Γιάννης Καραχισαρίδης

Το μπερδεμένο κουβάρι. Ήταν πιο εύκολο κι απλό για τους ανθρώπους που διαβίωναν σε μικρές κοινωνίες, χωρίς πολύ επικοινωνία με τον έξω κόσμο και με πενιχρή πληροφόρηση. Αλλά το μέλλον όπως πάντα έρχεται, η γνώση προστίθεται, οι κοινωνίες εκπολιτίζονται κι έτσι ο κόσμος γίνεται όλο και πιο περίπλοκος. Και μας μπερδεύει όταν προσπαθούμε να τον καταλάβουμε. Δεν είναι τυχαίο ότι πολύ πρόσφατα το χάος εντάχθηκε στις αναγνωρισμένες επιστήμες. Γιατί τώρα που ο πλανήτης ενοποιήθηκε, τώρα πια ξέρουμε ότι το φτερούγισμα μιας πεταλούδας μπορεί να φέρει το λιγότερο μια βροχή στην άλλη άκρη του πλανήτη. Σε καμιά γειτονιά του κόσμου δε μπορείς να απομονωθείς και να έχεις το κεφάλι σου ήσυχο. Όλα, χωρίς εξαίρεση, όσο μακριά κι αν είναι, βρίσκονται σε μια ασταθή αλληλεξάρτηση. Σ’ αυτή τη νέα εποχή, που σιγά-σιγά διαμορφώνεται, ο άνθρωπος προσπαθεί να προσαρμοστεί, προσπαθεί να την κατανοήσει. Αλλά αυτό που μοιάζει ακατανόητο – πραγματικός γρίφος – είναι η παγκόσμια οικονομία και οι παράξενοι μηχανισμοί της. Είναι βέβαιο πια ότι καμιά χώρα δε μπορεί ανέμελα ν’ ακολουθεί το δικό της δρόμο, χωρίς να δίνει σημασία στο τι συμβαίνει γύρω της. Προσδοκίες, στόχοι και σχέδια εξαρτώνται από ένα ιδιαίτερα εύθραυστο σύστημα που κανείς από μόνος του δε μπορεί να το αντιληφθεί και να το ελέγξει στην ολότητα του. Τόσα έχουν ειπωθεί για τη τρέχουσα παγκόσμια κρίση. Προτάσεις, απόψεις, εκτιμήσεις, προβλέψεις, αναδιπλώσεις και πάλι απ’ την αρχή. Μετά απ’ όλα αυτά για ένα μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Ότι δεν υπάρχει το μαγικό κουμπί, που αν το πατήσουμε θα μας φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Γιατί η οικονομική επιστήμη δεν είναι ακριβώς επιστήμη. Τη στιγμή που όσες φορές κι αν κάνεις ένα πείραμα, ποτέ δε θα σου δώσει το ίδιο αποτέλεσμα. Γι’ αυτό και τα οικονομικά θέματα σε παγκόσμιο, αλλά και σε τοπικό επίπεδο παραμένουν ένα μπερδεμένο κουβάρι.

Πλούσιοι και φτωχοί. Στο μεσαίωνα αυτός που ήταν δουλοπάροικος παρέμενε δουλοπάροικος. Κι αυτός και τα παιδιά του. Πολύ σπάνια κατάφερνε να ξεμυτίσει στη παραπάνω τάξη. Στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης ο εργάτης πραγματικά δεν είχε να χάσει τίποτα άλλο παρά τις αλυσίδες του. Δούλευε ακατάπαυστα και ξεκουράζονταν τόσο όσο να ανακτήσει τις δυνάμεις του. Κι έμοιαζε ακατόρθωτο να μεταταχθεί στην ομάδα των αφεντικών. Σήμερα τα πράγματα είναι αλλιώς. Φυσικά δεν έχει εξαλειφθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Μόνο που ο εκμεταλλευόμενος πολύ εύκολα μπορεί να μεταπηδήσει στη μεσαία τάξη και να αποκτήσει μικρό ή μεγάλο πλούτο. Το χρήμα διακινείται με μεγαλύτερη ευκολία και χωρίς απαγορεύσεις. Στη χώρα μας, μέχρι να έρθει η κρίση, διακινήθηκε πολύ χρήμα, κυρίως από το κράτος που δανειζόταν και από τα ευρωπαϊκά προγράμματα. Συνηθίσαμε να μιλάμε για τα μεγάλα συμφέροντα, αλλά η ανθηρή μεσαία τάξη ήταν η απόδειξη ότι ο πλούτος διαχέονταν σε μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού. Μπορεί στη βιτρίνα να δεσπόζουν οι μίζες της Ζήμενς ή των εξοπλιστικών, αλλά στα παραμέσα δωμάτια – μακριά απ’ τη δημοσιότητα – συνωστίζονται αναρίθμητες άλλες μίζες που μπήκαν στις τσέπες ταπεινών και ανωνύμων. Επινοήθηκαν αμέτρητοι τρόποι εκμετάλλευσης των ανεξερεύνητων μηχανισμών του κράτους. Και τις περισσότερες φορές είχαν την επίστρωση της νομιμότητας ή τη κοινωνική αποδοχή, όπως το φακελάκι ή το γρηγορόσημο. Ας μη γελιόμαστε. Τα δισεκατομμύρια που βρίσκονται σε ξένες τράπεζες δεν ανήκουν μόνο στην επίσημη πλουτοκρατία, αλλά είναι κυρίως μοιρασμένα σε απλούς πολίτες που ζουν ανάμεσα μας. Σήμερα στη χώρα μας κανείς δε μπορεί να πει με βεβαιότητα ποιος είναι εύπορος και ποιος φτωχός. Ίσως γιατί η παλιά ταξική κοινωνία με τα ξεκάθαρα και αυστηρά σύνορα δεν υπάρχει πια.

Οι αταίριαστοι. Ο χώρος της αριστεράς πάντα πρόσβλεπε στον ανθρωπισμό, στην αλληλεγγύη και στα ιδανικά της ισότητας και της ισονομίας. Από την αρχή όμως το μεγάλο ερώτημα ήταν πώς κανείς οδηγείται εκεί που ονειρεύεται. Ποια είναι η μέθοδος. Στην αριστερά αυτές οι συζητήσεις ήταν πάντα έντονες και με τα χρόνια είδαν το φως εκατοντάδες παραλλαγές για το πώς θ’ αλλάξει ο κόσμος. Και τελικά οι εσωτερικές συγκρούσεις ήταν πολύ πιο σφοδρές από αυτή καθ’ εαυτή τη σύγκρουση με τα παλιά καθεστώτα. Στην προσπάθεια να ξεμπερδέψουν το κουβάρι χανόντουσαν σε ατέλειωτες συζητήσεις για λεπτομέρειες που ήταν ακατανόητες για τον έξω κόσμο. Μέσα από αυτά τα δύσβατα μονοπάτια η αριστερά έφτασε στο σήμερα. Συνεχίζει να έχει οράματα και συνεχίζει να έχει ιδανικά. Μόνο που η αναζήτηση της κατάλληλης μεθοδολογίας ατόνησε. Βεβαιότητες που παρέμειναν αμετακίνητες δοκιμάζονται μέσα στο λαβύρινθο της νέας εποχής. Και προσπαθώντας η αριστερά να προσανατολιστεί, αντλεί κουράγιο από τις αναμνήσεις του παλιού καλού καιρού, απ’ τη νοσταλγία αγώνων που παρήλθαν. Ώσπου ξαφνικά, με τον χαώδη συνδυασμό αναρίθμητων παραμέτρων, τελείως απρόσμενα και χωρίς κανένα σχεδιασμό η αριστερά ήρθε στην εξουσία. Και τώρα, κυβερνώντες πια, στέκουν σαστισμένοι. Προσπαθούν να συντονιστούν με τη συγκυρία. Και να πάρουν το προβάδισμα. Η εποχή μας όμως άλλαξε τις κλειδαριές και κανείς δε κρατάει το αντικλείδι. Έτσι αυτοί που ήρθαν απ’ έξω, από ένα κόσμο όπου ακόμα επιτρέπονται τα όνειρα, πορεύονται αταίριαστοι με την εποχή τους. Σα μοναχικοί ιππότες αναζητώντας το ιερό δισκοπότηρο, που τελικά δεν υπάρχει. Που έχει χαθεί στις παλιές ανθρώπινες περιπέτειες. Αταίριαστοι σ’ έναν κόσμο που θέλουν ειλικρινά να τον αλλάξουν, αλλά που δεν μπορούν να τον καταλάβουν.

Η κρυμμένη πραγματικότητα. Οι αντίπαλοι της αριστεράς την κατηγορούν για ιδεοληψία. Την κατηγορούν ότι γι’ αυτό το λόγο έχει ξεστρατίσει απ’ τη πραγματικότητα. Ότι έχει χάσει την επαφή της με τη λογική. Ποιος όμως μπορεί να μας πει με βεβαιότητα ποια είναι η πραγματικότητα και ποια ακριβώς είναι η λογική; Από την εποχή του διαφωτισμού – τότε που δόθηκε το έναυσμα – ο καθένας για τη πραγματικότητα μιλάει και τη λογική επικαλείται. Μόνο που στη περίπλοκη και μεταβατική εποχή που ζούμε, η πραγματικότητα και η λογική επιδέχονται πολλές ερμηνείες. Η πραγματικότητα έχει μεγαλώσει τόσο πολύ που κανείς δεν μπορεί να την περιγράψει ολόκληρη. Με τις ψηφίδες που της πρόσθεσε ο χρόνος έγινε αόρατη στο ανθρώπινο μάτι. Όπως ένα μυρμήγκι δεν μπορεί να διακρίνει έναν ελέφαντα. Ότι και να πούμε, όσο βαθιά και ν’ αναλύσουμε πάντα για το επί μέρους θα μιλάμε, ποτέ για το όλον. Όταν καταφεύγουμε στη λογική για να προστατέψουμε τις «ολοκληρωμένες» απόψεις μας, πάντα μπορεί να εμφανιστεί ο άλλος με τη δική του λογική, που όμως προσεγγίζει τη πραγματικότητα από άλλο μονοπάτι. Γι’ αυτό όποιος νομίζει ότι παίζει τη πραγματικότητα στα δάκτυλα, στο τέλος γελασμένος θα βγει. Γιατί όσο και να προσπαθούμε να την ξετρυπώσουμε, πάντα κάτι θα μας ξεφεύγει. Αλλά όποια ερμηνεία και να δίνουμε στη πραγματικότητα, είμαστε πάντα υποχρεωμένοι να πράττουμε. Ο άνθρωπος μπορεί αν θέλει να σκέφτεται ή να μη σκέφτεται, να μιλάει ή να σωπαίνει. Αυτό που δεν μπορεί να αποφύγει είναι οι πράξεις του. Τα αποτελέσματα των πράξεων είναι που γράφουν την Ιστορία. Οπότε μάλλον θα πρέπει όλοι μας να είμαστε προσεκτικοί με την πραγματικότητα και ιδιαίτερα με την ισχυρογνωμοσύνη της λογικής που εκπροσωπεί ο καθείς. Το «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» του Σωκράτη ταξίδεψε 2.500 χρόνια για να κουμπώσει στη νέα εποχή, που ξεπροβάλλει. Και σ’ εμάς εναπόκειται να μπούμε στη τροχιά της. Κι όποιος δεν το κάνει αταίριαστος θα περιφέρεται, αδιάφορο αν είναι αριστερός, δεξιός ή κεντρώος, αδιάφορο αν έχει αξιέπαινη ιδεολογία ή όχι.

Επίλογος. Η παγκόσμια οικονομία μπερδεμένο κουβάρι. Οι πλούσιοι και οι φτωχοί ανακατεμένοι σ’ ένα αξεδιάλυτο τοπίο. Η πραγματικότητα στο σύνολο της διαφεύγει απ’ την αντίληψη όλων και η λογική έπαψε να είναι το εύκολο εργαλείο της συνεννόησης. Όλα μοιάζει ν’ αλλάζουν. Και μόνο η Ιστορία θα μπορέσει με ασφάλεια να περιγράψει αυτές τις μεταβολές. Όταν όμως όλα θα έχουν συντελεστεί. Σε ενεστώτα χρόνο, η φύση και ο χαρακτήρας των μεγάλων αλλαγών σχεδόν πάντα μας διαφεύγουν. Λέμε συχνά ότι η κρίση έφερε το τέλος της εποχής της μεταπολίτευσης. Κι ότι τα μνημόνια άλλαξαν καθοριστικά τη ζωή μας. Μιλάμε για το φαινόμενο της ραγδαίας παγκοσμιοποίησης και για τη μετάλλαξη του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Διαπιστώνουμε τις εμπλοκές της δημοκρατίας και του πολιτικού συστήματος. Όλα αυτά είναι σημάδια ότι μια εποχή τελειώνει. Βιώνουμε τη παράξενη γεύση ενός τέλους, χωρίς όμως να μπορούμε να περιγράψουμε με αξιοπιστία την καινούρια αρχή. Απόψεις συγκρούονται για τα επί μέρους, ακολουθώντας μόνο τις προκλήσεις της επικαιρότητας. Κουραστικές και αέναες αντιπαραθέσεις, που επιβεβαιώνουν ότι η λογική όπως την ξέραμε δε μπορεί να μας βγάλει στο ξέφωτο. Και στο τέλος, στο λυκόφως μιας εποχής, οι κρίσεις που προκύπτουν, δίνουν μεγάλη εξουσία στην ελπίδα, όπως είπε κάποτε η Κική Δημουλά. Μια εξουσία όμως που παραλύει και μεταθέτει την αναζήτηση. Και το σπουδαιότερο, μας εμποδίζει να πολιορκήσουμε τη πραγματικότητα.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr