Γιάννης Καραχισαρίδης

«Η πιο συχνή αιτία των σφαλμάτων είναι να μεταφέρουμε στους παρωχημένους αιώνες όλες τις ιδέες του αιώνα μας». Το είπε ο Μοντεσκιέ πριν σχεδόν 250 χρόνια. Αν τον πιστέψουμε, τότε καταρρέει η αντίληψη για την Ιστορία, που κυριαρχεί – σχεδόν απόλυτα – εδώ και λίγες δεκαετίες. Η κυρίαρχη αντίληψη, που δεν είναι άλλη από την λατρεία της επικαιρότητας. Αφού πρώτα με ξύλινη σκέψη έχουμε τιτλοφορήσει τα προβλήματα της εποχής μας, στη συνέχεια προσπαθούμε να στριμώξουμε ολόκληρη την Ιστορία μέσα σ’ αυτούς τους πρόχειρους τίτλους.

Κατά τον Μοντεσκιέ αυτό είναι ένα σφάλμα κι όταν προσπαθούμε να προσαρμόσουμε αιώνες Ιστορίας στον ταπεινό και περιορισμένο χρόνο που μας αναλογεί, τότε υψώνουμε τείχη απέναντι στην ουσιαστική γνώση και την κατανόηση της ταυτότητας μας. Η ενασχόληση με τα «καθημερινά μας προβλήματα» υπερίσχυσε κατά κράτος και η Ιστορία απαξιώθηκε. Κι ενώ η ανθρωπότητα βαδίζει στο δικό της τέμπο, αλλάζοντας συνεχώς το τοπίο που μας περιβάλλει, εμείς – τα υποκείμενα αυτής της πορείας – στεκόμαστε στην περιορισμένη ματιά της επικαιρότητας. Κοιτάζουμε τα πόδια μας που βαδίζουν κι αρνούμαστε να σηκώσουμε το βλέμμα μας.

Στις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70 άνθισαν μεγάλα και μαζικά κινήματα για την ειρήνη. Σήμερα όμως δεν υπάρχει τίποτα πια κι εκείνες οι λαοθάλασσες μοιάζουν με μακρινή ανάμνηση. Παρ’ όλα αυτά, μάς είναι πολύ δύσκολο να παραδεχθούμε ότι οι πόλεμοι τελείωσαν. Ότι ο πλανήτης Γη διάγει την πιο ειρηνική περίοδο της ύπαρξης του. Δυσκολευόμαστε πάρα πολύ να συμφωνήσουμε με την Ιστορία και πότε επικαλούμαστε το Ιρακ και το Αφγανιστάν, πότε τη γενοκτονία της Ρουάντα και πότε τον εμφύλιο της Συρίας. Κι όταν τελικά το πάρουμε απόφαση ότι οι πόλεμοι τουλάχιστον λιγόστεψαν, τότε έχουμε στη φαρέτρα μας την κινδυνολογία. Σκιτσάρουμε τις επερχόμενες καταστροφές που τα μεγάλα συμφέροντα θα επιβάλουν στην ανθρωπότητα. Είμαστε βέβαιοι για τις σκηνές της Αποκάλυψης που το μέλλον μας επιφυλάσσει. Και τότε ήσυχοι, συνεχίζουμε την ειρηνική ζωή μας. Κι όλα αυτά γιατί είμαστε καχύποπτοι απέναντι στον πολιτισμό, που με υπομονή, χωρίς βιασύνη και τυμπανοκρουσίες διαχέεται σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Αν θέλουμε όμως να αντιληφθούμε ένα και μόνο δείγμα του πολιτισμού, δεν έχουμε παρά να «αφουγκραστούμε» την αδρεναλίνη που γεννούσε η ιδέα του πολέμου, πριν 100 μόλις χρόνια και που τώρα ο πόλεμος είναι απεχθής σε όλους μας.

Η Αθήνα και η Σπάρτη συγκρούστηκαν για κάτι λιγότερο από 30 χρόνια, ο εκατονταετής κράτησε ένα σχεδόν αιώνα, ο πρώτος Παγκόσμιος μόλις 4 χρόνια και ο ψυχρός πόλεμος σχεδόν 45. Αυτός ο τελευταίος είναι ο πιο παράξενος στη μακραίωνη πορεία της ανθρωπότητας. Η Ιστορία τον είχε «προγραμματίσει» να είναι ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, που όμως ποτέ δεν έγινε. Ήταν η σιωπηλή διαμάχη δύο υπερδυνάμεων που ποτέ δεν κατέληξε στην εκκωφαντική καταστροφή. Κάθε ανατολή του ήλιου, για όλα αυτά τα χρόνια, αυτός ο πόλεμος ήταν επικείμενος. Ένας ασίγαστος κίνδυνος, ένα επί θύραις ολοκαύτωμα, που ποτέ όμως δεν άνοιξε τη πόρτα μας. Ένας πόλεμος που παρέμεινε ψυχρός μέχρι το τέλος του. Ο τρόμος της πυρηνικής δύναμης, η βεβαιότητα ενός πολέμου χωρίς νικητές, εμπόδισε ακόμα κι εκείνους που δεν είχαν προκαταλήψεις απέναντι στη καταστροφή. Η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι άφησε τους κατοίκους του πλανήτη άφωνους. Γνώριζαν ότι η ατομική βόμβα ήταν η κορωνίδα, αλλά κανείς δεν υποψιαζόταν την αληθινή της ισχύ. Ο πόλεμος μεταλλάχτηκε σε ψυχρό, ως απόρροια αυτού του τρόμου.

Η απειλή που διήρκησε μισό αιώνα και ο τρίτος παγκόσμιος που ποτέ δεν ξεσπούσε, ώθησε τους λαούς σε ένα νέο κύμα εκπολιτισμού. Δηλαδή κατανοούσαν χρόνο το χρόνο τη ματαιότητα της εμπόλεμης σύρραξης και ταυτόχρονα τη σημασία της συνεννόησης. Στη δίνη του ψυχρού πολέμου γεννήθηκαν ένα Βιετνάμ, νωρίτερα η σύγκρουση στη Κορέα, η μακροχρόνια εισβολή στο Αφγανιστάν, δεκάδες μικρότερες επεμβάσεις, σωρεία δικτατοριών και η έντονη «ιδεολογική» αντιπαλότητα των δύο στρατοπέδων. Όλες αυτές οι σκληρές συγκρούσεις που εξελίσσονταν καθημερινά μπροστά στα μάτια μας, εμπόδισαν να αποτιμήσουμε το θαύμα του ψυχρού πολέμου. Τη μόνη περίπτωση στην Ιστορία, που ένας πόλεμος τόσο προδιαγεγραμμένος, τόσο σίγουρος και τόσο αναπόφευκτος, δεν έγινε ποτέ. Ίσως η μοναδική φορά μέχρι τώρα που η ανθρωπότητα ξεγέλασε την ίδια την Ιστορία της. Το 1991 αυτός ο ιδιότυπος πόλεμος τελείωσε επίσημα και έκτοτε η ειρήνη, που εμφιλοχώρησε ανεπαισθήτως σε όλους, κέρδισε το μερίδιο που της άξιζε. Η ευγνωμοσύνη όμως στον ψυχρό πόλεμο μένει να εκφραστεί από επόμενες γενιές, πιο απόμακρες από τα γεγονότα και τις ιδεοληψίες που τα συνόδεψαν.

  Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.