Το πλατόνι της Ρόδου, ( Dama dama ) που θεωρείται σύμβολο του νησιού εδώ και πάρα πολλά χρόνια, στολίζει τα δάση του και αποτελεί μέρος της παράδοσής του, είναι ένα από τα λίγα είδη ελαφιών της Ευρώπης που διασώθηκαν μέχρι σήμερα. Δύο αγάλματα ελαφιών, ένα αρσενικό και ένα θηλυκό, τοποθετημένα πάνω σε κίονες, βρίσκονται και στολίζουν τις δύο πλευρές της εισόδου του παλιού λιμανιού της πόλης

Πολλές είναι οι λαϊκές ιστορίες που αναφέρονται στην προέλευση και παρουσία του ελαφιού στο νησί. Πολλοί ισχυρίζονται ότι το πλατόνι ήρθε στο νησί της Ρόδου με την άφιξη των Σταυροφόρων. Η θεωρία μάλιστα αυτή συσχετίζεται και με άλλα ιστορικά χαρακτηριστικά του νησιού. Η Ρόδος αναφέρεται σε αρχαία κείμενα σαν “Οφιούσα”, λέξη που σημαίνει, “η έχουσα πολλά φίδια”. Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία οι Σταυροφόροι για να προστατέψουν τα στρατόπεδά τους από τα φίδια, εισήγαγαν το ελάφι και το χρησιμοποίησαν σαν φύλακα σε χώρους γύρω από αυτά. Αν και τα ελάφια δεν κυνηγούν για να σκοτώνουν τα φίδια, όπως πιστεύουν πολλοί, εν τούτοις λέγεται ότι τα κέρατα του ελαφιού εκκρίνουν κάποια ουσία (ένα αλκάλιο), η μυρωδιά του οποίου ενοχλεί και εξαναγκάζει τα φίδια να απομακρυνθούν. Κάποια λοιπόν από τα ζώα αυτά, που έφεραν οι Σταυροφόροι, ξέφυγαν από τα στρατόπεδα, κρύφτηκαν στα δάση και δημιούργησαν αργότερα τον υπάρχοντα πληθυσμό.

Μία άλλη θεωρία λεει ότι τα ελάφια εισήχθησαν από τους Ενετούς την περίοδο που είχαν στην κατοχή τους το νησί. Όμως η Ρόδος αναφέρεται σε αρχαία κείμενα και σαν “Ελαφούσα” που σημαίνει ότι είχε, την εποχή εκείνη πολλά ελάφια, που φυσικά υπήρχαν στο νησί πολύ πριν έρθουν όλοι αυτοί οι κατακτητές. Αρχαιολογικά ευρήματα ενδεικτικά της ύπαρξης ελαφιών στο Ανατολικό Αιγαίο μας φέρνουν πίσω ίσως και από την έκτη προ Χριστού χιλιετία.
Το γεγονός ότι οι δύο παραλλαγές μικρών ελαφιών του γένους Dama (οι οποίες πολλές φορές θεωρούνται από μερικούς συγγραφείς σαν δύο διαφορετικά είδη), που έχουν ως τώρα διασωθεί βρίσκονται στην περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου (Ρόδος) και στα Δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας (Thermessos National Park, Αττάλεια) το Dama dama και στο Ιράν το Dama mesopotamica, ενισχύουν την θεωρία ότι το ελάφι ξεκόπηκε και παρέμεινε στο νησί της Ρόδου όταν τα νερά της Μεσογείου κατέκλυσαν την περιοχή του Αιγαίου και δημιουργήθηκαν τα νησιά.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι και τα δύο είδη αντιπροσωπεύουν στοιχεία πανίδας που χαρακτηρίζονται από την υποτροπική κατανομή του τέλους της τεταρτογενούς περιόδου.

Από όσα επίσης μέχρι σήμερα είναι γνωστά από παλαιοντολογικές και αρχαιολογικές ενδείξεις, τα ελάφια αυτά περιορίστηκαν στο τέλος της πλειστοκαίνου και τις αρχές της ολοκαίνου περιόδου, στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και την Μέση Ανατολή Από άποψη κατάταξης, χαρακτηριστικών και συνηθειών το πλατόνι είναι μηρυκαστικό, θηλαστικό της οικογένειας των ελαφιδών. Είναι μετρίου μεγέθους ελάφι. Το μήκος του είναι 1,5 μέτρο περίπου και το ύψος του, μέχρι το πάνω μέρος της πλάτης, φτάνει τα 90 περίπου εκατοστά. Ζυγίζει γύρω στα 100 κιλά αν και υπάρχουν πληροφορίες ότι μερικά ώριμα αρσενικά φτάνουν και τα 150 κιλά.

Είναι πολύ όμορφο ζώο. Η ομορφιά του οφείλεται κυρίως στην τέλεια αναλογία του σώματός του αλλά και στον πανέμορφο χρωματισμό του. Επί πλέον τα αρσενικά στολίζονται με τέλεια σε συμμετρία και ομορφιά κέρατα. Η ακριβής περιγραφή του χρώματος του τριχώματός του είναι πολύ δύσκολη, αφού εμφανίζει αποχρώσεις και παραλλαγές πολύ διαφορετικές, που εξαρτώνται από την ηλικία του ζώου αλλά και τις εποχές του έτους. Στα ώριμα αρσενικά, το καλοκαίρι, όλο σχεδόν το τρίχωμα στο επάνω μέρος του σώματος, στους μηρούς και στην ουρά είναι καστανοκόκκινο, ενώ τα κάτω μέρη του σώματος και τα εσωτερικά μέρη της γάμπας είναι κρεμ προς το άσπρο. Οι τρίχες της ράχης είναι πολύ ανοιχτόχρωμες στις ρίζες, γίνονται καφέ στην μέση και σκούρες, σχεδόν μαύρες, στις κορυφές τους. Την εποχή (και κυρίως στην μέση) του χειμώνα η ράχη του ζώου, ο λαιμός και τα αυτιά του έχουν χρώμα σκούρο γκρι μέχρι γκριζοκάστανο. Το τρίχωμα στα κάτω μέρη και στο εσωτερικό της γάμπας είναι γκρίζο προς το κόκκινο. Χαρακτηριστικές είναι οι άσπρες βούλες που είναι διάσπαρτες κυρίως στο πάνω μέρος (ράχη, πλάτη και καπούλια) του σώματός τους, που χρησιμεύουν κυρίως για το καμουφλάζ των ζώων.

Έχει σχετικά μεγάλα και λεπτά πόδια με μάλλον κοντό κεφάλι, προεξέχοντα λάρυγκα και χοντρό αυχένα (σβέρκο). Τα αρσενικά ξεχωρίζουν από τη μεγάλη λειτουργική ακροποσθία, με την χαρακτηριστικά προεξέχουσα τούφα που καλύπτει τους γεννητικούς αδένες.

Τα κέρατα που υπάρχουν μόνο στα αρσενικά είναι στρογγυλά στις ρίζες, ανοίγουν και πλαταίνουν πιο πάνω και καταλήγουν σχηματίζοντας χαρακτηριστικές μύτες. Μετά από μία πορεία κάθετη προς την βάση ανεβαίνουν και λυγίζουν προς τα πίσω. Είναι χαρακτηριστικά και διαφέρουν από τα κέρατα όλων των άλλων ελαφιών, επειδή είναι παλαμοειδή. Σχεδόν πάντα είναι διαφορετικά, ανάλογα με την ηλικία του ζώου, και ως προς την ιδιαιτερότητα και ως προς την συμμετρία τους. Τα κέρατα του πλατονιού, πέφτουν κάθε χρόνο τον Μάιο και ξαναφυτρώνουν σιγά-σιγά και είναι πλήρως ανεπτυγμένα τον Σεπτέμβριο. Για κάθε χρόνο ηλικίας του ελαφιού, προστίθεται στα καινούργια κέρατα και μία (1) μύτη στο πλατύκερο τμήμα. Τα ώριμα αρσενικά ζουν συχνά μόνα τους ή το πολύ με παρέα 3-4 ζώων. Όσο μεγαλώνουν τους αρέσει περισσότερο η μοναξιά. Τα μικρά αρσενικά μαζί με τα θηλυκά και τα νεογέννητα μένουν ενωμένα σε κοπάδια. Γύρω στον Οκτώβριο εμφανίζονται τα ώριμα αρσενικά στο κοπάδι διώχνοντας τα νεαρά αρσενικά, τα οποία όμως δεν απομακρύνονται σε μεγάλες αποστάσεις αλλά τριγυρνούν γύρω από το κοπάδι των θηλυκών Η διέγερση των αρσενικών που ακολουθεί αυτήν την εποχή, που είναι η εποχή των ερώτων, είναι πολύ μεγάλη. Συχνά παλεύουν μεταξύ τους για ώρες, για την κατάκτηση των θηλυκών και την απασχόλησή τους αυτή εκμεταλλεύονται τα μικρά διωχθέντα αρσενικά. Την εποχή αυτή τα αρσενικά γίνονται πολύ απρόσεχτα και μένουν πολλές φορές εκτεθειμένα στους ευτυχώς λίγους, ασυνείδητους λαθροθήρες Η εγκυμοσύνη των θηλυκών κρατάει οκτώ μήνες οπότε γεννούν γύρω στον Ιούλιο ένα με δύο μικρά.

Στη Ρόδο το πλατόνι ζει σε αμιγή δάση τραχείας πεύκης, μικτά δάση πεύκης και κυπαρίσσου, με πλούσιο υπόροφο από θάμνους (αειφύλλων πλατυφύλλων), σε θέσεις όπου υπάρχει νερό όλο το χρόνο ή εκεί που υπάρχουν ποτίστρες αιγοπροβάτων. Επίσης ζει και βόσκει σε θαμνοτόπους αειφύλλων πλατυφύλλων (κουμαριές, σχίνα, πουρνάρια, ξυλοκερατιές, κ.λ.π.) Υπολογίζεται από μαρτυρίες κατοίκων και προσωπικές εκτιμήσεις ότι σήμερα στα δάση της Ρόδου υπάρχουν γύρω στα 100-150 ζώα. Υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός ζώων (περί τα 70 άτομα), τα οποία διατηρεί ο Δήμος Ρόδου σε περιφραγμένους χώρους. Aτομα ελαφιού έχουν μεταφερθεί από την Ρόδο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος όπου ζουν μέσα σε ζωολογικούς κήπους και πάρκα. .

Μείωση του αριθμού υπήρξε και όταν αρκετά ελάφια κάηκαν αφού εγκλωβίστηκαν από τις φλόγες κυρίως στις δύο μεγάλες πυρκαϊές της Ρόδου του 1987 και 1992.Εν τούτοις ο λόγος αυτός, αν και σημαντικός, δεν μπορεί να θεωρηθεί κύριος για την μείωση του πληθυσμού αφού στην ουσία με την αύξηση της τροφής μετά τα πρώτα χρόνια της πυρκαϊάς αυξάνεται και ο αριθμός των γεννήσεων. Ένας άλλος αρκετά σημαντικός λόγος ελάττωσης του αριθμού των ζώων είναι η αντίστοιχη ελάττωση των γεωργικά καλλιεργούμενων εκτάσεων που επήλθε κυρίως λόγω της απασχόλησης του ντόπιου πληθυσμού με τις τουριστικές εργασίες. Δεν θα μπορούσαμε βέβαια να παραβλέψουμε το γεγονός της χρήσης πολλών και ισχυρών γεωργικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τις καλλιέργειες και τα οποία δηλητηριάζουν τις τροφές των ζώων καθώς και τις πηγές και τα νερά, στους βιοτόπους τους.

Στον χάρτη εμφανίζονται οι βιότοποι του ελαφιού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και άλλα ζώα σε άλλες θέσεις ή ότι τα υπάρχοντα σε κάποιες από τις ενδεικτικές θέσεις δεν έχουν ή δεν μπορούν να μετακινηθούν, ανάλογα με την αλλαγή των παραγόντων που επηρεάζουν την επιβίωσή τους, όπως η ποσότητα της τροφής, η ύπαρξη νερού αλλά κυρίως η πίεση που δέχονται από την παρουσία και τις νόμιμες ή παράνομες δραστηριότητες του ανθρώπου.

Οι Εθελοντές Ρόδου σας προσκαλούν στο ανοιχτό Φόρουμ που θα πραγματοποιηθεί στις 26 Απριλίου και ώρα 17:30 στο Ροδίνι, με θέμα: την Ευζωία, Διατήρηση και Ανάδειξη του Συμβόλου της Ρόδου.
Σκοπός είναι η συζήτηση προτάσεων για τη βέλτιστη διαχείριση των πληθυσμών του ενδημικού ελαφιού.
Η παρουσία σας θα συνεισφέρει ουσιαστικά στο διάλογο.

Το Φόρουμ πραγματοποιείται με τη Στήριξη της
Περιφέρειας Ν. Αιγαίου – Τμήμα Πολιτισμού Δωδ/σου
και των Πηγών Καλλιθέας ΔΕΡΜΑΕ

Το Πρόγραμμα του Φόρουμ

17: 30 Εγγραφές
18:00 Καλωσόρισμα – Πρόλογος
Μαρτίνος Κανελλάκης, πρόεδρος των «Εθελοντών Ρόδου»
Αντώνης Χατζηιωάννου, αντιπεριφερειάρχης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Νοτίου Αιγαίου
Συντονισμός – Μετάφραση: Δημήτρης Γρηγοριάδης
ΚΥΡΙΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ
18: 10 Dr. Marco Masseti: «The fallow deer of Rhodes, Dama dama dama (L., 1758): surviving against all odds» (θα υπάρχει παράλληλη μετάφραση στα Ελληνικά)
19:20 PhD Νίκος Θεοδωρίδης: «Το Πλατόνι και η Ρόδος: Ποιος χρειάζεται ποιον»
19:35 Σταμάτης Χουρδάκης: «Κίνδυνοι και απειλές για το άγριο Ελάφι της Ρόδου»
19:50 PhD Γιάννης Φώτης: «Σήμα, σύμβολα, μοναδικά συγκριτικά πλεονεκτήματα και … ποιότητα ζωής»
20:00 Διάλειμμα για καφέ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
20:20 Δρ. Χρήστος Βλάχος: «Άγρια Πανίδα στα Νησιά του Αιγαίου -Προβλήματα Προστασίας και Διαχείρισης»
20:30 MSc Καίτη Μπαλατσούκα: «Διαχείριση άγριας πανίδας εντός του νομοθετικού πλαισίου»
20:40 MSc Κωνσταντίνα Παπαστεργίου: «Το Πλατόνι και η Ρόδος»
20:50 Χαιρετισμοί εκπροσώπων αρμόδιων φορέων
21:00 Ανοιχτός Διάλογος – Συζήτηση με το κοινό

Το φόρουμ είναι ανοικτό για το κοινό και μπορεί ο κάθε πολίτης να συμμετέχει στο διάλογο