Γιάννης Καραχισαρίδης

Ένας υποψήφιος πολιτευτής είπε : «Δε θέλω γύρω μου λογιστές, θέλω οραματιστές». Ένα πανό σε μια διαδήλωση έγραφε : «Είμαστε άνθρωποι, δεν είμαστε αριθμοί». Κι ένας σύγχρονος φιλόσοφος δήλωσε : «Η παράλογη και αναχρονιστική λογιστική πρέπει να καταργηθεί. Ο ανθρωπισμός είναι ανάγκη να επικρατήσει της στυγνής λογικής». Ο άνθρωπος πάνω απ’ όλα και οι αριθμοί στα τάρταρα. Δεν είναι εύκολο να διαφωνήσει κανείς μ’ αυτή την ευαίσθητη ματιά. Η ψυχή και τα αισθήματα του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά δεν επιτρέπεται να παραγκωνίζονται, να αλυσοδένονται σε στατιστικά δεδομένα. Είναι όμως έτσι; Ή πρόκειται για μια πολύ βολική υπεκφυγή; Πώς φτάσαμε σήμερα να υποτιμούμε τους αριθμούς με τόσο απόλυτο τρόπο και να τους αντιπαραθέτουμε με τον ανθρωπισμό; Ή ακόμα πιο πέρα, πώς κατάφερε να εμφιλοχωρήσει στη σκέψη μας η αντίθεση ανάμεσα στη λογική και στα συναισθήματα; Και να ζούμε με τη ψευδαίσθηση ότι αυτός ο πόλεμος μαίνεται κι έχει σίγουρο νικητή τον «ανθρωπισμό» και ότι άλλο αυθαίρετα μπορεί να περικλείει αυτή η λέξη. Κι επειδή τίποτα δε γίνεται στη τύχη, ας διερευνήσουμε πώς γεννήθηκε και κυριάρχησε, αλλά και τι ακριβώς σημαίνει αυτή η αντίληψη.

Πριν με ευκολία συνδέσουμε τον Χριστιανισμό με τα δεινά του Μεσαίωνα, ας δούμε τη σημασία της έλευσης του. Η διαδικασία του εκπολιτισμού υπέστη ένα μεγάλο σοκ με την εμφάνιση του. Όχι τόσο από το θεολογικό του μέρος, όσο από τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν τότε τις κοινωνικές διαδικασίες και την προσωπική θέση του ανθρώπου στη ζωή. Το αυτονόητο για εκείνη την εποχή δουλοκτητικό σύστημα κλονίστηκε συθέμελα και κατέρρευσε αργόσυρτα, αλλά με σίγουρα βήματα. Στο Χριστιανισμό εδράζουν και τα ανθρωπιστικά κίνητρα του βουλευτή Γουίλιαμ Γουίλμπερφορ, που κατάφερε να επιβάλλει, τον 19ο αιώνα, στο Βρετανικό κοινοβούλιο την κατάργηση της δουλείας. Το ίδιο ισχύει και για τον Αβραάμ Λίνκολν, που επέλεξε τον εμφύλιο, προκειμένου να καταργηθεί η δουλεία. Μπορεί στο Μεσαίωνα η Εκκλησία να ενδύθηκε την εξουσία και να επέβαλε ανείπωτα βάσανα στο ποίμνιο της. Το σπέρμα όμως του ανθρωπισμού δεν είχε χαθεί, αλλά παρέμενε σε χειμερία νάρκη. Κι όταν ήρθε η Αναγέννηση ξύπνησε πάλι και εμφανίστηκε με νέο ένδυμα. Μπορεί η Εκκλησία να συνέχιζε να ασκεί την απολυταρχική της εξουσία, αλλά η έγνοια για τον άνθρωπο και τη θέση του στο πραγματικό κόσμο, με νέα ορμή, άρχισε να απασχολεί τις κοινωνίες. Κάπως έτσι φτάσαμε στο Διαφωτισμό, στην οριστική ρήξη της ανθρώπινης σκέψης με τη παρακμασμένη εκκλησιαστική εξουσία. Η λογική πέρασε βίαια στην αντεπίθεση υπερνικώντας τις δεισιδαιμονίες και ανοίγοντας το δρόμο στη θετική σκέψη και στους αριθμούς. Το νήμα της πρώιμης χριστιανικής διδασκαλίας για το σεβασμό της ανθρώπινης υπόστασης και την αγάπη προς τον συνάνθρωπο μας ποτέ δε κόπηκε. Διατηρήθηκε στο Μεσαίωνα με ανθρώπους όπως ο Άγιος Φραγκίσκος της Αζίζης και συνοδοιπόρησε με τις μεγάλες μεταλλάξεις της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Η λογική που πρυτάνευσε τον 18ο αιώνα συνυπήρξε με τις ανθρωπιστικές επαναστάσεις του ίδιου αιώνα, αλλά και με την έλευση των σοσιαλιστικών ιδεών τον επόμενο.

Ενώ ο 19ος ήταν ο αιώνας των επιστημών, ο 20ος ήταν ο αιώνας της φαντασίας. Έννοιες όπως η μεταφυσική απόκτησαν καινούριο νόημα, «εφευρέθηκε» ο σουρεαλισμός, προσπαθώντας να διερευνήσει τις παράπλευρες περιοχές της λογικής και της πραγματικότητας, μακριά όμως από δεισιδαιμονίες – χάρις στον εκπολιτισμό – ακονίζοντας ένα πιο ευαίσθητο, πιο περίεργο και πιο διεισδυτικό βλέμμα στον Άνθρωπο και στον Κόσμο. Αλλά και οι επιστήμες προχώρησαν προς αυτή την κατεύθυνση. Η θεωρία της σχετικότητας απ’ τις αρχές του 20ου αιώνα άνοιξε τις πύλες σε μιαν άλλη, παράδοξη αντίληψη του χρόνου, πιο ποιητική, πιο περίπλοκη, ξεπερνώντας τους ορίζοντες της τότε θετικής σκέψης. Ήρθαν όμως και οι αιματηροί πόλεμοι των εθνών, με τις εκατόμβες των νεκρών και την απίστευτη σκληρότητα. Με την έξοδο απ’ αυτή τη κόλαση, η ανάγκη για ανθρωπισμό επανήλθε πιο ισχυρή και πιο αδιαπραγμάτευτη. Αυτό το ισχυρό αίσθημα, που συναντήθηκε με τις προσπάθειες της φαντασίας να ξεπεράσει τη τρέχουσα λογική, έγινε το γόνιμο έδαφος να εμφανιστεί με νέο ένδυμα το αρχέτυπο του Χριστιανισμού. Ο διαχωρισμός του κτιστού, που είναι ο πραγματικός κόσμος και σχετίζεται με το μυαλό και τη λογική και του άκτιστου που είναι ο Θεός και οι ψυχές των ανθρώπων κατ’ ομοίωση Του, δηλαδή η καρδιά και τα συναισθήματα τους.

Αυτή η διχοτόμηση της ανθρώπινης ύπαρξης, ανεπαισθήτως επικράτησε. Είναι όμως τεχνητή, δεν ισχύει στην πραγματικότητα και οδηγεί σε σοβαρές παρανοήσεις, καθώς προσπαθούμε να κατανοήσουμε τι συμβαίνει γύρω μας. Ο Φρόιντ μελετώντας τα ενδότερα του ανθρώπου απέδειξε την ενότητα της λογικής και των συναισθημάτων, η διχοτόμηση όμως ήταν και είναι τόσο ισχυρή, που όλα όσα έγραψε ξεχάστηκαν και αυτός ο σπουδαίος ερευνητής έχει μείνει στη μαζική μνήμη με αναφορά μόνο στη libido. Και παρ’ όλο που ο Λακάν προσπάθησε να αποκαταστήσει τη συλλογιστική του, ο διαχωρισμός παραμένει ανέγγιχτος κι έτσι οι αριθμοί εξακολουθούν να υποτιμούνται και να περιφρονούνται. Κι όλα αυτά ενώ η επιρροή τους στη ζωή μας είναι απολύτως καθοριστική. Εμείς οι ίδιοι αντιστοιχούμε σε αριθμούς που αποδεικνύουν τη ταυτότητα μας ή την ασφάλιση μας, ψωνίζουμε με αριθμούς, με αριθμούς κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας, την ανεργία, τα κέρδη και τις ζημίες, τη σύνθεση των φαρμάκων, το πόσοι μαθητές σπουδάζουν, με αριθμούς καθορίζουμε την ώρα και τις συναντήσεις μας και με αριθμούς προσπαθούμε να βελτιώσουμε τη θέση μας, αλλά και τον ίδιο τον Κόσμο γύρω μας. Ο ανθρωπισμός και οι αριθμοί είναι ένα. Το ψιθύρισε κάποτε ο Ηράκλειτος και το επιβεβαίωσε ο Φρόιντ. Οπότε, μήπως είναι καιρός να σκεφτούμε ότι χωρίς τους λογιστές η φαντασία είναι ετοιμοθάνατη;

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr