Ο Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος ασχολείται με την δημοσιογραφία, την κριτική λογοτεχνίας και την ποίηση

Στέλλα Μανώλη: “Οι επιστήμονες χρειάζεται να αλληλεπιδρούν με την κοινωνία, παρουσιάζοντας και συζητώντας το έργο τους”

 Πάλεψα πολύ για να βρω τον τρόπο να σας παρουσιάσω την σημερινή μας καλεσμένη. Η γνωριμία μας ξεκινά από τα φοιτητικά χρόνια και δέθηκε περισσότερο εξαιτίας ενός εργαστηριακού μαθήματος που μας παίδεψε και τους δυο αρκετά. Από τότε έχουν περάσει κάμποσα χρόνια, μα, στην συζήτησή μας, φάνηκε, σαν να μην είχαμε φύγει καθόλου από εκείνες τις ξέγνοιαστες στιγμές των 18 μας χρόνων.

Τώρα πια είναι ερευνήτρια του Πανεπιστημίου του Southampton στο τμήμα της οπτοηλεκτρονικής, με σπουδαίο έργο και πολλά όνειρα για την εξέλιξη της επιστήμης της. Άλλωστε, όπως δήλωσε και η ίδια, θα ήθελε σε δέκα χρόνια από τώρα “ ένα κόσμο μακριά από στερεότυπα, ταμπού και πρέπει. Ένα κόσμο με ελευθερία άποψης και βούλησης. Ένα κόσμο όπου τα επιστημονικά επιτεύγματα θα χρησιμοποιούνται για το καλό του συνόλου”. Κι όλα αυτά χρειάζονται πολύ δουλειά, αλλά και όραμα…

Συναντήσαμε, λοιπόν, την ερευνήτρια Στέλλα Μανώλη και συζητήσαμε μαζί της για τις προοπτικές που ανοίγονται τα επόμενα χρόνια στην επιστήμη και την τεχνολογία, τους κινδύνους, αλλά και για τις τρέχουσες εξελίξεις.

Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος

 Στέλλα, τι σε οδήγησε στην επιστήμη; Γιατί επέλεξες την Φυσική;

Μέχρι τα 18 μου πότε δεν φαντάστηκα ότι θα γινόμουν επιστήμονας. Αυτό που πάντα με γοήτευε, και ακόμα με γοητεύει, είναι η δυνατότητα να εξηγείς τα φυσικά φαινόμενα, να μπορείς να δημιουργείς και να κατασκευάζεις με τα χέρια σου, να μετατρέπεις τις ιδέες σου σε πράξη. Έτσι, αποφάσισα να σπουδάσω φυσική, έναν κλάδο που στοχεύει στην εξήγηση του κόσμου μας και του σύμπαντος. Το να ασχοληθώ με την επιστημονική έρευνα ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς αποφάσεων. Μετά το τέλος του προπτυχιακού μου, ο ενθουσιασμός μου ήταν ακόμη μεγαλύτερος και με οδήγησε σε μεταπτυχιακές σπουδές με ειδίκευση τα μαγνητικά πεδία. Εκεί συζήτησα και δούλεψα με σημαντικούς ερευνητές και αυτό με οδήγησε στις διδακτορικές σπουδές μου, με θέμα την κατασκευή σύνθετων υλικών προερχόμενα από φυτά με ανταγωνιστικές μηχανικές ιδιότητες.

Εκτός από την περιέργεια και την γνώση, ποια άλλα στοιχεία πρέπει να διαθέτει ένας ερευνητής;

 Επιμονή, υπομονή, κουράγιο και σεβασμό προς το επιστημονικό του έργο. Ένας επιστήμονας έρχεται αντιμέτωπος με χιλιάδες προκλήσεις καθημερινά. Οφείλει τόσο στον εαυτό του όσο και στην επιστημονική κοινότητα να επιμένει στο έργο του, να φτάνει στα όρια της υπομονής του και να μην εγκαταλείπει· αλλά, με κουράγιο να προχωρά σεβόμενος πάντα τα όσα έχει καταφέρει.

Υπάρχει ο παράγοντας “έμπνευση” στην δουλειά ενός επιστήμονα;

 Έμπνευση, φυσικά, ναι. Έμπνευση που δεν αγγίζει τα όρια του υπερφυσικού, βέβαια, αλλά ως κινητήριος δύναμη για την εφαρμογή νέων ιδεών και ίσως την ανακάλυψη νέων επιστημονικών οριζόντων. Η έμπνευση αυτή έρχεται ως αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς, έπειτα από συνεχόμενες προσπάθειες… άλλοτε επιτυχημένες άλλοτε όχι… Αλλά κυρίως μέσα από την επιμονή…

Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει μια γυναίκα ερευνήτρια σήμερα;

 Δυστυχώς, μέχρι και σήμερα, υπάρχουν στερεότυπα για τον ρόλο της γυναίκας. Έτσι, και στον τομέα της επιστήμης, μπορεί να συναντήσεις άτομα που πιθανόν να προσπαθήσουν να μειώσουν το ερευνητικό σου έργο, μόνο και μόνο επειδή είσαι γυναίκα. Το θέμα είναι ο τρόπος με τον οποίο το αντιμετωπίζει η ερευνητική κοινότητα, αλλά και οι ίδιες οι γυναίκες. Προσωπικά, είμαι πολύ ευχαριστημένη από τις ενέργειες που γίνονται για την ενημέρωση και τη στήριξη τόσο των κοριτσιών που ενδιαφέρονται να σπουδάσουν θετικές επιστήμες όσο και των ίδιων των ερευνητριών. Αν πιστεύουμε στην ισότητα των δύο φίλων τότε πρέπει εμείς οι ίδιες να συμπεριφερόμαστε ανάλογα.

Σε παλιότερη συνέντευξή σου ανέφερες πως αυτό που σε συναρπάζει στην δουλειά σου είναι ο συνδυασμός θεωρητικής γνώσης και πρακτικής εφαρμογής. Μπορείς να μας εξηγήσεις, με απλά λόγια, το ερευνητικό σου αντικείμενο;

 Ως φυσικός και μηχανολόγος, βρίσκω πάντοτε συναρπαστική και μαγευτική την μετατροπή της θεωρητικής γνώσης σε πράξη. Γι’ αυτό, άλλωστε, επέλεξα να δουλέψω στο τμήμα οπτοηλεκτρονικής του πανεπιστημίου του Southampton. Είμαι μέρος μιας τετραμελούς ομάδας που απαρτίζεται από δύο φυσικούς και δύο μηχανολόγους. Το ερευνητικό μας ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην κατασκευή ενός κρυστάλλου, ο οποίος θα χρησιμοποιείται σε δορυφόρους για την μεταφορά και αποθήκευση δεδομένων σε κβαντικούς χρόνους. Ο όρος κβαντικός χρησιμοποιείται για να περιγράψει τεχνογνωσία που είναι γρηγορότερη, αποδοτικότερη και ασφαλέστερη από ό, τι έχουμε μέχρι στιγμής. Οι κρύσταλλοι αυτοί φτιάχνονται και δοκιμάζονται με λέιζερ υψηλών ενεργειών. Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα είναι, η αλλαγή χρώματος της δέσμης του λέιζερ από κόκκινο σε πράσινο, λόγω των κβαντικών ιδιοτήτων του κρυστάλλου αυτού.

Γιατί πιστεύεις πως η Ελλάδα δεν προσελκύει επιστήμονες; Τι θα μπορούσε να γίνει ώστε τα ελληνικά πανεπιστήμια να μπορέσουν να στελεχωθούν από καθηγητές κι ερευνητές απ’ όλο τον κόσμο και να παράξουν σημαντικό διδακτικό κι ερευνητικό έργο;

 Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι η έλλειψη χρηματοδότησης, που έχει ως αποτέλεσμα τον ανεπαρκή εφοδιασμό των ερευνητικών κέντρων. Η Ελλάδα ποτέ δεν υστέρησε σε γνώση. Τα ελληνικά πανεπιστήμια απέδειξαν, σε βάθος χρόνου, ότι μπορούν να ανταγωνιστούν διεθνή πανεπιστήμια. Η Ελλάδα μπορεί να προσελκύσει επιστήμονες από όλο τον κόσμο και να απασχολήσει Έλληνες ερευνητές μέσα από διεθνείς συνεργασίες. Η Ελλάδα πρέπει να διεκδικήσει ευρωπαϊκά κονδύλια, να συνεργαστεί με πανεπιστήμια άλλων χωρών και να δεχτεί χρηματοδοτήσεις από εταιρίες, κάτι που δυστυχώς δεν γίνεται μέχρι στιγμής.

Η συνεχής εξειδίκευση μπορεί, σε βάθος χρόνου, να δυσκολέψει την ανάπτυξη ενός επιστημονικού κλάδου ή έστω να μειώσει τον ρυθμό παραγωγής νέας γνώσης;

H εξειδίκευση έχει διττό χαρακτήρα και ρόλο. Μπορεί να οδηγήσει σε νέες ανακαλύψεις, να βελτιστοποιήσει κάποιους τομείς ή ακόμη και να λύσει χρόνια προβλήματα. Από την άλλη, η εξειδίκευση (και πόσο μάλλον, η συνεχόμενη εμβάθυνση σε λεπτομέρειες) μπορεί να οδηγήσει στην λήψη μονόπλευρων αποφάσεων ή ακόμη και σε αδιέξοδο. Προσωπικά, βρίσκω αποτελεσματικότερη την συνεργασία μεταξύ εξειδικευμένων επιστημόνων. Άλλωστε, έχει αποδειχθεί ότι η συνεργασία και ανταλλαγή γνώσεων και πληροφοριών έχει επιφέρει θετικά αποτελέσματα.

Πριν από λίγο καιρό, έκανε τον γύρω του διαδικτύου η είδηση της πρώτης φωτογράφισης μαύρης τρύπας. Γιατί θεωρείται τόσο σημαντικό αυτό το επίτευγμα;

 Η πρώτη εικόνα μαύρης τρύπας που υπήρξε ποτέ, έφερε χαρά και ενθουσιασμό σε όλη την επιστημονική κοινότητα. Η εικόνα αυτή για μας σημαίνει την επίτευξη νέων στόχων: να υπερβούμε το ακατόρθωτο, να προχωρήσουμε μπροστά. Μπορεί στα μάτια της κοινωνίας να φαίνεται σαν μια απλή εικόνα· για μας, όμως, είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς, ερευνών, συνεργασίας μεταξύ πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και ερευνητών, πολλών αποτυχιών και νέων τεχνολογικών εξοπλισμών. Όλα αυτά μαζί οδήγησαν σε αυτή την τόσο σπουδαία εικόνα.

Για μιαν ακόμη φορά, φέτος, ήρθαμε αντιμέτωποι με τον διχασμό της επιστημονικής κοινότητας των σεισμολόγων, με αφορμή μια σειρά σεισμών που συνέβησαν μέσα στο καλοκαίρι. Η επιστήμη, τελικά, μέχρι ποιο σημείο μπορεί να δώσει απαντήσεις;

 Η επιστήμη μπορεί να δώσει απαντήσεις. Η επιστήμη έχει κάνει άλματα… στον τομέα της ιατρικής π.χ.  καταφέραμε να εξαλείψουμε ασθένειες που στο παρελθόν ήσαν ανίατες ή στον τομέα της μηχανικής  φτιάξαμε διαστημόπλοια που ερευνούν όλο και πιο απομακρυσμένους πλανήτες. Δεν πρέπει, όμως, ποτέ να ξεχνάμε ότι επιστήμη σημαίνει συνεχόμενα πειράματα και εξέλιξη. Η επιστήμη μπορεί να δώσει απαντήσεις· μα, κυρίως, δίνει κατευθυντήριες γραμμές. Ακόμη δεν έχουμε φτάσει στο σημείο εκείνο που θα έχουμε απαντήσεις για όλα τα ζητήματα. Αυτό, όμως, αποτελεί και το μεγαλύτερό μας κίνητρο.

Τόσο η τεχνητή νοημοσύνη όσο και τα δίκτυα 5ης γενιάς (5G) είναι από τις κύριες κατευθύνσεις στις οποίες η σύγχρονη επιστήμη έχει επικεντρωθεί. Ταυτόχρονα, μια μερίδα επιστημόνων έχει ήδη αρχίσει να πειραματίζεται γύρω απ’ αυτό που ονομάζεται human brain/ cloud interfaces. Όλες αυτές οι εξελίξεις μαγεύουν τον κόσμο, αλλά, παράλληλα, του δημιουργούν κι ανησυχία. Με ποιο τρόπο οι εξελίξεις αυτές θα μεταβάλλουν την πραγματικότητα; Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν;

 Η πραγματικότητά μας βάλλεται, αλλάζει και τροποποιείται καθημερινά. Επικεντρωνόμαστε στην έννοια αυτή, αλλά ξεχνάμε πως ο κόσμος μας και η κοινωνία μας έχουν αλλάξει μέσα στα τελευταία 100 χρόνια. Ας σκεφτούμε πως, μέχρι τον προηγούμενο αιώνα οι λέξεις αυτοκίνητο, τηλεόραση, κινητή τηλεφωνία, διαδίκτυο, ήταν άγνωστες. Έτσι, σήμερα, έχουμε φτάσει στο σημείο όπου η τεχνητή νοημοσύνη είναι προ των πυλών. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι με την εξέλιξη της τεχνολογίας, είμαστε υποχρεωμένοι να ενημερωνόμαστε και να προσαρμοζόμαστε στα νέα δεδομένα. Κίνδυνοι βέβαια και υπάρχουν. Από την περίπτωση η τεχνολογία αυτή να πέσει σε “λάθος χέρια” μέχρι το σημείο να υπάρξει  διαχωρισμός των ανθρώπων ανάμεσα σ’ εκείνους, που έχοντας την οικονομική δυνατότητα, θα μπορούν να εκπαιδεύονται και να κάνουν χρήση των νέων τεχνολογιών και σ’ εκείνους που δεν θα έχουν αυτή την δυνατότητα και θα περιθωριοποιούνται. Καταλήγουμε, λοιπόν, στο γεγονός  ότι η τεχνολογία δεν πρέπει ούτε να θεοποιείται ούτε να δαιμονοποιείται.

Ενώ παγκόσμια βρισκόμαστε σε μια αρκετά δύσκολη συγκυρία, ο κόσμος απορεί με τα υπέρογκα ποσά που δαπανώνται για αποστολές στο διάστημα. Τι έχουν να μας προσφέρουν συν τω χρόνω;

 Είναι αλήθεια. Δισεκατομμύρια κάθε χρόνο δαπανώνται για αποστολές στο διάστημα. Πως μπορείς, όμως, να σταματήσεις και να θέσεις οικονομικούς φραγμούς σε κάτι τόσο μεγάλο, όπως: η ανακάλυψη νέων πλανητών και αστερισμών ή η απάντηση στο διαχρονικό ερώτημα για την ύπαρξη ζωής σε άλλους πλανήτες ή ακόμα και η απάντηση στο ερώτημα του αν θα μπορούσε ο άνθρωπος να κατοικήσει σε άλλους πλανήτες. Το διάστημα είναι μέρος του κόσμου στον οποίο ζούμε. Δεν πρέπει να θεωρούμε ελάσσονος σημασίας αυτό το κομμάτι της γνώσης. Άλλωστε, ό, τι υπάρχει εκεί έξω επηρεάζει κι εμάς. Είμαστε μέρος ενός τεράστιου γαλαξία και ως ανθρώπινο είδος πάντα θέλαμε να γνωρίζουμε το άγνωστο.

Διαβάζουμε, κατά καιρούς, στον τύπο, σενάρια για μελλοντικό εποικισμό σε άλλο πλανήτη κι άλλα παρόμοια, τα οποία πλησιάζουν περισσότερο τον χώρο του φανταστικού παρά έναν ρεαλιστικό σχεδιασμό του μέλλοντος. Ποια η γνώμη σου γύρω απ’ αυτές τις εκφάνσεις της επιστήμης;

 Ως επιστήμονες πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί στο πώς μεταφέρουμε τις πληροφορίες στην ευρύτερη κοινωνία. Ιδέες όπως ο μελλοντικός εποικισμός σε άλλο πλανήτη, η τεχνητή νοημοσύνη ή οι βιβλικές καταστροφές, γοητεύουν αλλά και τρομάζουν.  Οφείλουμε να ενημερώνουμε την κοινωνία για τις επιστημονικές ανακαλύψεις, εξηγώντας τες απλοποιημένα ώστε να μην υπάρξουν παρερμηνείες.  Σε πολλά θέματα και ειδικότερα στο θέμα του μελλοντικού εποικισμού σε άλλο πλανήτη, οφείλουμε να είμαστε ξεκάθαροι ότι μέχρι στιγμής είναι μη βιώσιμες λύσεις και ότι πιθανή εφαρμογή τους θα γίνει σε βάθος χρόνου. Αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί στο κοινό είναι ο χρόνος που θα απαιτηθεί ώστε τέτοιες ιδέες να εφαρμοστούν έξω από εργαστηριακές εγκαταστάσεις.

Μια μερίδα του ελληνικού κοινού αδυνατεί να πιστέψει στην ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής, θεωρώντας το ζήτημα προϊόν προπαγάνδας της πολιτικής ελίτ και των ΜΜΕ. Με ποιο τρόπο, πιστεύεις, πως θα ήταν δυνατό να εξοικειωθεί το κοινό με τις εξελίξεις στον χώρο της επιστήμης και ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλο των επιστημόνων σ’ αυτή την προσπάθεια;

 Δυστυχώς, υπάρχει περισσότερο παραπληροφόρηση παρά σωστή πληροφόρηση του κοινού. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις καθώς και οι επιστημονικές προειδοποιήσεις (όπως, για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή) πρέπει να παρουσιάζονται στο κοινό απλουστευμένα, αλλά δίχως να χάνουν το ουσιαστικό τους νόημα και την σοβαρότητά τους. Οι επιστήμονες χρειάζεται να αλληλεπιδρούν με την κοινωνία, παρουσιάζοντας και συζητώντας το έργο τους. Οφείλουν  να δέχονται ερωτήσεις και να είναι έτοιμοι να προσεγγίσουν το κοινό ανεξαρτήτως ηλικίας και πεποιθήσεων. Σημαντικό είναι, επίσης, τα παιδιά και οι νέοι, να έχουν αλληλεπίδραση με τους ερευνητές, ώστε σε βάθος χρόνου να μπορούν να αντιληφθούν και να απορρίψουν τις λανθασμένες ή παραποιημένες πληροφορίες- ειδήσεις.

Πώς φαντάζεσαι τον κόσμο σε δέκα χρόνια;

Ένα κόσμο μακριά από στερεότυπα, ταμπού και πρέπει. Ένα κόσμο με ελευθερία άποψης και βούλησης. Ένα κόσμο πραγματικά ευαισθητοποιημένο γύρω από  ζητήματα περιβάλλοντος… όχι λόγω του κρατικού εξαναγκασμού, αλλά λόγω της δικής του βούλησης. Ένα κόσμο όπου τα επιστημονικά επιτεύγματα θα χρησιμοποιούνται για το καλό του συνόλου.

Ονειρεύεσαι;

Ναι! Έχω τα μεγάλα εκείνα όνειρα που τις περισσότερες φορές σε τρομάζουν. Αυτά τα όνειρα είναι όμως και η κινητήριος δύναμή μου.

Τι μήνυμα θα ήθελες να στείλεις στους αναγνώστες μας;

Να ακούν, να διαβάζουν, να μορφώνονται, να αλληλεπιδρούν, να σκέφτονται, να κρίνουν!  Να μην δέχονται έτοιμες και εύκολες λύσεις. Να παλεύουν για τα ιδανικά τους και να έχουν την ελευθερία και το θάρρος της άποψής τους.