Το θρίλερ ξεκίνησε 22 Δεκεμβρίου 1963, στις 23.00, με το πλοίο να βρίσκεται περίπου 180 μίλια βόρεια της Μαδέρας, όταν παρατήρησαν πυκνό καπνό να βγαίνει από το κλειστό κομμωτήριο. Μέλη του πληρώματος άνοιξαν τη πόρτα και βρέθηκαν να παλεύουν με τη φωτιά. Οι σειρήνες άρχισαν να χτυπούν, όμως οι ταξιδιώτες δεν έδωσαν σημασία, ήταν παραμονές Χριστουγέννων και το γλέντι είχε ανάψει για τα καλά.

 

Οι εφημερίδες έγραψαν για μια κάφτρα από τσιγάρο και απέκλεισαν την πιθανότητα δολιοφθοράς, ενώ ο τότε Δόκιμος λογιστής στο Λακωνία, Ηλίας Μεταξάς, που έζησε την τραγωδία, έγραψε για το ξεκίνημα της φωτιάς:

 

«Οι φήμες μεταξύ του πληρώματος ήταν ότι η φωτιά ξεκίνησε από το κομμωτήριο, διότι τάχα, το ψαλίδι με το οποίο οι κυρίες κατσαρώνουν τα μαλλιά τους, είχε ξεχαστεί στην πρίζα και πυρακτώθηκε. Με το μπότζι του πλοίου κατρακύλησε από το τραπέζι έπεσε κάτω και πήρε φωτιά το χαλί ή η κουρτίνα. Αυτό ποτέ δεν ξεκαθαρίστηκε ποτέ, από όσο ξέρω». (Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Περίπλους της Ναυτικής Ιστορίας», τ. 48, σελ. 27, ΙΟΥΛ.-ΣΕΠ. 2004, Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος και στην ιστοσελίδα: http://perialos.blogspot.gr/2013/11/blog-post_9.html)

 

Η πλούσια ξύλινη επένδυση έγινε τροφή για τις αχόρταγες φλόγες, μέσα στην επόμενη μισή ώρα η φωτιά είχε πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.

 

Στις 23:30, το πλοίο έστειλε το πρώτο σήμα κινδύνου, ένα δεύτερο σήμα στάλθηκε τα μεσάνυχτα και το τελευταίο ήταν στις 12:22. Ο έμπειρος Ανδριώτης καπετάνιος Μαθιός Ζαρμπής έδωσε τη διαταγή για την εγκατάλειψη του σκάφους, το τελευταίο μήνυμα έγραφε:

 

«S O S από τη Λακωνία. Τελευταία φορά. Δεν μπορώ να μείνω πια στην καμπίνα του ασυρμάτου. Αφήνουμε το πλοίο. Παρακαλώ βοηθήστε άμεσα».

 

Στις 02.10 και 03.30 έφτασαν τα πρώτα δυο διασωστικά αεροπλάνα που ξεκίνησαν τις ρίψεις φωτοβολίδων. Τα χαράματα, στις 04.14, η Αμερικανική αεροπορία ανακοίνωσε ότι οι πρώτοι ναυαγοί του Λακωνία βρίσκονται στις λέμβους του βρετανικού Mondklam και του Αργεντίνικου Salta.Τις επόμενες ώρες έφθασαν το βελγικό Charlesville, το βραζιλιάνικο ψυγείο Rio Grande, το Βρετανικό Stratheden, το ψυγείο με σημαία Παναμά Mehdi. Έχουν περάσει 53 χρόνια κι όμως τέτοιες μαύρες μνήμες δε σβήσουν.

 

Οι επιζώντες θυμούνται τον μαύρο καπνό, τις αδάμαστες πύρινες φλόγες που στο πέρασμα τους κατάπιναν τα πάντα.

 

Μοναδική διέξοδος η κρύα θάλασσα (16 βαθμούς C) και η προσπάθεια του πληρώματος να βάλει τάξη στο απερίγραπτο χάος. Από την άλλη οι συγγενείς στη στεριά, το ξενύχτι, η αγωνία για τις ζωές των αγαπημένων τους.

 

Οι πρώτες συνεντεύξεις των εκδρομέων ναυαγών, πνιγμένες στο συναίσθημα του τρόμου, κατηγορούσαν το πλήρωμα για ολιγωρία και έλεγαν ότι οι ναυτικοί προσπαθούσαν να σώσουν τον εαυτό τους.

 

Όμως δεν ήταν έτσι, δεκάδες είναι οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις στις οποίες αποδεικνύεται ότι το πλήρωμα του Λακωνία ήταν οι μεγάλοι αφανείς ήρωες. Αψήφησαν φλόγες κατέβηκαν στις καμπίνες και έσπασαν πόρτες απεγκλωβίζοντας παιδιά και ηλικιωμένους ή, σε άλλες περιπτώσεις, έσωσαν ανθρώπους τραβώντας τους ακόμη και από τα φινιστρίνια. Υπήρξε παρέμβαση ακόμη και από τον Υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας, Πολυχρόνη Πολυχρονίδη, που διέψευδε τις κατηγορίες των ξένων μέσων και χειροκροτούσε το θάρρος των Ελλήνων ναυτικών. Συγκινητικές είναι οι σημερινές αφηγήσεις των επιζώντων στα εκατοντάδες άρθρα που εξακολουθούν να δημοσιεύονται και θυμίζουν την τραγωδία.

 

Τελικά το Lakonia βυθίστηκε στις 29 Δεκεμβρίου, πάνω στην προσπάθεια να ρυμουλκηθεί για το Γιβραλτάρ.

 

Συνολικά 128 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους μέσα στη καταστροφή, από αυτούς 95 ήταν επιβάτες και 33 μέλη του πληρώματος. Μόνο οι 53 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από τη φωτιά. Οι υπόλοιποι πέθαναν από πνιγμούς και τραυματισμούς, από τις βίαιες πτώσεις ή τα αντικείμενα που επέπλεαν στη θάλασσα και είχαν γίνει φονικά όπλα.

 

Το ιστορικό του πλοίου

 

Το τρίτο κρουαζιερόπλοιο Λακωνία δεν είχε αυτό το όνομα από την κατασκευή του. Το πλοίο βγαίνοντας από τα ναυπηγεία βαφτίστηκε Johan Van Oldenbarnevelt, Το όνομα δόθηκε προς τιμήν του Ολλανδού δικηγόρου-πολιτικού του 16ου αιώνα, που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ανεξαρτησία της Ολλανδίας και εκτελέστηκε αφού κατηγορήθηκε για προδοσία από τους πολιτικούς του αντίπαλους.

 

Σε μήκος 186 μέτρα και 19.787 τόν. ήταν το μεγαλύτερο πετρελαιοκίνητο πλοίο στην Ολλανδία, με τη κατασκευή του να ξεκινά στις 3 Αυγούστου 1929. Είχε τη δυνατότητα να μεταφέρει 770 επιβάτες (σε τέσσερις κατηγορίες) και 360 μέλη του πληρώματος.

 

Στο παρθενικό ταξίδι του το Johan Van Oldenbarnevelt ήταν ακόμα στο κανάλι της Βόρειας Θάλασσας με κατεύθυνση προς το λιμάνι Ijmuiden, όταν συγκρούστηκε με το ολλανδικό φορτηγό πλοίο το SS Reggestroom, 3854 τόνων. Το πλοίο είχε μια ζημιά στην πλώρη και επέστρεψε στο Άμστερνταμ για επιδιόρθωση.

 

Ωστόσο δεν άργησε να αγαπηθεί από τους Ολλανδούς μετανάστες της Αυστραλίας.

 

Ήταν το καμάρι του ολλανδικού εμπορικού στόλου, πολυτελέστατο και ειδικά κατασκευασμένο για να εξυπηρετήσει την εμπορική διαδρομή μεταξύ της Ολλανδίας και της Ινδονησίας (τότε γνωστή ως οι Ολλανδικές Ινδίες).

 

Τα έπιπλα για όλα τα δωμάτια της πρώτης κατηγορίας ήταν από έβενο με σπουδαία χειροποίητα ένθετα από κασσίτερο, ενώ στους τοίχους υπήρχαν βαριές και πρωτότυπες ταπετσαρίες.

 

Ξεχώριζε η εξωτερική πισίνα με τη γυάλινη αποσπώμενη οροφή, τα επτά ευρύχωρα και πολυτελή καταστρώματα, φορτωμένα με τις δημιουργίες του σχεδιαστή Carel Adolph Lion Cachet, και τα έργα τέχνης του διάσημου γλύπτη Lambertus Zijl.

 

Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια από και προς την Αυστραλία μεταφέροντας στρατεύματα. Τότε το πλοίο απέκτησε και το παρατσούκλι JVO.

 

Τον Οκτώβριο του 1945 το JVO ανακαινίστηκε και επέστρεψε για λίγο στην προηγούμενη διαδρομή του, συνδέοντας την Ολλανδία με την Ινδονησία. Με την ανεξαρτησία της Ινδονησίας το 1947, ήρθε η μείωση των Ολλανδών που ταξίδευαν προς και από την πρώην αποικία, αντίθετα αυξήθηκαν τα μεταναστευτικά ταξίδια για την Αυστραλία.

 

Μετασκευάστηκε και είχε τη δυνατότητα να μεταφέρει 1414 επιβάτες (σχεδόν διπλάσιους επιβάτες από τον αρχικό του σχεδιασμό) τώρα πια σε μία ενιαία κατηγορία.

 

Πραγματοποίησε συνολικά 44 ταξίδια στη Μελβούρνη.

 

Λίγα χρόνια αργότερα έσβησαν τα μεταναστευτικά ταξίδια, το JVO συνέχισε τα δρομολόγια για την Αυστραλία μέχρι το 1963 και τότε πωλήθηκε σε ελληνικά συμφέροντα και μετονομάστηκε σε Λακωνία. Μόλις οκτώ μήνες μετά την ανακαίνισή του αφού κάηκε βυθίστηκε! Στις πιο τραγικές συμπτώσεις, ενώ το πλοίο Λακωνία ανέβαζε την Ελληνική σημαία, 8 Μαρτίου 1963, μόλις την προηγούμενη μέρα, στις 7 Μαρτίου 1963 είχε καεί ολοσχερώς στον Σκαραμαγκά το Ελληνικό υπερωκεάνιο Βρετάνη!