Ηλίας Καραβόλιας

 Το διεθνές οικονομικό σύστημα ζεί ιστορικές στιγμές. Βρίσκεται σε παρατεταμένη φάση ριζοσπαστικής αναδιάρθρωσης πολλών συντελεστών του. Μετασχηματίζεται ουσιαστικά όλο το παγκόσμιο καπιταλιστικό πεδίο με αναδιάταξη θέσεων για το κεφάλαιο, την εργασία, τους συντελεστές παραγωγής, τα υποκείμενα και τις κοινωνίες.

Ένα είναι δεδομένο πάντως: ότι το όριο αντοχής του συστήματος είναι διαρκώς μετατοπίσιμο. Και οι λόγοι της μετατόπισης αυτής είναι αναπόσπαστο κομμάτι της διεθνούς οικονομικής αναδιάρθρωσης:

 Α) Η πανδημία και το παγκόσμιο lock down οδήγησε κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες στο να επιδοτούν τις οικονομίες με κεφάλαια πρωτοφανούς ύψους.Τα κεφάλαια αυτά θρέφουν το εξωφρενικό δημόσιο χρέος ενώ ταυτόχρονα άρχισαν να αυξάνουν και την πιστωτική επέκταση( άρα και το χρέος) στον ιδιωτικό τομέα που ζητάει επίμονα κεφάλαια επανεκκίνησης. Η καθήλωση προσφοράς/ζήτησης με την ραγδαία εξάπλωση του κορωνοϊού έχει εξαϋλώσει τις αποτιμήσεις των εταιρικών ομολόγων και έχει εκτοξεύσει την μεταβλητότητα τους στα ύψη.

Β) Το Κράτος εισήλθε , μέσω της κοινωνική μηχανικής και της ισχυρής βιοπολιτικής πειθάρχησης των υποκειμένων, στο πεδίο της εργασιακής αναδιάρθρωσης άρα και στην εξίσωση εργασίας-μισθού. Στην Ευρωζώνη θα εφαρμόζεται πλέον το μοντέλο της δοκιμασμένης γερμανικής νεοπατερναλιστικής πολιτικής: επιδότηση μέρους του μισθού που χάνεται λόγω της συστημικής κρίσης που οδηγεί σε μετατροπής της πλήρους απασχόλησης σε μερική και εκ περιτροπής. Αυτό φυσικά συνεπάγεται ριζική αναδιάρθρωση του εργασιακού βίου, νέες μορφές επαγγελματικής υποκειμενοποίησης, νέο ηγεμονικό ρόλο κράτους και κεφαλαίου στον έλεγχο του κοινωνικού εργοστασίου. Οι απαιτούμενες δεξιότητες για υψηλής τεχνολογίας θέσεις απασχόλησης σε όλο και ισχυρότερα ολιγοπώλια, συμβαδίζουν με τις διαρκείς ανισότητες ευκαιριών για νέους και παλιούς στην αγορά εργασίας. Εξ ίσου σημαντική είναι φυσικά και η διαδικασία διατίμησης και διαμοιρασμού της εργασίας με βάση τα νέα παραγωγικά μοντέλα (τριτογενοποίηση, ρομποτική, internet of things, κτλ). Είναι φυσικά ήδη ορατό -μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων- το υπεραυξημένο επίπεδο ανεργίας και η συμπίεση του μισθού σε πολλές χώρες. Η Κίνα δεν είναι πλέον το μόνο φθηνό εργοστάσιο στην πλανητική οικονομία. Παράλληλα, σκέψεις για καθολικό βασικό εγγυημένο εισόδημα μοιάζουν μάλλον εξωπραγματικές στο πλαίσιο της συστημικής ορθόδοξης λογικής.

Γ) Στην φάση αυτή της καπιταλιστικής παραγωγικής αναδιάρθρωσης και ως επακόλουθο της μετάλλαξης στην αγορά εργασίας εισέρχονται στις αγορές νέοι μηχανισμοί προσφοράς/ζήτησης. Όπως πρώτος περιέγραψε ο B. Merchant στο One Zero το παγκόσμιο παραγωγικό μοντέλο εισήλθε στην εποχή της αμαζονοποίησης (amazonification). Ανθρωποι και μηχανές σταμάτησαν να λειτουργούν επί δυο μήνες σε πολλές χώρες αλλά αυτό δεν εμπόδισε τις επιμέρους κερδοφορίες ολιγοπωλίων που ελέγχουν κυρίως τους ιντερνετικούς τζίρους αλλά και σχετίζονται άμεσα με την βιομηχανική παραγωγή και την κυκλοφορία του εμπορεύματος. Αυτονόητο είναι πλέον ότι πλατφόρμες και λογισμικά είναι οι απόλυτοι/καταλυτικοί συντελεστές παραγωγής, με υψηλές οικονομίες κλίμακος, ελέγχοντας τα δεδομένα που παράγουν δωρεάν οι χρήστες και ελέγχοντας ταυτόχρονα τα δίκτυα συναλλαγών/πληρωμών στις ψηφιακές αγορές. Τα στοιχεία δείχνουν οτι οι ιδιοκτήτριες εταιρείες πίσω απο αυτές τις πλατφόρμες αύξησαν την κερδοφορία τους κατά την περίοδο του lock down αφού οι ιντερνετικές δαπάνες εκτοξεύθηκαν. Το εμπόριο στην πραγματική οικονομία ήταν σχεδόν νεκρό επι δυο περίπου μήνες με εξαίρεση τρόφιμα/φάρμακα. Η δε χαμηλή ενεργειακή ζήτηση λόγω της παγκόσμιας καραντίνας φάνηκε με τις αρνητικές (!) τιμές στην διαπραγμάτευση των προθεσμιακών συμβολαίων αργού πετρέλαιου στις 20/4/2020. Αυτή η έννοια του αρνητικού στην προθεσμιακή διαπραγμάτευση εμπορευμάτων είναι που προσδιορίζει- ως δυνητική αναπαράσταση – το κεντρικό μας σημαίνον: το διαρκές μετατοπίσιμο όριο του συστήματος και την μόνιμη απώθηση χρέους και αρνητικότητας (“αντιαξίας” όπως λέει ο D. Harvey) σε ένα δυστοπικό μέλλον.

Δ) Η (χωροχρονική) ηγεμονία των παραδοσιακών ισχυρών κρατών αναδιατάσσεται εντός ενός πλαισίου εντεινόμενων εμπορικών και νομισματικών πολέμων. Ο ιδιόμορφος κινεζικός ημικρατικός καπιταλισμός απειλεί πλέον την πρωτοκαθεδρία της δυτικής καπιταλιστικής μηχανής. Οι ισχυροί της ευρωζώνης (με καθοδηγητή την Γερμανία), ΗΠΑ, Μ.Βρετανία αλλά και Ιαπωνία διασώζουν στην ουσία τα ιδιωτικά τους ολιγοπώλια σε συγκεκριμένους κλάδους, είτε με μερική κρατικοποίηση, είτε με εγγυήσεις δανειακών κεφαλαίων. Το καναλιζάρισμα του χρήματος αφορά φυσικά και την παράλληλη κούρσα αντοχής του ευάλωτου τραπεζικού συστήματος το οποίο κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες φροντίζουν να θωρακίζουν διαρκώς (με λεφτά των φορολογουμένων) μετατοπίζοντας τα όρια αντοχής του.

Από τις παραπάνω συνοπτικές διαπιστώσεις το κρισιμότερο μέγεθος αντανάκλασης της συστημικής κρίσης αφορά τις διαρκώς αυξημένες τάσεις στους ρυθμούς δημοσίου και ιδιωτικού χρέους και της αναλογίας τους προς τον παραγόμενο πλούτο. Το ίδιο ισχύει φυσικά και στην αναλογία μισθών/κερδών. Η ξαφνική παγκόσμια αναδιάρθρωση των εφοδιαστικών αλυσίδων συνδυάστηκε από μια -πρωτοφανή στα ιστορικά χρονικά-ταυτόχρονη καθήλωση του παραγωγικού δυναμικού. Είναι αυτονόητο ότι οι εισοδηματικές ανισότητες θα διευρύνουν τις κοινωνικές διαφορές καθώς οι συσχετίσεις υπεραξίας και ευέλικτων μορφών απασχόλησης σε πολλούς κλάδους (de facto πλέον η καθιέρωση της εξ αποστάσεως εργασίας) θα αυξάνονται διαρκώς. Όλα τα παραπάνω αλληλεπιδρούν με τις ραγδαίες μεταβολές στην συνάρτηση μισθού/κέρδους…

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr