Αρχηγός της Κυβέρνησης. Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου. Πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του κυβερνώντος κόμματος. Συντονιστής του κυβερνητικού σχήματος. Επιλυτής των ενδοκυβερνητικών διαφορών. Εγγυητής της συνοχής του κυβερνητικού μηχανισμού. Από τους ανωτέρω χαρακτηρισμούς εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, πως ο πρωθυπουργός αποτελεί έναν από τους βασικότερους θεσμούς στη σύγχρονη κοινοβουλευτική μας δημοκρατία.

Ωστόσο, η συνταγματική μας παράδοση, του αποδίδει έναν περισσότερο επιτελικό και συντονιστικό ρόλο, παρά έναν απολύτως αποφασιστικό. Τούτο διότι κύριο μέλημα του εκάστοτε αρχηγού της Κυβέρνησης οφείλει να είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη οργάνωση της Κυβέρνησης, η κατεύθυνση των ενεργειών της και η εξασφάλιση της συνοχής της. Αυτό επιτάσσει ο συνταγματικός μας χάρτης, αλλά και οι αρχές της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Το κατά πόσον, όμως, ο πρωθυπουργός υπηρετεί το συγκεκριμένο ρόλο, ή έχει μετατραπεί σ’ ένα αποφασιστικό κέντρο της κυβερνητικής πολιτικής, αποτελεί και το αντικείμενο του παρόντος βιβλίου.

Στο πρώτο μέρος της μελέτης εξετάζεται η θέση που καταλαμβάνει ο πρωθυπουργός στο σημερινό πολιτικό σύστημα. Συγκεκριμένα, αναλύεται η σχέση του με τον έτερο φορέα της εκτελεστικής εξουσίας, τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Μία σχέση, την οποία ανέκαθεν προσδιόριζαν οι ρυθμιστικές αρμοδιότητες του Αρχηγού του Κράτους που περιορίστηκαν -αν όχι εξαφανίστηκαν- με τη συνταγματική αναθεώρηση του 1986. Μέσω της τελευταίας το πολίτευμά μας απέκτησε έναν αμιγώς πρωθυπουργοκεντρικό χαρακτήρα, καθιστώντας τον πρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου τον σημαντικότερο παράγοντα του πολιτικού μας συστήματος.

Από τον καθοριστικό ρόλο του πρωθυπουργού στη σύγχρονη δημοκρατία, εν συνεχεία αναδεικνύεται η δεσπόζουσα θέση του στο εσωτερικό της Κυβέρνησης. Ο διορισμός και η παύση των υπουργών, οι συχνοί ανασχηματισμοί, όπως και ο πλήρης έλεγχος των μελών της αποδεικνύουν τη δύναμη που διαθέτει σχετικά με την οργάνωση, και την επιβολή που ασκεί επί του κυβερνητικού μηχανισμού. Επιπλέον, ο παραμερισμός του Υπουργικού Συμβουλίου, οι σπάνιες συνεδριάσεις του ή και η αντικατάστασή του από άλλα, ολιγομελή κυβερνητικά όργανα φανερώνουν τη συγκέντρωση κάθε πτυχής της κυβερνητικής εξουσίας στο πρόσωπό του.

Εντούτοις, η παντοδυναμία του αρχηγού της Κυβέρνησης στη σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία δεν απορρέει μοναχά από την πρωτοκαθεδρία του έναντι του Πρόεδρου της Δημοκρατίας και την επιβολή του στα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου. Αντιθέτως, ο αναπροσδιορισμός των σχέσεων μεταξύ Βουλής, Κυβέρνησης και πρωθυπουργού επιτρέπουν στον τελευταίο να κυριαρχεί και εις βάρος του νομοθετικού σώματος. Η τροποποίηση του εκλογικού νόμου, η κατάρτιση των εκλογικών συνδυασμών, αλλά και η απειλή διαγραφής τυχόν διαφωνούντων με την κυβερνητική πολιτική, του προσφέρουν απλόχερα την υποταγή των βουλευτών του. Συνδυασμένα τα προαναφερθέντα με την υποβάθμιση των κοινοβουλευτικών διαδικασιών που συναντά κανείς στις μέρες μας, αποδίδουν στη Βουλή ένα απλό, διεκπεραιωτικό χαρακτήρα, αφήνοντας τη λήψη των αποφάσεων πρωτίστως στον πρωθυπουργό και δευτερευόντως στην Κυβέρνηση.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, την υπεροχή του αρχηγού της Κυβέρνησης έναντι της Βουλής και πολύ περισσότερο έναντι της κοινοβουλευτικής του ομάδας την εξασφαλίζει η νομιμοποίηση που απολαμβάνει από το κόμμα του και τους υποστηρικτές του. Πολλώ δε μάλλον, εάν ο αρχηγός του κόμματος και της Κυβέρνησης είναι μία χαρισματική προσωπικότητα, ένας ηγέτης, στον οποίο η κομματική βάση επιδεικνύει την πλήρη αφοσίωση.

Πάραυτα όμως, όπως διαπιστώνεται και στο δεύτερο μέρος της μελέτης, ο πρωθυπουργός, ως προς την άσκηση των επιτελικών του καθηκόντων για τη διατήρηση της δεσπόζουσας θέσης του δεν βρίσκεται μοναχός του. Απεναντίας, το έργο του συνεπικουρείται από μια σειρά από θεσμικά όργανα, όπως είναι οι Αντιπρόεδροι της Κυβέρνησης, ο Υπουργός Επικρατείας, οι Γενικές Γραμματείες της Κυβέρνησης και του Πρωθυπουργού κ.α.. Στις Κυβερνήσεις συνεργασίας , καθοριστική θέση, όπως αποτυπώνεται στο παρόν βιβλίο, καταλαμβάνει και η σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών των κομμάτων που μετέχουν στο κυβερνητικό σχήμα, η οποία, με τη σειρά της, συμβάλλει στη διόγκωση του ελλείμματος της δημοκρατίας στο εσωτερικό του φορέα της εκτελεστικής εξουσίας.

Κοντολογίς, το αντικείμενο του παρόντος βιβλίου είναι άμεσα συνδεδεμένο με την έλλειψη δημοκρατικών διαδικασιών στο εσωτερικό των εν Ελλάδι Κυβερνήσεων, η οποία πολλές φορές οδηγεί σε κρίσεις που θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο τη δομή του κυβερνητικού σχήματος, αλλά και την ίδια τη χώρα. Η ακυβερνησία, ακόμα και η κυβερνητική αστάθεια αποτελούν οιωνούς μοιραίων κακών για κάθε λαό, πόσο μάλλον για τον ελληνικό, τον οποίο η δημοσιονομική συγκυρία των τελευταίων ετών έχει φθάσει στα όριά του. Γι’ αυτόν τον λόγο, συμπερασματικά προκρίνεται η κυβερνητική σταθερότητα, αρκεί αυτή να στηρίζεται σε μια δημοκρατική πολιτική ηγεσία και όχι σε μια δεσποτική-δυναστική προσωπικότητα που ενεργεί και αποφασίζει κατά το δοκούν.

 * Το παραπάνω κείμενο αποτελεί την περίληψη του βιβλίου “Πρωθυπουργοκεντρισμός” του Νίκου Σπ. Ζέρβα, ο οποίος είναι πολιτικός επιστήμονας. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μπατσιούλας