Πάνος Μπιτσαξής

* Το κείμενο που ακολουθεί είναι από  μια προφορική εισήγηση του κ. Μπιτσαξή σε ημερίδα με θέμα: «Η κακή νομοθέτηση βλάπτει σοβαρά την ανάπτυξη», που οργάνωσε η Τ.Ο. Ποτάμι Χαλανδρίου στις 24 Μαίου 2017, στην αίθουσα Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Χαλανδρίου, με εισηγητές, τον κ. Βασίλειο Μαρκή, τον κ. Παναγιώτη Καρκατσούλη και εμένα. Συντονίστρια της συζήτησης ήταν η κ. Έφη Στεφοπούλου.

• Στο μακρινό 1950 πέρασε στην Ελλάδα ένα επαναστατικό νομοθέτημα. Mας ακολουθεί ακόμα. Ήταν ο Aστικός Kώδικας.

Με εξαίρεση τη μεγάλη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου, που έγινε το 1983, τον καιρό που ήμουν και εγώ σύμβουλος στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, ο Αστικός Κώδικας , παραμένει αυτούσιος στη λιτή του νομοτεχνική αυστηρότητα και απλότητα. Ένας από τους συντάκτες του, που θεωρείται και ο πατέρας του Αστικού Κώδικα, δάσκαλος και του δικού μου πατέρα, ήταν ο καθηγητής, Γεώργιος Μπαλής. Ο πατέρας μου, μου τον περιέγραφε, ως σοφό άνθρωπο, αλλά στεγνό, λίγο μίζερο. Να φανταστείτε ότι μου έλεγε ότι κοιμόταν το βράδυ με το πορτατίφ αναμμένο, διαβάζοντας το στερεότυπο του Αστικού Κώδικα. Είχε πάθος με το νομοθετείν, το καλό νομοθετείν .

Κυκλοφορούσε μια ιστορία για τον Μπαλή. Δεν ξέρω αν είναι αληθινή αλλά θα σας την πω. Τον πλησίασε κάποτε ένας φίλος του και του έδειξε μία διάταξη. Τον ρώτησε, «τι εννοείτε κ. καθηγητά με αυτή τη διατύπωση; Γιατί, αν είναι έτσι θα πληρώσω τόσο φόρο, εάν δεν είναι έτσι θα πληρώσω τον άλλο φόρο». Τον κοίταξε ο σοφός καθηγητής, στραβομουτσούνιασε και του απάντησε, «μήπως πρέπει να ρωτήσουμε κάποιον δικηγόρο»;

Ήταν μία περίοδος κατά την οποία τα θεσμικά νομοθετήματα, ανεξάρτητα από την γενικότερη πολιτική κατάσταση ήταν στέρεα. Τα ερμηνευτικά εργαλεία, που εχρησιμοποιούντο για να επιλυθούν οι όποιες ασάφειες και αμφισημίες ήταν δοκιμασμένα σε δεκαετίες νομικής πράξης. Η γραμματική ερμηνεία, η ιστορική ερμηνεία, η τελολογική ερμηνεία, η διαστολή, η αναλογία και άλλα πολλά. Έβγαινε ερμηνευτική άκρη με σχετική ευχέρεια. Στη δυσκολία υπήρχε και το ακυρωτικό δικαστήριο. Ο Άρειος Πάγος. Αποκρυστάλλωνε μια νομολογία , η οποία γινότανε ερμηνευτικός πλοηγός.

Υπήρχε και το ύστατο επιχείρημα, που μου το είχε μάθει ο καθηγητής μου, Γεώργιος- Αλέξανδρος Μαγκάκης. Μου έλεγε, «Πάνο μου, όταν ένας νόμος, την ώρα που τον διαβάζεις, οδηγεί σε άτοπο, τότε έχει πρόβλημα ο τρόπος που τον διαβάζεις. Δεν έχει πρόβλημα ο νόμος. Ο νόμος δεν μπορεί ποτέ να οδηγεί σε άτοπο». Ήταν η υστάτη ερμηνευτική αρχή.

• Όλα αυτά έχουν πάει στις ιστορικές καλένδες. Η πολυνομία και η κακή νομοθέτηση, είναι δυστυχώς η ζώσα πραγματικότητα. Έχει δημιουργηθεί ένας νομοθετικός Μινώταυρος και το νήμα εξόδου από τον λαβύρινθο είναι αδύνατο να βρεθεί. Γεννήθηκε ένα φαινόμενο το οποίο θα το ονόμαζα νεομανδαρινισμό. Δεν το λέω τυχαία νεομανδαρινισμό. Οι Μανδαρίνοι ήταν η κάστα των γραφειοκρατών της αρχαίας Κίνας. Εθεωρούντο ως κάτοχοι της καθολικής σοφίας. Γιατί; Επειδή είχαν χιλιάδες ιδεογράμματα στο αλφάβητο και ήταν η κάστα που είχε μάθει να διαβάζει και να γράφει. Η σοφία τους ήταν καθολική, επειδή το μόνο το οποίο ήξεραν, ήταν να διαβάζουν και να γράφουν, ενώ οι άλλοι, ιδίως ο απλός λαός, δεν μπορούσαν να μάθουν γράμματα.

Ο νεομανδαρινισμός, ο δικός μας, αυτός της κάστας των γραφειοκρατών η οποία ταλανίζει το κοινωνικό γίγνεσθαι, δεν έχει το προνόμιο της καθολικής «σοφίας». Κάθε τμήμα του μηχανισμού, επικαλείται τη δική του «σοφία». Του δικού του ιδιαίτερου αντικειμένου. Αυτή είναι μία από τις βασικές αιτίες του νομοθετικού χάους. Το αποτύπωσε και σε αριθμούς ο κύριος Μαρκής. Η ανίατη γάγγραινα που εξαπλώνεται στο νομοθετικό γίγνεσθαι της χώρας. Ο νεομανδαρινισμός, αποκτά συνείδηση του εαυτού του, παράγει και αναπαράγει το κακό νομοθετείν. Τους νόμους, εάν εξαιρέσεις ορισμένους νόμους, που τους κάνουν νομοπαρασκευαστικές επιτροπές κύρους, τους φτιάχνουν οι γραφειοκράτες των Υπουργείων και τους καταλαβαίνουν μόνο οι ίδιοι. Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί με τη μεγάλη λαίλαπα της δαιδαλώδους μνημονιακής νομοθεσίας. Η μορφή που έχει πάρει η νομοθεσία είναι τραγική. «Το πρέπει να ρωτήσω έναν δικηγόρο», το λέω κάθε μέρα και εγώ, μετά από 37 χρόνια δικηγορίας.

Υπάρχουν διατάξεις, οι οποίες συνυπάρχουν με αντίθετες, στις οποίες δεν ξέρεις τι ισχύει, οι οποίες κονταροχτυπιούνται, οι οποίες αλλάζουν συνεχώς, οι οποίες έχουν αμφισημίες, οι οποίες είναι αδύνατο να ερμηνευτούν και οι οποίες, ως σύνολο και ως κατάσταση, δημιουργούν τι;

• Τρεις αρρώστιες, οι οποίες είναι και οι τρεις οι βασικοί θεμελιακοί εχθροί της ανάπτυξης.

Η πρώτη είναι η ανασφάλεια δικαίου. Κανένας δε ξέρει τι ισχύει , ούτε καν για πόσο θα ισχύει.
Η δεύτερη εκτός από την ανασφάλεια δικαίου είναι η αντικειμενική υπόθαλψη της διαφθοράς. Η κακή νομοθέτηση προωθεί – υποθάλπει τη διαφθορά, κατά τρόπο παράδοξο. Το δημόσιο λογιστικό για παράδειγμα είναι φτιαγμένο με τρόπο πολύπλοκο, για να διασφαλίσει υποτίθεται τη διαφάνεια. Στην πράξη λειτουργεί και το ξέρουμε όλοι, ως το άλλοθι της διαφθοράς. Γυρνούν τα πράγματα στο αντίθετό τους.

Η τρίτη ασθένεια, που απορρέει και εξαιτίας του νομοθετικού χάους είναι η βραδύτητα στην απονομή της δικαιοσύνης. Δεν είναι ο μόνος παράγων, αλλά είναι ένας βασικός παράγων. Τί να κάνει ο έρημος ο δικαστής, όταν έχει κακοχωνεμένα κείμενα, τα οποία δεν μπορεί να καταλάβει ούτε ο συντάκτης τους;

• Επομένως η ανασφάλεια δικαίου, η διαφθορά και η βραδύτητα είναι εγγενείς εχθροί της ανάπτυξης. Ποιός μπορεί στα σοβαρά να επενδύσει σε ένα τέτοιο περιβάλλον; Αυτός ο οποίος θα τολμήσει να επενδύσει σε ένα τέτοιο περιβάλλον, πρέπει να είναι ληστής και πρέπει να επιδιώκει μια τρομακτικά σύντομη κερδοφορία.

Τα παραδείγματα είναι πολλά. ΘΑ μπορούσα να σας μιλάω για ώρες. Κάποτε ήρθε στο γραφείο μου ένας ξένος επενδυτής , ο οποίος ήθελε να κατασκευάσει ένα μεγάλο σούπερ μάρκετ. Ήταν μία μεγάλη εταιρία στο χώρο των τροφίμων. Θα απασχολούσε εκατό εργαζόμενους. Μου λέει, «Άδεια φορτοεκφόρτωσης μπορείς να πάρεις; Γιατί χωρίς αυτό δε γίνεται». Ρωτάω στο Δήμο και μου απαντούν, «πρώτα πρέπει να χτιστεί, να πάρει άδεια λειτουργίας και μετά να δούμε το θέμα της φορτοεκφόρτωσης». Το μεταφέρω στον επενδυτή και μου απάντησε, «και τί δηλαδή; θα έχω πληρώσει 10.000.000 και θα περιμένω μετά; Και εάν πουν όχι; τι γίνεται; Θα τα έχω πετάξει στον κουβά; Άντε γεια χαρά. Άντε και γεια χαρά». Η επένδυση δεν έγινε. Εκατό άτομα δεν βρήκαν δουλειά και οι νεομανδαρίνοι έμειναν πολύ ευχαριστημένοι και ευτυχείς για τη προσήλωση τους στη νομιμότητα.

• Υπάρχουν λύσεις; Προφανώς υπάρχουν λύσεις. Δεν φαίνονται στον ορίζοντα, αλλά θα έρθει κάποια στιγμή που το καρύδι αυτό, θα σπάσει. Δε μπορεί να πάει έτσι για πολύ. Το πρώτο φάρμακο, ασπιρίνη στην κακή νομοθέτηση για να εκλείψει σε κάποιο μέτρο το χάος, είναι η κωδικοποίηση. Οι διάσπαρτες διατάξεις πρέπει να συσσωματωθούν και να γίνουν Κώδικες. Πρέπει να θεσπιστεί ένας κανόνας. Ό,τι δεν έχει κωδικοποιηθεί παύει και να ισχύει. Δεν είναι δυνατό να ψάχνει κανείς ψύλλους στα άχυρα για να μπορέσει να δώσει απάντηση στον πολίτη, είτε από τη θέση του δικηγόρου, είτε από τη θέση του δικαστή, είτε από οποιαδήποτε θέση ερμηνευτή ή διοικητικού παράγοντα.

Πέρα από αυτό πρέπει να γίνουν στο μέλλον σοβαρά τολμήματα, που σήμερα φαίνονται αιρετικά. Να καταπολεμηθεί ο νομικισμός και η τυπολαγνεία στη νομοθετική διαδικασία. Η συζήτηση αυτή είναι μεγάλη, αλλά κάποτε πρέπει να αρχίσει. Όλη η νομοθεσία είναι βυθισμένη, ιδιαίτερα η αστική και η διοικητική, μέσα στον άκρατο νομικισμό, στον τύπο. Η νομικιστική και τυπολατρική νομοθέτηση αντανακλά και στη νομολογία. Ο τύπος τρώει πάρα πολλές φορές την ουσία. Οδηγεί στη βραδύτητα. Ακόμα και κλάδοι του δικαίου, φαινομενικά άσχετοι με την ανάπτυξη σχετίζονται αμέσως με αυτήν. Για παράδειγμα, η ποινική νομοθεσία. Αν μια επιχείρηση πέσει θύμα απάτης ή υπεξαίρεσης ή άλλου οικονομικού εγκλήματος και η διερεύνηση της υπόθεσης απαιτεί μια δεκαετία, το πουλί πέταξε. Ξέρετε πόσες επιχειρήσεις έχουν καταστραφεί από την αδυναμία της δικαιοσύνης να κινηθεί έγκαιρα; Πάρα πολλές.
Για να απαλλαγούμε από το νομικισμό χρειάζονται αποφασιστικές τομές. Σας αναφέρω δύο λέξεις, αλλά δεν είναι η ώρα, γιατί δεν υπάρχει χρόνος να τις αναπτύξω διεξοδικά.

Υποχρεωτική διαιτησία και υποχρεωτική διαμεσολάβηση. Κάποιοι μπορεί να με κατηγορήσουν ότι προτείνω το extreme. Την ιδιωτικοποίηση της δικαιοσύνης. Δε φοβάμαι τη λέξη. Η σύζευξη του δικαστικού συστήματος, και υπό τον έλεγχο του, ένας μηχανισμός, αξιόπιστος και αμερόληπτος ιδιωτικής επίλυσης των διαφορών δεν είναι κάτι το οποίο πρέπει να φοβόμαστε. Θα βοηθήσει πάρα πολύ. Πρέπει να αντλήσουμε από τη διεθνή εμπειρία και να μελετήσουμε προσεχτικότερα και την αγγλοσαξονική παράδοση χωρίς να απεμπολούμε τις καλές όψεις της δικής μας, ελληνικής και ευρύτερα ευρωπαϊκής ηπειρωτικής νομικής παράδοσης

• Αυτά είχα να σας πω, πέρασα το τέταρτο, μισό λεπτό ακόμα. Τελειώνω με ένα ανέκδοτο. Έλεγε ένας ομιλητής στον άλλο ομιλητή του πάνελ, «σε ενοχλεί , όταν μιλάς πολύ ώρα να κοιτάνε οι ακροατές το ρολόι τους»; Αυτός απάντησε, «ά καθόλου, καθόλου». «Αυτό που με ενοχλεί είναι να βάζουν το ρολόι στο αυτί τους για να δουν εάν σταμάτησε».

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr