Όσοι από σας πιστεύουν ότι ο μεσαιωνικός άνθρωπος καθόταν στο σπίτι του και δεν κουνιόταν, πλανώνται πλάνην πεπλανημένην.

Πρώτα-πρώτα, έχουμε την αγροτική μετανάστευση, που-ατομική ή συλλογική- αποτελεί ένα από τα σημαντικά φαινόμενα της μεσαιωνικής δημογραφίας και κοινωνίας. Οι ιππότες και οι αγρότες συναντούν στο δρόμο τους κληρικούς που ταξιδεύουν κανονικά ή γιατί ήρθαν σε ρήξη με το μοναστήρι ( υπήρχε ένας τεράστιος αριθμός γυρολόγων μοναχών), τους φοιτητές που πηγαίνουν στα σχολεία ή στα πανεπιστήμια, τους κάθε λογής προσκυνητές και τους απατεώνες κλέφτες και παντός είδους αλήτες.

Οι περισσότεροι οδοιπόροι δεν έχουν κανένα υλικό συμφέρον που να τους κρατά στον τόπο τους. Ο άνθρωπος γίνεται ένας αιώνιος προσκυνητής και όσα κουβαλά χωράνε σε ένα σάκκο.

Αυτοί που είναι λίγο πιο εύποροι, σε μια εποχή που το χρήμα σπανίζει, έχουν στην τσέπη τους λίγα νομίσματα, ενώ οι πλουσιότεροι ένα μικρό κιβώτιο μέσα στο οποίο χωρά όλη τους η περιουσία.

Το μόνιμο εργαλείο όλων των περιπλανώμενων, που έγινε σύμβολο, είναι το ραβδί- το μπαστούνι σε σχήμα «Τ», με το οποίο βαδίζουν σκυφτοί ο ερημίτης, ο προσκυνητής, ο άρρωστος και ο ζητιάνος. Ο τελευταίος ανήκει σε μια ανησυχητική κατηγορία που η Εκκλησία και οι ηθικολόγοι δεν εμπιστεύονται. Το ίδιο το προσκύνημα, που συχνά σκεπάζει την απλή αλητεία, και η ανώφελη περιέργεια- θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για μια μεσαιωνική μορφή τουρισμού- γίνονται εύκολα αντικείμενο υποψίας. Το μόνο προσκύνημα που αξίζει είναι εκείνο που έχει σκοπό την μετάνοια. Αυτό που τιμωρεί κάθε σοβαρό αμάρτημα, αυτό που είναι ποινή και όχι ανταμοιβή. Οι περιπλανώμενοι θεωρούνται δυστυχείς και κάθε μορφή περιέργειας ματαιοδοξία.

Από τις μετακινήσεις δεν λείπουν ούτε οι δοκιμασίες, ούτε τα εμπόδια. Χωρίς καμία αμφιβολία, η ποτάμια οδός χρησιμοποιείται παντού, όπου φυσικά είναι δυνατόν. Το ρωμαϊκό οδικό δίκτυο έχει σχεδόν εξαφανιστεί, οι επιδρομές το κατέστρεψαν, κανείς δεν το συντήρησε και δεν ανταποκρίνεται καθόλου στις ανάγκες της μεσαιωνικής κοινωνίας.

Για τον κόσμο των πεζών και των ιππέων που εκτελεί τις μεταφορές στις πλάτες αχθοφόρων ζώων, ή πάνωσε αρχαϊκά αμάξια χωρίς να βιάζεται καθόλου, αλλάζει δρόμο για να αποφύγει κάποιον ληστή ή για να επισκεφθεί ένα ιερό, η ρωμαϊκή ευθεία οδός, ένας λιθόστρωτος δρόμος για στρατιώτες και υπαλλήλους, δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον.

Ο άνθρωπος του μεσαίωνα προχωρεί μέσα από μονοπάτια, σε ένα δίκτυο που περιλαμβάνει διάφορες διαδρομές που πλανώνται ανάμεσα σε μερικά σταθερά σημεία: πόλεις με εμποροπανηγύρεις, τόπους προσκυνήματος, γεφύρια, δάσος με τους δικούς του κινδύνους. Είναι ένας μακρύς και αργός τρόπος μετακίνησης. Αν ακολουθήσει κανείς τους πιο βιαστικούς-τους εμπόρους- θα αντιληφθεί ότι η απόσταση μεταξύ δύο στάσεων ποικίλλει από 25 μέχρι 60 χιλιόμετρα ημερησίως, ανάλογα με τη φύση του εδάφους. Χρειάζονται δύο εβδομάδες για να πάει κάποιος από την Μπολώνια στην Αβινιόν, έντεκα με δώδεκα μέρες από τη Φλωρεντία στην Νάπολη.

Όλοι σχεδόν κινούνται αντιφατικά, ανάμεσα σε δύο κατευθύνσεις: τους περιορισμένους ορίζοντες του ξέφωτου στο οποίο ζουν και τους μακρυνούς ορίζοντες της Χριστιανοσύνης, όπου ο καθένας μπορεί να πάει από την Αγγλία στον άγιο Ιάκωβο της Κομποστέλλας, ή στο Τολέδο ή όπου αλλού.
Στα μάτια των μεσαιωνικών χριστιανών, οι μόνοι αληθινοί τυχωδιώκτες είναι αυτοί που διασχίζουν τα σύνορα της Χριστιανοσύνης, όπως οι ιεραπόστολοι και οι έμποροι που πηγαίνουν στην Αφρική, στην Κριμαία και στην Ασία.

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου