Ο Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας

Η ανακήρυξη από το Υπουργείο Πολιτισμού του 2020 σε Έτος Μελίνας Μερκούρη πραγματοποιήθηκε στις 18 Οκτωβρίου, επέτειο της γέννησής της. Επέτειο επίσης της πρώτης -και μεγαλύτερης- νίκης του Πασόκ, η οποία το έφερε στην κυβέρνηση το 1981. Επόμενο ήταν εκτός από τις θετικές να εκδηλωθούν και αρνητικές αντιδράσεις, οι οποίες μάλιστα εκφράστηκαν πολύ εντονότερα. «Θα το πω κι ας με φάτε» έγραψε μια πολυπράγμων νεοφεμινίστρια: «Ποτέ δεν μού άρεσε η Μελίνα.» Η δε γνωστή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στον φιλέλευθερο χώρο κυρία Βίβιαν Ευθυμιοπούλου -αξιέπαινη αν μη τι άλλο για την παρρησία της- τοποθετήθηκε άκρως βιτριολικά. Αφού χαρακτήρισε την Μελίνα Μερκούρη «εμβληματικό τσόκαρο», «σιχαμερή λαϊκίστρια», συνόψισε: «Μελίνα=Τσίπρας». Η άποψη της είχε κάποια απήχηση.

Ας μη σταθούμε ιδιαίτερα στις απόπειρες ταύτισης του Πασόκ της δεκαετίας του ’80 με τον Σύριζα του Αντιμνημονίου και της «Πρώτης Φοράς Αριστερά». Η αστοχία τους είναι εξόφθαλμη. Το Πασόκ απευθυνόταν τότε σε μια Ελλάδα με σχετικά νωπές τις πληγές του Εμφυλίου, με πολύ πρόσφατη τη Χούντα, όπου πράγματι υπήρχαν ακόμα πολίτες δεύτερης κατηγορίας, αποκλεισμένοι εξαιτίας των φρονημάτων τους ή των φρονημάτων των γονιών τους. Το Πασόκ ανταποκρίθηκε -άτσαλα ομολογουμένως, υποθηκεύοντας ως έναν βαθμό το μέλλον- ανταποκρίθηκε στα φλέγοντα αιτήματα της εποχής. Ήρε τους αποκλεισμούς, εκσυγχρόνισε την κοινωνία, πήρε τη σκυτάλη από τα χέρια του μεταπολιτευτικού Κωνσταντίνου Καραμανλή και ολοκλήρωσε τον εκδημοκρατισμό. Ο Σύριζα αντιθέτως βρυκολάκιασε μισοσβησμένα πάθη, αποπειράθηκε να προκαλέσει έναν νέο διχασμό προκειμένου να καβαλήσει το κύμα του. Ο Ανδρέας Παπανδρέου στάθηκε προϊόν της εποχής του, κυρίως όμως του εαυτού του. Ο Αλέξης Τσίπρας δεν αποτελεί μέχρι στιγμής παρά ένα ελαττωματικό γενόσημο, μία καρικατούρα του Ανδρέα. (Είναι δε αξιοσημείωτο πως στις δημόσιες εμφανίσεις του μετά την ήττα του στις εκλογές της 7ης Ιουλίου, η προσπάθεια του να τον μιμηθεί στον τρόπο ομιλίας έχει υποχωρήσει. Ο Αλέξης Τσίπρας ξαναβρίσκει τη φωνή του!)

Έτσι κι αλλιώς η Μελίνα Μερκούρη συμπορεύτηκε με το Πασόκ κατά την τελευταία εικοσαετία της εβδομηντατετράχρονης ζωής της. Αφότου είχε φτάσει στο απόγειο της διεθνούς της φήμης. Αφότου είχε ουσιαστικά άφησει πίσω της το θέατρο και τον κινηματογράφο. Από τα ιστορικά στελέχη του Πασόκ, η Μελίνα περιλαμβάνεται στους ελάχιστους που και χωρίς τον Ανδρέα θα τους ήξερε ο θυρωρός τους και οι θυρωροί όλης της Ελλάδας, εκείνην δε ειδικά και οι θυρωροί ίσως ολόκληρου του δυτικού κόσμου. Η Μελίνα Μερκούρη δεν μπήκε στην πολιτική για να αποκτήσει αλλά για να προσφέρει τη δόξα της. Ήταν ήδη μια γυναίκα με μεγάλο και ταραχώδες παρελθόν.

Στα βάθη εκείνου του παρελθόντος επικεντρώνονται τα φαρμακερά βέλη που μετά θάνατον τη στοχεύουν. Μια υπέργηρη κινηματογραφική κριτικός την ελεεινολογεί για τη στάση της επί Κατοχής – είναι χαρακτηριστικό ωστόσο ότι εμβληματικές προσωπικότητες της Εθνικής Αντίστασης, αγωνιστές της Αριστεράς όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Ιάννης Ξενάκης, ο Τίτος Πατρίκιος ουδέποτε τής χρέωσαν το παραμικρό. Η δε Άλκη Ζέη έγινε κολλητή της φίλη.

Το δεύτερο που τής χρεώνουν οι αρνητές της είναι η μεγαλοαστική της καταγωγή, την οποίαν προσπαθούσε -υποτίθεται- να κρύψει κατασκευάζοντας ένα λαϊκό προφίλ. Η παραπάνω κατηγορία προδίδει συν τοις άλλοις βαθιά άγνοια. Όσοι τη διατυπώνουν φαντάζονται ότι η ελληνική ελίτ του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα πιθήκιζε άκριτα τους τρόπους των ευρωπαίων αριστοκρατών. Ότι οι τότε έχοντες και κατέχοντες περιφέρονταν απλώς στα σαλόνια, μιλούσαν γαλλικά, σήκωναν το μικρό δάκτυλο και περιφρονούσαν τους απλούς Έλληνες. Ούτε τα μέλη της βασιλικής οικογένειας δεν φέρονταν -στην πραγματικότητα- έτσι. Ο Κωνσταντίνος ο Α΄, αρχιστράτηγος των Βαλκανικών Πολέμων, είχε εγκαρδιότατες σχέσεις με τους συμπολεμιστές του. Πιο άνετα ένοιωθε στο μέτωπο παρά στα ανάκτορα του Τατοϊου. Οι μισοί Έλληνες τον έλεγαν -και τον αισθάνονταν- κουμπάρο τους. Αν ήταν ένας μημουάπτου φλώρος πώς θα μπορούσε να αποτελέσει τον έναν πόλο του Εθνικού Διχασμού; Κι ας μη μιλήσουμε για τους εφοπλιστές που ξεκινούσαν από καπετάνιοι… Η Μελίνα Μερκούρη δεν μιμήθηκε τη λαϊκή. Ξεδίπλωσε τη λαϊκότητα που εκ γενετής έφερε μέσα της ως γνήσια Αρβανίτισσα.

Η τρίτη -και πιο καταγέλαστη- κατηγορία είναι ότι η Μελίνα αντιστάθηκε στη Χούντα εκ τού ασφαλούς. Αφενός η αντίθεση στο καθεστώς των συνταγματαρχών που έφτασαν να της στερήσουν την ελληνική ιθαγένεια δεν ήταν διόλου αυτονόητη. Πάμπολλοι που εκ των υστέρων και μέχρι σήμερα περιφέρουν τη «δημοκρατικότητα» και την «προοδευτικότητά» τους είχαν τότε λουφάξει, κοίταζαν τη δουλειά τους, το πολύ να ψιθύριζαν τίποτα ανέκδοτα για τη φαλάκρα του Παττακού. Εάν, αφετέρου, το γεγονός ότι η Μελίνα βρισκόταν στο εξωτερικό τη βαρύνει, εξίσου βαρύνει τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον Μίκη Θεοδωράκη μετά το 1971, τον Βασίλη Βασιλικό, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, ακόμα και την Ελένη Βλάχου. «Η Βλάχου» θα αντιτείνουν κάποιοι σημερινοί αρχοντοχωριάτες που νοσταλγούν μια αστική ευγένεια η οποία ουδέποτε υπήρξε «η Βλάχου αντιστάθηκε αξιοπρεπώς…» Ο ενθουσιώδης όμως -έως και πομπώδης- τρόπος τής Μελίνας προσέφερε πολύ περισσότερο στον αντιδικτατορικό αγώνα.

Άλλο διαολίζει, στην ουσία, τους αρνητές της.
Η γυναικεία χειραφέτηση που ενσάρκωνε.

Απείχε τόσο η Μελίνα Μερκούρη από το ανώδυνο και υποκριτικό πρότυπο της «γατούλας» όσο κι απ’το μοντέλο τής εμμονικής φεμινίστριας, η οποία θάβει τη θηλυκότητά της κάτω από εχθροπαθείς ρητορείες. Πρότεινε μία άλλης τάξεως ελευθερία, μποέμικη, ανέμελη κι εντούτοις αδαμάντινα σκληρή στον πυρήνα της. Η εμβληματική «Στέλλα» -ρόλος γραμμένος επάνω της- είναι ο θρίαμβος της επιθυμίας. Είναι η γυναίκα που γιορτάζει τη σεξουαλικότητά της σπάζοντας τα καλούπια, ακόμα και τα καλούπια που τη συμφέρουν.

Δεν προήλθε βεβαίως η Μελίνα Μερκούρη από παρθενογένεση. Πανάρχαιες θεότητες αντανακλούν επάνω της. Ιστορικές προσωπικότητες την ενέπνευσαν συνειδητά ή ασυνείδητα. Η Γεωργία Σάνδη, η Άλμα Μάλερ και η Μάρλεν Ντίτριχ… Ακόμα και η Ελένη Παπαδάκη, η οποία πλήρωσε στην ουσία, με τον θάνατό της, ακριβώς το ίδιο. Τη χαρισματική, ατίθασση προσωπικότητά της. Την ανεπίτρεπτη λάμψη της σε έναν κόσμο πληκτικά ανδροκρατούμενο. Οι πολιτικές αντιθέσεις αποτέλεσαν στην περίπτωση της Ελένης Παπαδάκη -όπως συχνότατα συμβαίνει- απλώς το πρόσχημα.

Ασφαλώς το 2020 πρέπει να’ναι η χρονιά της. Σημείο αναφοράς είναι η Μελίνα γιά κάθε κορίτσι και αγόρι του παρόντος και του μέλλοντος που διεκδικεί στη ζωή του το απολύτως αυτονόητο πλην διαρκώς -εκ δεξιών και εξ’αριστερών- διωκόμενο ή έστω αποσιωπούμενο. Την απόλαυση.-

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  Δημοσιεύεται και στο capital.gr

The article expresses the views of the author  

Iporta.gr