Ο  Άγγελος Κουτσούκης είναι Ραδιοφωνικός Παραγωγός και Δημοσιογράφος.

ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ & ΛΕΜΕΣΟΥ 39 – ΡΟΔΟΣ

“ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΝΑΥΑΓΙΟ”  του ΝΤΑΒΙΝΤΕ ΕΝΙΑ εκδόσεις  ΠΑΤΑΚΗ.

Αν ήταν ταινία θα ήταν ντοκυμαντέρ. Ασπρόμαυρο. Είναι όμως ένα αριστουργηματικό βιβλίο. Και είναι μόλις το δεύτερο του συγγραφέα. Χωρίς να έχω διαβάσει το πρώτο του βιβλίο ,που έχει τίτλο “Και επί της γής”, διάβασα το “Σημειώσεις για ένα ναυάγιο” και με ταρακούνησε γερά.  Θέμα του οι πρόσφυγες που διασχίζουν με φουσκωτά σκάφη την Μεσόγειο. Οι πιο τυχεροί καταφέρνουν και βγαίνουν στο νοτιότερο νησί της Ευρώπης. Στην Λαμπεντούζα.

“Η Λαμπεντούζα από την αρχαία ελληνική λέξη λέπας,,τον απόκρημνο βράχο που τον τρώνε με μανία τα στοιχεία της φύσης, μα εκείνος αντιστέκεται και μένει όρθιος καταμεσής στην απεαντοσύνη του πελάγους. Ή  από το  λαμπάς, τη φλόγα που λάμπει στο σκοτάδι, το φώς που νικάει τη σκοτεινιά”.

Ο Νταβίντε Ενιε σε αυτό το δεύτερο βιβλίο του μας φέρνει αντιμέτωπους με  δύο θέματα:το ένα είναι το  προσφυγικό. Με τρόπο που είναι αδύνατον να αποφύγεις.  Εδώ και περίπου τριάντα χρόνια, ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων από την υποσαχάρια Αφρική, αψηφώντας  τους αμέτρητους κινδύνους, προσπαθούν να περάσουν στην Ευρώπη. Συγκεντρώνονται στις ακτές της Λιβύης, και οι διακινητές τους στιβάζουν σε καΐκια και φουσκωτά με προορισμό την Λαμπεντούζα, που είναι το πιο κοντινό Ευρωπαϊκό έδαφος. Τρείς χιλιάδες  κοστίζει το κόμιστρο. Πολλά από αυτά τα σκάφη δεν φτάνουν ποτέ. Βυθίζονται στην Μεσόγειο παρασύροντας στον υγρό τάφο χιλιάδες ανθρώπινες  ψυχές. Ο συγγραφέας δεν έγραψε μιά φανταστική ιστορία. Τον εαυτό του στην Λαμπεντούζα περιγράφει, σε πρώτο πρόσωπο, σαν δημοσιογράφος σε αποστολή.

΄΄Ο γιατρός μας αφηγήθηκε πως είχε πάρει στην αγκαλιά του εκείνη τη μικρή σωρό ελπίζοντας πως είχε γίνει κάποιο  λάθος, πως ίσως ήταν ζωντανό, πως ανάσαινε ακόμα και υπήρχε κάποιος αδιόρατος έστω καρδιακός παλμός, πως κάποια φλέβα  χτυπούσε, πως πλησιάζοντας στη μύτη του θα ένιωθε κάποια ανεπαίσθητη πνοή ζωής. Κι όμως όχι. Τίποτα. Ηταν νεκρό. Εκεόνο το παιδί ήταν στ΄αλήθεια νεκρό. Ηταν το πρώτο ιατρικά ελεγμένο πτώμα της τραγωδίας  της 3^ης Οκτωβρίου.

΄΄Πως είναι δυνατόν να αφήνεις να πεθαίνει έτσι ένα τέτοιο πλασματάκι;  Εμείς δηλαδή που στέλνουμε ανθρώπους στη Σελήνη είναι ποτέ δυνατό να αφήνουμε να πεθαίνουν έτσι οι άνθρωποι; Είναι ή δεν είναι ανθρώπινες υπάρξεις; Πόσο ακόμα θα κρατήσει αυτό το αίσχος;  Πως γίνεται να αφήνεις να πεθαίνει έτσι στη θάλασσα ένα τόσο δα πραγματάκι;΄΄

Απάντηση  φυσικά δεν υπάρχει.

Το δεύτερο θέμα που διαπραγματεύεται σε αυτό το βιβλίο ο Ντάβιντε Ενια είναι η σχέση γιού και πατέρα. Δύσκολη σχέση, έτσι κι αλλοιώς.

΄΄Πάντα έτσι συνέβαινε. Κατά κάποιο τρόπο,ο μπαμπάς δεν είχε πάψει ποτέ να με παρακολουθεί πίσω από την πλάτη μου. Οπως τότε που μάθαινα ποδήλατο,εγώ έκανα πετάλι  στους δρόμους του Παλέρμο κι εκείνος με ακολουθούσε με το αμάξι,από καμμιά  πενηνταριά μέτρα απόσταση. Είναι  μία από τις πιό ευτυχισμένες αναμνήσεις που έχω. Στη μνήμη μου ήμασταν μοωάχα εμείς οι τρείς:εγώ,εκείνος και το Παλέρμο μας.

Αυτό λοΙπόν σήμαινε για σένα το να είσαι πατέρας μου; Να με ακολουθεί; Αθόρυβα, ενώ εγώ περπατάω ανάμεσα σ΄αγκάθια και σκουπίδια, χωρίς να με χάνεις από τα μάτια σου;

Αν εγώ δεν ένιωσα ποτέ την παρουσία του, ήταν επειδή έδινα περισσότερη σημασία σ΄εκείνο που έλειπε από τη σχέση μας, δηλαδή στα λόγια, αντί να υπολογίζω σ΄εκείνο που πάντα υπήρχε, στο βλέμμα΄΄.

Ο  Νταβίντε Ενια έγραψε ένα συγκλονιστικό βιβλίο.  Ένα από αυτά που θέλω να έχω πάντα στη βιβλιοθήκη μου. Και να το ξαναδιαβάζω σε τακτά χρονικά διαστήματα . Γράφει σε πρώτο πρόσωπο για όλα αυτά που συνάντησε στην Λαμπεντούζα. Και όλα όσα του διηγήθηκαν οι ντόπιοι. Οι μαρτυρίες είναι συγκλονιστικές, σε σημείο που ντρέπεσαι  για το γεγονός ότι εσύ δεν έκανες τίποτα για να βοηθήσεις. Διαδέχονται η μία την άλλη και πολύ συχνά σε κάνουν να αναρωτιέσαι  που βρισκόσουν εσύ όταν συνέβαιναν αυτά τα ναυάγια, όταν η θάλασσα της Λαμπεντούζα γέμιζε πνιγμένους.  Οι αριθμοί μόνο φρίκη προκαλούν.Στοιχειωδώς πολιτισμένος αν είσαι, ντρέπεσαι για την ανθρωπότητα που επιτρέπει να συμβαίνουν όλα αυτά.

Φυγάδας από την πατρίδα του στα 17 του χρόνια, πέρασε μέσα από το Σουδάν, πιστεύοντας ότι θα φτάσει στην Ευρώπη τής ελευθερίας. Ο Μπεμνέτ έχει βιώσει μιαν απερίγραπτη κόλαση, η οποία ξεκίνησε από την στιγμή που μπήκε στην έρημο:

«Η Σαχάρα είναι σαν τη Μεσόγειο, γεμάτη από κόκαλα ανθρώπων που προσπάθησαν να το σκάσουν διασχίζοντάς την. Όποιος δεν έχει λεφτά, αντιμετωπίζει την έρημο με τα πόδια, εφοδιασμένος με τα ρούχα του κι ένα μπουκάλι νερό που, με μαθηματική ακρίβεια, τελειώνει πάρα πολύ γρήγορα. Η πορεία γίνεται ομαδικά. Σαν ένα μωσαϊκό που ξεφτίζει, χάνονται οι ψηφίδες. Οι ελάχιστοι που κατορθώνουν να περάσουν την έρημο πεζοί λένε πως το ταξίδι είναι βουβό, η ομάδα αποτελείται από αγνώστους, οι γλώσσες είναι πολλές και διάφορες και πρέπει να κάνεις οικονομία στο σάλιο σου. Πρόκειται για πομπές που αποτελούνται από μια πολύ μεγάλη γκάμα ανθρώπων, από άτομα κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης. Όταν ένας πέφτει, αν είναι ζωντανός, τον βοηθούν να ξανασηκωθεί. Αν έχει πεθάνει, οικειοποιούνται τα χρήματά του, αν τα έχει κρυμμένα πάνω του, τα παπούτσια του, αν είναι σε καλύτερη κατάσταση από αυτά που φορούν ήδη, τα ρούχα, γιατί ένα πουκάμισο τυλιγμένο γύρω από το κεφάλι μπορεί να προστατεύσει από τον ήλιο και μια ζώνη μπορεί να πουληθεί στη Λιβύη για να μαζευτούν τα απαραίτητα χρήματα για το ταξίδι. Συχνά στη άμμο εγκαταλείπονται γυμνά πτώματα…»

Για όσους επιζούσαν από τη Σαχάρα άρχιζε η περιπέτεια της θάλασσας. Αδιανόητες καταστάσεις για τον άνθρωπο του 21^ου αιώνα:

«Για να μην πεθάνουμε, αρχίσαμε να πίνουμε τα ούρα μας. Κατουρούσαμε σ’ ένα πλαστικό μπουκάλι, σ’ ένα μπιτόνι και σ’ ένα πλαστικό σακουλάκι. Φυλάγαμε τα ούρα. Τα μοιραζόμαστε…”

Οπως έγραψε ο Αγγελος Πετρουλάκης στο Fractal: ΄΄Ανεπιφύλακτα διατυπώνω την άποψη πως το «Σημειώσεις για ένα ναυάγιο» είναι ένα από τα πλέον συγκλονιστικά βιβλία που διάβασα τα τελευταία χρόνια. Το ίδιο θα έλεγα και για το «Τσέρνομπιλ» της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς , μόνο που ο Ντάβιντε Ενία υπερτερεί, δίνοντάς του μια ιδιαίτερη μυθιστορηματική υφή, καθώς εισάγει με λογοτεχνικό τρόπο κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία, τα οποία αφορούν τις σχέσεις τού συγγραφέα με τον ίσκιο τού πατέρα, αλλά και του αδελφού τού πατέρα του, του θείου Μπέμπε. συνταξιούχου νεφρολόγου, που δίνει μια ηρωική μάχη με έναν προχωρημένο καρκίνο και τις μεταστάσεις του΄΄.

Για κάποια,ελάχιστα,βιβλία,τα πολλά λόγια είναι περιττά. Το ΄΄Σημειώσεις για ένα ναυάγιο΄΄ είναι ένα βιβλίο που θα έπρεπε να διαβάσουμε όλοι,αν θέλουμε να έχουμε άποψη για το προσφυγικό. Γιατί,όπως πολύ σωστά θέτει ο συγγραφέας,την ιστορία της μετανάστευσης,μόνο οι ίδιοι οι μετανάστες μπορούν να διηγηθούν πειστικά.

«Μπορούμε να προσδιορίσουµε τα σύνορα, τη στιγμή της συνάντησης, να δείξουµε τα κορμιά των ζωντανών και των νεκρών στα ντοκιμαντέρ. Οι λέξεις µας µπορούν να περιγράψουν χέρια που θεραπεύουν και χέρια που υψώνουν συρματοπλέγματα. Όμως την ιστορία της µετανάστευσης µονάχα οι ίδιοι µπορούν να την αφηγηθούν, εκείνοι που έφυγαν και, πληρώνοντας ένα απίστευτο χρηματικό ποσό, κατόρθωσαν να φτάσουν σε τούτες τις ακτές».