Κωστής Α. Μακρής  

  
ΚΩΣΤΙΑ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Το βιβλίο που διάβασα

Ο άντρας καταλαβαίνει, το ξέρει εκείνη πως καταλαβαίνει, το διάβασε στα μάτια του πριν τα χαμηλώσει, ύστερα η Φωτεινή περνάει βιαστικά το βλέμμα της απ’ τον τελευταίο.

«Κανένας!» λέει με σταθερή φωνή και πρόσωπο ανέκφραστο.

Ύστερα ζητάει από τον φρουρό να της ανοίξει την πόρτα, να φύγει θέλει, να βγει έξω στο φως και στον καθαρό αέρα όσο πιο γρήγορα γίνεται.

Στον δρόμο για το σπίτι, δάκρυα μουσκεύουν το πρόσωπό της. «Συγχώρα με!» λέει, «δεν μπόρεσα, δε θα μπορέσω ποτέ να το κάνω!»

(Απόσπασμα, σελ. 120)

Η Φωτεινή, δεύτερη γενιά των «άλλων», που «μέσα απ’ τις ζωές» τους η Κώστια Κοντολέων καταγράφει τον 20ό και μέρος του 21ου αιώνα, έχει μόλις βγει από την Ασφάλεια.

Έχει πάει για να αναγνωρίσει τον κομμουνιστή φονιά του άντρα της του Πέτρου, μετά τα “Δεκεμβριανά” της Αθήνας του 1944.

Η Φωτεινή έχει αναγνωρίσει τον «φονιά».

Εξαθλιωμένο από το ξύλο και τα βασανιστήρια.

Εκείνος έχει δει στο βλέμμα της ότι τον έχει αναγνωρίσει.

Και η Φωτεινή λέει αυτό το διαχρονικά αγιασμένο: «Κανένας».

Κανένας απ’ όσους της έδειξαν δεν είναι ο φονιάς του άντρα της. Λέει ψέματα; Ή η Φωτεινή ξέρει ότι η αλήθεια είναι αλλού; Ότι φονιάς του άντρα της είναι η κακή τύχη, οι συγκυρίες, η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός και τα κρυφά συμφέροντα υπέρτερων δυνάμεων;

Μήπως ―λέω εγώ― φταίει κι εκείνο το χαρτάκι με τα ποσοστά για τις «σφαίρες επιρροής» (Συμφωνία των Ποσοστών) που είχε δώσει ο Τσόρτσιλ (γραμμένο σε χαρτοπετσέτα, όπως λέγεται) στον Στάλιν στις 9 Οκτωβρίου, 1944, λίγους μήνες πριν από τη Συμφωνία της Γιάλτας (4 έως 11 Φεβρουαρίου του 1945);

Η Κώστια Κοντολέων όμως δεν γράφει ιστορικό σύγγραμμα.

Μυθιστόρημα γράφει.

Και η ηρωίδα της, η Φωτεινή, μετά από την απόφασή της να μη φανερώσει τον φονιά, νιώθει ότι προδίδει τον άντρα της και του ζητάει συγγνώμη.

Υπάρχει ένα μεγαλείο στην απόφαση αυτή, της μη κατάδοσης του ενόχου.

Μια Παπαδιαμαντική στάση, όπου ένας φονιάς, που βρίσκεται ανάμεσα στη «Θεία» ―της Φωτεινής― και την «ανθρώπινη» δικαιοσύνη, παίρνει χάρη από έναν Άνθρωπο που καταφέρνει να υψωθεί πάνω από τα ανθρώπινα δεινά και από τη δίνη της ιστορίας που τον περιβάλλει.

Το απόσπασμα που διάλεξα, θα μπορούσε να σηματοδοτεί το τέλος του εμφυλίου που ακόμα σπαράσσει τη συλλογική συνείδηση της Ελλάδας. Θα μπορούσε να είναι το ψύχραιμο τέλος μιας διαμάχης χωρίς λήθη αλλά με συγχώρεση και από τις δύο πλευρές για το προχώρημα της ιστορίας μας χωρίς αγκυλώσεις, εμμονές και μνησικακία.

Η Κώστια Κοντολέων τιτλοφορεί το βιβλίο της με έναν τίτλο που θα μπορούσε να δοθεί σε εκατοντάδες ή χιλιάδες μυθιστορήματα. Και είναι εύρημα αυτός ο τόσο ευρύς όσο και εύστοχος τίτλος: «Μέσα απ’ τις ζωές των άλλων».

Τι κάνουμε μέσα από τις ζωές των άλλων;

Μαθαίνουμε; Ξεχνάμε τα δικά μας; Θυμόμαστε; Φιλοσοφούμε; Κουτσομπολεύουμε; Λέμε την ιστορία που μας παραδόθηκε ή ζήσαμε; Διδασκόμαστε; Χαιρόμαστε; Θυμώνουμε; Λυπόμαστε; Καταβυθιζόμαστε σε μνήμες και επινοήσεις του παρελθόντος μας με πάρα πολλά «αν είχε γίνει έτσι, τότε τι θα μπορούσε να γίνει μετά»;

Πολλοί έχουν εκφράσει την άποψη ότι το παρελθόν μας δεν είναι μόνο ιστορία αλλά κι αυτό που επινοούμε για να δούμε τον εαυτό μας ως συνέχεια της δοσμένης «επίσημης» ιστορίας, να τοποθετηθούμε στο σημερινό δικό μας κοινωνικό, πολιτικό και ιστορικό πλαίσιο και να αποκτήσουμε επίγνωση της ύπαρξής μας, της ιστορικότητάς μας.

Ενδεχομένως, μας βοηθάει να αποκτήσουμε αυτογνωσία σε σχέση με το τι είμαστε και τι θέλουμε να γίνουμε και σε αρκετές περιπτώσεις να γράψουμε το δικό μας «πριν» ή «μετά».
Με λίγα λόγια, κάθε βιβλίο (μπορεί να) είναι και μια απάντηση στο «Ποιος να ‘μαι;» (για να κάνω και λίγη αυτοδιαφήμηση για το βιβλίο μου «Ο Πιοζ Νάμε και οι πέντε γάτες»).

Η Κώστια Κοντολέων δεν γράφει ιστορικό βιβλίο μέσα από τις ζωές των άλλων.

Το μυθιστόρημά της δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα.

Αφηγείται με επάρκεια και μαστοριά ιστορίες που είναι μέσα στη σύγχρονη ιστορία μας ―των Ελλήνων― και που μπορούν να φωτίσουν γεγονότα που η επίσημη ιστορία αφήνει σκοτεινά.
Αυτή άλλωστε είναι και μια από τις αρετές της λογοτεχνίας. Να φωτίζει κάποια παραλειπόμενα της Ιστορίας με τέτοιον τρόπο που να αναγκάζει ή να ενθαρρύνει τους ιστορικούς να ξαναγράψουν την Ιστορία.

Ο στόχος όμως του συγκεκριμένου βιβλίου δεν είναι να «μας πει την Ιστορία».

Ο στόχος του βιβλίου «Μέσα απ’ τις ζωές των άλλων» είναι να τοποθετήσει με όση σαφήνεια μπορεί να το κάνει η λογοτεχνία, χωρίς να παύει να είναι λογοτεχνία, τους ήρωες και χαρακτήρες του μέσα στο ιστορικό τους πλαίσιο, αυτό που σε μεγάλο βαθμό καθόρισε τις ζωές τους, και να μας τους δείξει με τέτοιον τρόπο που να τους κατανοήσουμε και να τους αγαπήσουμε• ακόμα και για τα ελαττώματά τους.

Η Κώστια Κοντολέων έχει ένα σπάνιο συγγραφικό ένστικτο: γράφει λες και η ιστορία που αφηγείται να της έχει υπαγορευτεί ως ενύπνιο την ώρα που είναι τελείως ξύπνια. Υπάρχει ένα όνειρο πίσω από τη συγγραφική πράξη της κι αυτό το όνειρο μπορεί να το διαχειρίζεται, ως λόγο και ως προς την εξέλιξή του, σύμφωνα με τα άλλα της όνειρα, τους συγγραφικούς της στόχους και την κοινωνική της ευαισθησία.

Ίσως αυτό το συγγραφικό ένστικτο να έχει εμπλουτιστεί κι από τις πάμπολλες μεταφράσεις που έχει κάνει η Κώστια Κοντολέων ―πολλές από αυτές βραβευμένες― και που, όπως έχει πει κι ο Σεφέρης, «βοηθάνε να μάθουμε καλύτερα τη μητρική μας γλώσσα».

Υπάρχουν σελίδες στο βιβλίο της που με κέρδισαν με τη γλωσσική και λογοτεχνική τους επάρκεια χωρίς να μυρίζουν φιλολογικό ναρκισσισμό ή επιτήδευση.

Την υπόθεση του βιβλίου δεν θέλω να την παρουσιάσω με περισσότερες λέξεις πέρα από το ότι αναφέρεται σε τέσσερις γυναίκες (Ροδάνθη, Φωτεινή, Δέσπω και Πέτρα) τριών γενεών και τις πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ τους και με άλλους ανθρώπους.

Από τη Σαντορίνη των αρχών του 20ού αιώνα μέχρι τις μέρες μας στην Αθήνα.

Στο «Μέσα από τις ζωές των άλλων», από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, η Κώστια Κοντολέων περιγράφει τη δική της διαδρομή μέσα από πολλές ζωές ανθρώπων. Αυτές τις ζωές, τις κάνει να φαίνονται σ’ εμάς τόσο οικείες που ξεχνάμε ότι είναι γέννημα μυθοπλασίας.

Πολλών ανθρώπων άστεα θα μας δείξει και πολλών ανθρώπων νόες, χαρακτήρες και πράξεις θα μας παρουσιάσει σ’ αυτή την Οδύσσεια με τις πολλές Πηνελόπες. Και λέω «Πηνελόπες» όχι τόσο επειδή οι γυναικείοι χαρακτήρες της Κώστιας Κοντολέων είναι παρόμοιοι με την Ομηρική σύζυγο, αλλά επειδή κι αυτές, όπως εκείνη η μυθική γυναίκα, υφαίνουν και ξηλώνουν το υφαντό τής ίδιας τους της ζωής οδηγημένες από τον φόβο, την απόγνωση ή την ελπίδα.

Τι φοβούνται; Τι τις οδηγεί σε απόγνωση; Τι περιμένουν και τι ελπίζουν;

Πάντα τον Οδυσσέα.

Είτε αυτός έχει τη μορφή ενός άντρα που γεννά πόλεμο και φόβο, είτε ενός άντρα που τον ποθούν ή τον έχασαν, είτε έχει τη μορφή της ελπίδας για ένα τέλος των δεινών τους.

Υπάρχει πάντοτε ένας συμπληρωματικός ―ή παραπληρωματικός, θετικός ή αρνητικός― ανδρικός χαρακτήρας δίπλα στις γυναικείες μορφές του μυθιστορήματος της Κώστιας Κοντολέων. Παρ’ όλο που είναι ένα μυθιστόρημα γυναικείας οπτικής γωνίας, το αρσενικό στοιχείο είναι πάντα παρόν.

Το τέλος του μυθιστορήματος φανερώνει την ελπίδα της ίδιας της συγγραφέως για ένα μέλλον πιο ελπιδοφόρο, πιο αληθινό και πιο ανθρώπινο για τον τόπο όπου είναι τοποθετημένοι οι ήρωές του: την Ελλάδα.

Ένα μέλλον όπου οι δυνατότητες είναι πολλές κι όπου το αληθινό και ακριβό πετράδι ενός δαχτυλιδιού ― του ολοκληρωμένου κύκλου της ζωής μας― θα πάρει τη θέση που του αξίζει.
Διώχνοντας το φτηνό και το ψεύτικο.

Ευχαριστώ την Κώστια Κοντολέων για τις αναγνωστικές και στοχαστικές χαρές που μου πρόσφερε με το βιβλίο της αυτό.

12 Μαΐου 2017

Βιβλιογραφικές πληροφορίες:
Τίτλος: Μέσα απ’ τις ζωές των άλλων
Συγγραφέας: Κώστια Κοντολέων
Ημ. Έκδοσης : 17/03/2016
Σελίδες : 400
Σχήμα: 14 x 21 εκ.