Ο Νίκος Παπανδρέου είναι Έλληνας συγγραφέας και μέλος της πολιτικής οικογένειας Παπανδρέου

Μαθήματα ενός παλιού τριπτύχου

Στις 3 Σεπτεμβρίου το ΠΑΣΟΚ γιόρτασε λίγο περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες από την ίδρυση του. Θα μου πείτε εδώ έχουμε εκλογές, εδώ καιγόμαστε, εδώ το ΠΑΣΟΚ έχει καθίζηση δημοσκοπική, θα κοιτάμε προς τα πίσω;

Έχει αξία όμως να δούμε από που ξεκινήσαμε που φτάσαμε και που πάμε. Θυμίζω το βασικό τρίπτυχο , όπως διατυπώθηκε το 1974: Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση. Υπήρχε ακόμα, επίσης, η πρόταση της «αυτοδιαχείρισης» των μέσων παραγωγής, εμπνευσμένη από το μοντέλο της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο.

Ως προς το τρίτο σκέλος του τριπτύχου, την κοινωνική απελευθέρωση, έμφαση δόθηκε, αρχικά, σχεδόν αποκλειστικά στο θέμα της ισότητας των φύλλων, με αρκετά θετικά αποτελέσματα.

Στη συνέχεια αναπτύχθηκαν άλλες πλευρές του κοινωνικού κράτους που έλειπαν, όπως τα προγράμματα για εξαρτημένους από ναρκωτικά, την Τρίτη ηλικία, όπως την ονομάσαμε, αλλά αντιμετωπίστηκαν και τα θέματα δικαίου στις μειονότητες (Πομάκοι).

Η οικονομική κρίση ανέδειξε μία ακόμα διάσταση της κοινωνικής απελευθέρωσης, για την οποία το ΠΑΣΟΚ τότε δεν έκανε καμία αναφορά: τον ρατσισμό. (όπως δεν έγινε καμία αναφορά και για το θέμα των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων. Άλλωστε πως να γίνεις Ανδρέας ανήκε στην παλιά σχολή ως προς το ζήτημα αυτό).

Ως προς την «αυτοδιαχείριση», η προσπάθεια ξεκίνησε δυναμικά όταν – μέσα σε ένα πανδαιμόνιο αντιδράσεων- το ΠΑΣΟΚ ίδρυσε των Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων, ώστε να υπάρξει και κρατική παρέμβαση στον έλεγχο των φαρμάκων.

Στη συνέχεια προσπάθησε και έφτιαξε την επιχείρηση παραγωγής φαρμάκου, τον ΧΡΩΠΕΙ, που ήταν να λειτουργήσει ως παράδειγμα αυτοδιαχείρισης. Αλλά το όραμα ενός «Εθνικού φαρμάκου» έσβησε όταν κατέρρευσε ο ΧΡΩΠΕΙ και όχι μόνο…

Έτσι έκλεισε και το κεφάλαιο της «αυτοδιαχείρισης» ως μέσο οργάνωσης και παραγωγής στη χώρα μας.

Εν γένει, πολλά –αν όχι όλα- από τα οράματα του ΠΑΣΟΚ (ΕΣΥ, κέντρα υγείας, παραγωγή φαρμάκου, αγροτοσυναιτερισμοί, κοινωνικό-επιδοτούμενο-καφενείο)θεωρούνται μέρος του κοινωνικού κράτους που οραματίστηκε το ΠΑΣΟΚ.

Όμως, δεν υπήρχε και ακόμη σήμερα δεν υπάρχει κράτος ευέλικτο και «έξυπνο» ώστε να διαχειριστεί τούτα τα πρωτοπόρα οράματα χωρίς να δημιουργούνται ελλείμματα.

Φυσικά, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η τελευταία έκφραση της νοοτροπίας ότι «όλα στο κράτος». Την ίδια φιλοσοφία ασπάζονται τα κόμματα ΛΑΕ, Χρυσή Αυγή, ΑΝ.ΕΛ. και ΚΚΕ -βρε, να μια καλή παρέα!

Γι’ αυτό έχουμε φτάσει να πιστεύουμε ότι οι ιδιωτικοποιήσεις, ή και μη κρατικοί «μάνατζερ», είναι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις επειδή έχουν το εξής θετικό: διώχνουν το ανίκανο κράτος, το πελατειακό κράτος, το κράτος το ελληνικό από την κάκιστη και σπάταλη διαχείριση των πόρων μας.

Άρα, τα οράματα τότε ήταν σε σωστό δρόμο και είχαν και προοδευτικό πρόσημο. Η εφαρμογή και η λεπτομέρεια, όμως, ανέδειξε στη συνέχεια την απίστευτη ανικανότητα του κράτους να κινηθεί σωστά.

Ας πάμε, τέλος, στη «λαϊκή κυριαρχία». Σήμερα έχει καταντήσει ένα ανούσιο σύνθημα που ακούγεται κούφιο και κλισέ. Το καπηλεύονται άλλωστε τα «όμορφα» κόμματα-παρέα ΣΥΡΙΖΑ, ΛΑΕ, ΑΝ.ΕΛ., ΚΚΕ και Χρυσή Αυγή. (Μήπως να κάνουν και κανένα ενωτικό συνέδριο, να ανακαλύψουν και άλλα σημεία σύγκλισης;). Αλλά, φυσικά το σύνθημα “λαϊκή κυριαρχία” και η μετάλλαξή του στο σύνθημα «ο λαός στην εξουσία» δεν σήμαινε ότι το κάθε μέρος της απροσδιόριστης εκείνης μάζας του λαού θα είχε και μια θέση εξουσίας, αλλά ότι η δημοκρατία που πρέσβευε το ΠΑΣΟΚ θα εξέφραζε τον ίδιο το λαό. Με αυτή την έννοια, το ΠΑΣΟΚ έπιασε την ανάγκη του κόσμου να εκφραστεί και να είναι, πράγματι, μέρος της εξουσίας, ώστε να έχει και οφέλη από ένα σύστημα που θα τον εκπροσωπήσει.

Ως προς το τελευταίο σκέλος του τριπτύχου, την πολυπόθητη «Εθνική Ανεξαρτησία», το ΠΑΣΟΚ κατόρθωσε να κτίσει μια Ελλάδα που μέσα στο γενικότερο σύστημα εξουσιών είχε μια φωνή. Κατόρθωσε να τα βάλει με την Αμερική και με την Τουρκία και να απεγκλωβιστεί από τη θέση του έθνους «δεύτερης τάξης». Σήμερα, όμως, βλέπουμε ότι η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι η Τουρκία, αλλά το δυσβάστακτο οικονομικό μας χρέος. Τούτο αλλοιώνει κατά πολύ την οποιανδήποτε περήφανη «εθνική ανεξαρτησία».

Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η ουσιαστική έννοια της Εθνικής Ανεξαρτησίας πρέπει να αντικατασταθεί με την έννοια της αλληλεξάρτησης των εθνών, και το έθνος μας θα πρέπει να λειτουργεί όσο το δυνατόν περισσότερο ως ισότιμο μέλος ενός σύνθετου πλέγματος διεθνών σχέσεων και συμβάσεων.

Η δική μου «μετάλλαξη» τόσα χρόνια; Συνεχίζω με τα προοδευτικά οράματα που και εγώ ασπάστηκα πριν από τόσα χρόνια. Αλλά δεν περιμένω πια ότι το κράτος – και ιδιαιτέρως το ελληνικό κράτος- είναι ικανό να τα εφαρμόσει. Οι δυνάμεις «αλλαγής» θα έρθουν από άλλες μορφές κοινωνικής οργάνωσης.

ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΛΑΒΕ ΤΙΣ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΕΣ ΜΑΣ

ΥΠΑΡΧΕΙ, ευτυχώς, ένα κόμμα που κατεβαίνει στις εκλογές με προοδευτικό όραμα και που έχει καταλάβει σε βάθος τις παθογένειές μας.

Το Ποτάμι σημειώνει στο πρόγραμμά του, για παράδειγμα, ότι στην Ελλάδα το 90% των ανέργων είναι χωρίς βοήθεια. Στη Βρετανία και τη Γερμανία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 0%. Γιατί; Επειδή η αναποτελεσματικότητα του ελληνικού δημοσίου πλήττει το κοινωνικό κράτος και εμποδίζει την πολιτεία να στηρίξει όσους πραγματικά το χρειάζονται. Πιο άλλο κόμμα τα λέει αυτά σήμερα; Ποιο άλλο κόμμα μιλά για το σπάταλο κράτος και το εννοεί;

Το Ποτάμι είναι κόμμα σύγχρονο, μια άτομα που έχουν εμπειρία εντός και εκτός Ελλάδος, χωρίς «σταριλίκι». Δεν κουβαλά τα πολιτικά πρόσωπα γνωστά πια ως «βαρίδια» και έτσι μπορεί να μιλά πιο ελεύθερα. Ελπίζω να παίξει ρόλο καταλυτικό στην επόμενη κυβέρνηση, μπας και αρχίσουμε τις πραγματικές μεταρρυθμίσεις.