Μαρία Καρχιλάκη

Ο καθηγητής Ρότζερ Γκρίφιν -ιστορικός, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους μελετητές του φασισμού- είναι ένα περίεργο κράμα Βρετανού: παθιασμένος μ’ αυτό που κάνει, αεικίνητος και πολύ παραστατικός όταν μιλά, ανατρεπτικός∙ χρησιμοποιεί τα Γερμανικά και τα Γαλλικά με την άνεση των αγγλικών∙ διαρκώς εμπλουτίζει το λόγο του με ελληνικούς όρους, διασυνδέοντας τους πότε με τον Φιλ Κόλινς και τους Τζένεσις όταν μιλά για Γένεση, πότε με τον Μπομπ Ντύλαν και τη φράση του “αποδέχομαι το χάος δεν ξέρω αν εκείνο με θέλει” όταν αναφέρεται στο Χάος, και πότε με το πάθος του για τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ όταν αντικείμενό του είναι η Έκσταση.

Ο Γκρίφιν ήταν ένας από τους βασικούς ομιλητές, το Σάββατο 9 Μαΐου 2015, σε Ημερίδα του Παντείου με τη συμμετοχή 40 ακαδημαϊκών από 15 χώρες και με θέμα το Φασισμό. Η εκδήλωση δεν περιορίστηκε στο αμφιθέατρο αλλά επεκτάθηκε με τη μορφή περιπάτου και ξενάγησης σε σημεία μνήμης της Κατοχής στην Αθήνα με επικεφαλής την καθηγήτρια Ξένια Χρυσοχόου.

Κατοχική Αθήνα- Ανώτατη Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση – Ξένια Χρυσοχόου

Ο καθηγητής Γκρίφιν ανοίγει το μικρόφωνο και συστήνεται έτσι:

Είμαι ένας ακαδημαϊκός που παρασιτεί στον εξτρεμισμό. Αν ο κόσμος ήταν ειρηνικός και δημοκρατικός, αν δεν υπήρχε κρίση, θα ήμουν άνεργος. Η Ελλάδα υπήρξε ιδιαίτερη καλή μαζί μου, διότι έβαλε στη ζωή μου ένα ενδιαφέρον δείγμα φασισμού. Η Ελλάδα αποδείχτηκε εργαστήριο παραγωγής νέων μορφών εξτρεμισμού. Αντίστοιχα ευγνώμων είμαι προς τη Νορβηγία για την παραγωγή του Μπρέιβικ αλλά και στην Αμερική.

Στο ίδιο ύφος είναι και η συνέχεια. Μόνο που αυτή τη φορά τα λόγια του συνοδεύει η φωτογραφία μιας λεχώνας σκύλας να θηλάζει τα μωρά της στον πίνακα προβολής των σημειώσεων που έχει ετοιμάσει. Λογικό -αν σκεφτεί κάποιος πως τίτλος της διάλεξής του είναι “Η Γκαστρωμένη Σκύλα: Η Επιμονή και η Εξέλιξη του Φασισμού στη Μεταπολεμική Ευρώπη“.

Η πληγή που άνοιξε ο Χίτλερ δεν έχει κλείσει. Η “σκύλα” που έφερε τον Χίτλερ στον κόσμο εξακολουθεί να γεννά. Υπάρχει κάτι στη σύγχρονη κοινωνία που επιτρέπει σε σκυλάκια εξτρεμισμού να βλέπουν το φως της ημέρας. Κάποια απ’ αυτά εξελίσσονται σε σκυλιά τεράστιου μεγέθους. Στην Ελλάδα έχετε ένα σκυλί μεσαίου μεγέθους.

Στη βάση της θεωρίας του Γκρίφιν για το φασισμό βρίσκεται η έννοια της “Παλιγγενεσίας” δηλαδή της εθνικής ή φυλετικής αναγέννησης. Πως επιτυγχάνεται; Καταρχήν, διά της κινητοποίησης των μυθικών δυνάμεων του έθνους ή της φυλής. Ο φασισμός, λέει, συνιστά μια ανθρωπολογική και χρονική επανάσταση: θέλει να δημιουργήσει το “νέο άνδρα”, τη νέα γυναίκα” και να επανεκκινήσει το χρόνο από μηδενική βάση. Με άλλα λόγια, θέλει να δημιουργήσει μια νέα εποχή ενός νέου ανθρώπινου είδους υπό μια νέα τάξη πραγμάτων. Συσκοτίζει την επαναστατική του φύση, διότι αναφέρεται διαρκώς στο παρελθόν∙ πατά στο μύθο του παρελθόντος για να οδηγηθεί στο μέλλον. Εκμεταλλεύεται τον καπιταλισμό για να εδραιωθεί και να δυναμώσει αλλά είναι εκ φύσεως κατά του καπιταλισμού τον οποίον προσλαμβάνει ως εκφυλιστικό φαινόμενο.

Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΡΟΤΖΕΡ ΓΚΡΙΦΙΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΦΑΣΙΣΜΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Προσκήνιο

• Τι επωάζεται όταν υπάρχει ένας φοβερός πόλεμος; Όταν η χώρα σου έχει χρεοκοπήσει και μαζί της έχει καταστραφεί η εθνική σου ταυτότητα; Η Γερμανία του Μεσοπολέμου.
• Που καταλήγεις όταν έχεις μεν κερδίσει τον πόλεμο αλλά έχεις θρηνήσει εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς; Όταν έχεις μια κολοβή νίκη, μια δυσλειτουργική κυβέρνηση, διαφθορά και απουσία ελπίδας; Στον Μουσολίνι.

Παρασκήνιο

Η φανατική ιδεολογία είναι όπως το κρύο νερό πάνω στο χέρι που έχει μόλις καεί. Ανακουφίζει. Κάποιοι άνθρωποι μπορούν να ζουν δίχως να βασανίζονται από υπαρξιακές ανησυχίες∙ δίχως να νοιάζονται για το ποιοι είναι, για ποιο σκοπό ήρθαν σ’ αυτή τη ζωή, για ποιό λόγο θα πεθάνουν. Κάποιοι άλλοι όμως δεν μπορούν. Χρειάζονται σταθερές και βεβαιότητα. Η σταδιακή κυριαρχία του ρεύματος του μοντερνισμού από το 19ο αιώνα και μετά σάρωσε τα πάντα. Πριόνισε τα θεμέλια της θρησκευτικής “αλήθειας”. Κυκλοφόρησαν οι ιδέες του Νίτσε και του Δαρβίνου. Προσθέστε σ’ αυτά την κοινωνική κινητικότητα, την αστικοποίηση, τις διαφορετικές κουλτούρες να έρχονται σ’ επαφή η μία με την άλλη, την άνοδο της επιστήμης. Πως λοιπόν να αφεθείς μέσα στην “αλήθεια” μιας θρησκείας όταν βομβαρδίζεσαι από τον μοντερνισμό; Εντάξει, μπορείς να μεθύσεις, να το ρίξεις στο φαί και το σεξ. Κάποιοι, όμως, δεν μπορούν να τακτοποιήσουν έτσι τις υπαρξιακές τους ανησυχίες. Χρειάζονται αιτιώδεις σχέσεις για να εξηγήσουν το λόγο που ζουν. Έχουν την ανάγκη μιας αίσθησης υπερβατικότητας, ν’ ανήκουν σε κάτι πολύ πιο σπουδαίο από τους ίδιους και το οποίο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Ο μοντερνισμός που συνέθλιψε με τις ιδέες του τις βεβαιότητες των ανθρώπων και όχι ο καπιταλισμός είναι η “σκύλα” που μονίμως κυοφορεί τον εξτρεμισμό και το φανατισμό.

Κατοχική Αθήνα – Γκεστάπο

Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1945

Προσαρμόστηκε/προσαρμόζεται, μεταλλάχτηκε/μεταλλάσσεται και ενίοτε καμουφλάρεται. Δεν συνιστά ομοιογενή δύναμη. Δεν είναι ένας αλλά πολλοί διαφορετικών τύπων. Δεν είναι Ο φασισμός. Είναι ΟΙ φασισμοί και αφορούν τόσο ομάδες όσο και άτομα. Μπορεί να θέτουν σε δοκιμασία τη δημοκρατία αλλά δεν φαίνεται να συνιστούν δομικά επικίνδυνη απειλή.

ΣΗΜΕΡΑ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΕ ΑΝΟΔΟ;

Ο Ρότζερ Γκρίφιν είναι απόλυτος. Λέει πως, παρότι η “σκύλα” είναι μονίμως γκαστρωμένη, ο φασισμός δεν βρίσκεται σε άνοδο, ούτε η Ευρώπη, παρά την τρέχουσα κρίση, κινδυνεύει από ένα μεγάλο, μαζικό φασιστικό κίνημα. Γιατί;

Διότι έχουμε εμπορικά κέντρα, έχουμε i-phone, έχουμε έξυπνες τηλεοράσεις, ζούμε σε μια διαρκή εικονική πραγματικότητα. Αν τα είχαν αυτά οι Γερμανοί το 1929, αν τους μοίραζαν i-pad και τόνους πορνογραφικού υλικού, πιθανότατα δεν θα διανοούνταν να το κουνήσουν από τα σπίτια τους. Η μοντέρνα κοινωνία της τεχνολογίας έχει, σ’ ένα μεγάλο βαθμό, σαρώσει την υπαρξιακή κρίση από την κοινωνία. Είναι πολύ διαφορετική η κατάσταση σήμερα από εκείνη το 1929. Τότε η ζωή ήταν πολύ δύσκολη. Σε αντίθεση με το παρελθόν, οι σημερινοί φασίστες μπορούν να ξεσπάσουν με διάφορους τρόπους το μίσος τους και να εκτονωθούν. Είτε μέσω τηλεφωνικών γραμμών μίσους, όπως αυτές που υπάρχουν στις ΗΠΑ, είτε διαβάζοντας φασιστικά σάιτ ή ακούγοντας φασιστική μουσική. Δεν έχει αποδειχτεί επιστημονικά ότι το να εκτονώνει κάποιος  τις φασιστικές του φαντασιώσεις μ’ αυτούς τους τρόπους οδηγεί σε κλιμάκωση του φασισμού. Ισχύει ότι και στην πορνογραφία: δεν έχει αποδειχτεί επιστημονικά ότι η κατανάλωση πορνογραφικού περιεχομένου οδηγεί σε αύξηση των σεξουαλικών εγκλημάτων. Είναι μάλλον αβλαβείς τρόποι εκτόνωσης. Υπάρχει, ωστόσο, ένας σημαντικός κίνδυνος όταν φανατισμένα άτομα αποφασίζουν να περάσουν από τη θεωρία στην πράξη και στρέφονται στην τρομοκρατία. Είναι οι περιπτώσεις των Μπρέιβικ στη Νορβηγία, Κόπλαντ στην Αγγλία και Μακβέι στις ΗΠΑ.

Η ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ

Ο Ρότζερ Γκρίφιν αναλύει τις θέσεις της Χρυσής Αυγής και στη συνέχεια κωδικοποιεί την ερμηνεία του ως εξής:

• Η Χρυσή Αυγή συνδυάζει στοιχεία ναζισμού και λαϊκισμού.
• Προσδιορίζει με βιολογικό τρόπο το έθνος ως οργανισμό ένωσης πνεύματος και σώματος, κύτταρα του οποίου είναι οι Έλληνες. Κάτι σαν θρησκεία, δηλαδή. Ως μέλος της Χρυσής Αυγής δεν είσαι ένα απλό άτομο, είσαι κομμάτι του σώματος του έθνους.
• Έχει δημιουργήσει δική της εθνική εκδοχή αυτής της πολιτικής θρησκείας ελληνοποιώντας τον ναζισμό. Το δείχνει το σύμβολό της, ο Μαίανδρος, που συμβολίζει την αιωνιότητα. Οι φασίστες έχουν εμμονή με την αιωνιότητα. Το Παρόν σχετίζεται πάντα με την αιωνιότητα του έθνους.
• Η ξενοφοβική της πολιτική δομείται στη βάση της Ελληνικότητας.
• Έχοντας το μέγεθος να το υποστηρίξει, κάνει ό,τι έκανε με επιτυχία ο Χίτλερ: συνδυάζει ταυτόχρονη παρουσία στη Βουλή και το δρόμο.

Δυσάρεστα πράγματα μεν που χρειάζονται προσοχή, αλλά έχετε πολύ σοβαρότερα θέματα για ν’ ανησυχείτε. Η Χρυσή Αυγή θα σβήσει μόνη της, δεν υπάρχει η δομή για να πετύχει, εκτιμά ο Γκρίφιν. Στην οθόνη προβολής έχουν αρχίσει ήδη να διαδέχονται η μία μετά την άλλη εικόνες καταστροφής από τους βομβαρδισμούς των Ρώσων στο Γκρόζνι της Τσετσενίας, των Αμερικανών στη Βαγδάτη και του Συριακού καθεστώτος του Άσαντ στην πόλη Χομς. Ο Ρότζερ Γκρίφιν λέει πως από τον φασισμό θεωρεί πολύ πιο επικίνδυνο τον λαϊκισμό που κρατά τις αξίες της αστικής δημοκρατίας αποκλειστικά για το έθνος και (δείχνοντας προς τις φωτογραφίες) ακόμη πιο ανησυχητικό αυτό που τα κράτη κάνουν στους λαούς. Κλείνει τη διάλεξή του μ’ ένα ερώτημα το οποίο εσκεμμένα αφήνει αναπάντητο: μήπως τελικά το κράτος είναι η πραγματική “σκύλα”;