Κωστής Α. Μακρής  

Απορεί κανείς για το πρώτο-πρώτο όνομα που δόθηκε τα ονόματα πλέκονται με τα ονόματα.

(Απόσπασμα από το ποίημα Ονόματα του Άμαρτζιτ Τσάνταν, από τη συλλογή ΦΟΡΕΣΕ ΜΕ, επιλογή και μετάφραση Χριστίνας Λιναρδάκη και Ανδρέα Πιτσιλλίδη, με εισαγωγή από την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ)

Τρέχανε σαν πουλιά τα ψαροκάικα

(Από γνωστό τραγούδι)

Τρέχα Νεσαπουλιάτα! Ψαροκάηκα!

(Από ένα αρκετά γνωστό αστείο βασισμένο στο γνωστό τραγούδι)

Έχω γράψει αλλού, σε παλιότερο κείμενό μου, για τον Τουφεσχιόνη.

Ο Τουφεσχιόνης ήταν ένα μυθικό πλάσμα των παιδικών μου χρόνων που με τα χρόνια μεταμορφώθηκε ανεπαισθήτως σε «τούφες χιόνι» που «πέφτουνε στο παραθυράκι» μέσα σ’ ένα παιδικό τραγούδι.

Αυτή ήταν ίσως η πρώτη μου ―ασυνείδητη― μετάφραση.

Από τα παιδικά μου Ελληνικά σε Ελληνικά ενηλίκων.

Μετά ακολούθησαν πολλές μεταφράσεις και μεταγραφές καθώς άφηνα πίσω μου το όμορφο ―αν και σχετικά άμορφο― παιδικό γλωσσικό νεφέλωμα.

Καταλύτης γι’ αυτό ήταν η ανάγνωση, οι επαναλήψεις και οι επιδιορθώσεις των μεγάλων κάθε φορά που «ό,τι δεν άκουγα (καθαρά), το ταίριαζα». Κατά την παροιμία: «όποιος δεν ακούει, τα ταιριάζει».

Αυτό το «ταίριασμα» ακοής, ανάγνωσης, παραφθορών από ντοπιολαλιές, δημοτικά, λαϊκά και άλλα τραγούδια, ιδιώματα και πολλές παραλλαγές μιας γλώσσας που όλοι αποκαλούσαν και αποκαλούν Ελληνικά, ήταν πολλές φορές γόνιμο για μένα και μερικές φορές τερατογόνο, με αστείο όμως τρόπο.

Κάπως έτσι άρχισα να νιώθω ότι κι εγώ, όπως και πολλοί άλλοι, είμαι ένας ερασιτέχνης μεταφραστής. Αλλιώς δεν θα ήταν τόσο συχνές οι ερωτήσεις: «Τι εννοείς;» ή «Τι θέλεις να πεις;» καθώς και η, σιωπηρή πιο συχνά, αναρώτηση: «Τι στο διάολο εννοεί…» ή «Γιατί το είπε τώρα αυτό;».

Συχνά ερωτήματα που τα απευθύνουμε φωναχτά, γραπτά ή νοερά στον άλλον/άλλη. Συνομιλητή μας, αλληλογράφο μας (ακόμα και στα μέσα ηλεκτρονικής δικτύωσης, αλληλογράφοι είμαστε), συγγραφέα, ποιητή, πολιτικό, κρατικό λειτουργό.

Έχουμε ο καθένας μια δική του γλώσσα ―την οποία θεωρούμε κοινή αλλιώς δεν θα λέγαμε: «Τι δεν καταλαβαίνεις; Ελληνικά σού μιλάω!» ή «Μίλα Ελληνικά, βρε παιδάκι μου, να συνεννοηθούμε!»― στην οποία καλούμαστε να μεταγράψουμε με τρόπο κατανοητό από εμάς κι από τους άλλους ό,τι ακούμε, ό,τι διαβάζουμε, ό,τι βλέπουμε κι ό,τι μας δείχνουν οι ξεναγοί της γλώσσας μας: δάσκαλοι, καθηγητές, ήθοποιοί, τραγουδιστές, κριτικοί, δημοσιογράφοι, πεζογράφοι, ποιητές.

Και επειδή ζούμε μέσα σε κοινωνία και μέσα στον χρόνο, μεταγράφουμε συνεχώς οτιδήποτε πέφτει στην αντίληψή μας. Και όλες αυτές οι πολλαπλές και παράλληλες μεταγραφές-μεταφράσεις, γίνονται ρυάκια ενός κελαρυστού αυτό-κατάλαβα-αυτό-λέω ρευστού που ξεχύνονται με ορμή και ζωντάνια στη θάλασσα της κοινής μας γλώσσας.

Κι απ’ αυτή τη θάλασσα αντλούμε πάλι, με τα αισθητήρια και αισθητικά κουβαδάκια μας, μικρές ποσότητες αντικειμενικής (όσο μπορούμε) αντίληψης της γλώσσας μας. Με μέτρο τη γνώση, τις εμπειρίες μας ―δηλ. το πλήθος των αναγνωρισμένων λαθών μας― την παιδεία μας και τα πρώτα πέντε παιδικά μας χρόνια.

Κάπως έτσι γίνεται και γι’ αυτό νομίζω και λέω ότι είμαστε όλοι μεταφραστές.

Είτε μεταγράφουμε από μια ξένη γλώσσα είτε απ’ αυτήν που νομίζουμε δική μας γλώσσα ―και μερικές φορές πατρίδα μας― επειδή σ’ αυτήν μας μίλησαν η μάνα μας, ο πατέρας μας ή όποιος άλλος πιο κοντινός μας και μ’ αυτήν συναρθρώσαμε το πρώτο μας ζητούμενο με σκέψη και λόγο.

Κάποιες και κάποιοι, αυτό το κάνουν καλά. Άλλες και άλλοι, κάπως καλύτερα.

Αυτοί που το κάνουν χωρίς Χάρη, Αρμονία, Συμμετρία και Ομορφιά, δεν ξέρουν τι χάνουν.