Κωστής Α.Μακρής: Είναι ζωγράφος-γραφίστας και συγγραφέας και ασχολείται με το έντυπο, το κείμενο, τη διαφήμιση και την οπτική και λεκτική επικοινωνία.

Κωστής Μακρής

Η πραγματικότητα της μυθοπλασίας

και η μυθοπλασία της πραγματικότητας

«Ο πανικός στις δυνάμεις τού Μαυρώπα, Μεγάλου Δούκα της Κρατιστοβίας, ήταν τώρα ολοκληρωτικός. Οι στρατιώτες, ντροπιασμένοι, λερωμένοι, μυξιασμένοι, με ακατανίκητη φαγούρα και με την ευκοιλιότητα να τους έχει σαλέψει το λογικό, άρχισαν να παραδίνονται ομαδικά ζητώντας έλεος, χαρτομάντιλα, χαρτί τουαλέτας και γιατροσόφια για την ανυπόφορη φαγούρα. 

Αρκετοί είχαν ήδη αποκοιμηθεί στο χώμα. Χεσμένοι και γεμάτοι μύξες, να προσπαθούν να ξυστούν μέσα στον ύπνο τους, θα αποτελούσαν ένα αστείο θέαμα για όποιον είχε διάθεση για γέλια.» 

Το πιο πάνω απόσπασμα είναι από το βιβλίο μου «Ο Λευκάτας, η Φαγιουμάτα και οι 888 Νάνοι», Εκδόσεις Φίλντισι, 2021.

Είναι μια μυθοπλασία, ένα «μη ιστορικό» αφήγημα, η “φανταστική εξιστόρηση” μιας «φανταστικής μάχης» που δεν αναφέρεται σε κανένα ιστορικό σύγγραμα. Είναι όμως ταυτόχρονα και μια πραγματικότητα. Το κείμενο το έγραψα εγώ εν πλήρη συνειδήσει του τι γράφω, το κείμενο υπάρχει, τυπώθηκε σε βιβλίο και μπορεί να διαβαστεί από όποιον μιλάει και διαβάζει ελληνικά. 

Μπορεί, βέβαια, να μην αντάξιο της περιγραφής μιας μάχης στην Ιλιάδα… 

Αλλά…, τι λέω; Η Ιλιάδα, του Ομήρου, περιγράφει ιστορικά ή φανταστικά γεγονότα; Είναι Ιστορία ή Μυθοπλασία; Συμμετέχουν Θεοί και Θεϊκά Όντα σε Ιστορικά γεγονότα; Αλλά, και πάλι, ο «Ακάθιστος Ύμνος», σε μια ιστορική μάχη δεν αναφέρεται; Και σε μια σωτήρια θεϊκή παρέμβαση, την 7η προς 8η Αυγούστου του σωτηρίου έτους 826 στην Κωνσταντινούπολη; 

Ας ξαναγυρίσω όμως στην παράξενη μάχη που περιγράφω στην αρχή. Αν μεταφραζόταν στην γλώσσα που μιλούν οι κάτοικοι ενός πλανήτη κοντά στο Άλφα του Κενταύρου (η ατρονομική διατύπωση για το “Άλφα του Κενταύρου” είναι κάπως διαφορετική αλλά δεν είμαι αστρονόμος), θα μπορούσαν ―ίσως― να το εκλάβουν ως περιγραφή μιας πραγματικής μάχης που δόθηκε κάπου πολύ μακριά από εκείνα τα πλάσματα που πιθανόν να ζουν εκεί, που δεν ξέρω αν υπάρχουν, αν έχουν πολιτισμό και αν ο πολιτισμός τους συμπεριλαμβάνει και τον πόλεμο· που για κάποιους ήταν και είναι «πάντων πατήρ». Μαμά, πάντως, κανενός και καμιάς δεν θεωρήθηκε ποτέ ο πόλεμος, να τα λέμε κι αυτά. 

Παλιότερα, ήμουν σχεδόν πεπεισμένος ότι πολλοί άνθρωποι ―όλων των φύλων― θα θεωρούσαν εξωφρενική υπερβολή την αποδοχή προϊόντων μυθοπλασίας ως πραγματικότητες. Και πραγματικά, το να δέχεσαι ως απτή πραγματικότητα (παραδείγματα φέρνω) τον Μινώταυρο, τον Τάλω ή το «τέρας του Φρανγκεστάιν», αγγίζει τα όρια της ψυχασθένειας.

Ε; Τι λέτε; 

Μμμ…; Ίσως…; Ή «Ναι»; 

Αν μιλάμε για τον Ηρακλή, τον Θησέα, τον Κένταυρο Νέσσο, τον Πινόκιο, την Σταχτοπούτα, την Ραπουντζέλ, την Χιονάτη με τους 7 Νάνους, τον Σούπερμαν και άλλα παραμύθια, μάλλον είναι απίθανο να τους θεωρεί κάποιος πραγματικά όντα και μέρος της αλήθειας του. 

Αλλά, για σκεφτείτε… 

Δεν θα μπω στον κόπο να παραθέσω μερικές προτάσεις που εκατομμύρια άνθρωποι τις δέχονται ως πραγματικότητες και ως αδιαμφισβήτητες αλήθειες.

Κι όχι μόνο τις δέχονται ως πραγματικότητες, ως αλήθειες ή ως θεόπνευστες εντολές, αλλά είναι έτοιμοι να εξοντώσουν όσες και όσους δεν τα δέχονται ως την μόνη και απολύτως αληθινή πραγματικότητα. Δηλαδή τόσο εντελώς αληθινή πραγματικότητα που με πιο πραγματική πραγματικότητα και αληθινότητα πραγματικά και κυριολεκτικά πεθαίνεις! 

Όχι λοιπόν. Δεν θα παραθέσω προτάσεις. 

Όχι μόνο επειδή δεν έχω το θάρρος του Σωκράτη ή του Μπέρτραντ Ράσσελ, που είχε πει ―περίπου― ότι «δεν θα σκοτώσει και δεν θα σκοτωθεί για μια ιδέα επειδή μπορεί να είναι λάθος» (η ιδέα), αλλά και επειδή το ότι εγώ δεν «πιστεύω» σε κάποια πράγματα, δεν σημαίνει κι ότι θα προσβάλλω συλλήβδην όσες και όσους πιστεύουν και είναι καλότατοι άνθρωποι. Έχω άλλωστε πολύ καλές φίλες και πολύ καλούς φίλους που πιστεύουν σε κάτι που εγώ δεν… 

Ας έρθουμε όμως πάλι στο θέμα της μυθοπλασίας που μπορεί να γίνει πραγματικότητα και της πραγματικότητας που μπορεί να γίνει μυθοπλασία. 

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι πραγματικότητα. Το πρόσχημα της εισβολής, από τη Ρωσική Ηγεσία, ήταν η «απειλή» της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και να απειλήσει την Ρωσία και το γεγονός ότι ως μιας “Ναζιστική χώρα” ―πάλι κατά τη Ρωσική Ηγεσία― καταπιέζει και βασανίζει ρωσικούς πληθυσμούς στην επικράτειά της. 

Εγώ αυτά τα θεωρώ μυθοπλαστικά αφηγήματα, βασισμένα ίσως σε πραγματικές πληροφορίες ή στοιχεία, που παρουσιάζονται ως πραγματικότητες και που ως πραγματικότητες (στο μυαλό μερικών) έχουν πραγματικές και πραγματικά εφιαλτικές συνέπειες. Με χιλιάδες νεκρούς, καταστροφές πόλεων και έναν “ενεργειακό” πόλεμο που απειλεί με κακουχία εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη και όχι μόνο στην Ευρώπη. 

Δεν είναι η μόνη “μυθοπλασία” αυτή, όμως, που έχει ολέθριες επιπτώσεις σε ανθρώπους, χώρες, ζώα και στο περιβάλλον.

Γυναίκες διώκονται ή και θανατώνονται επειδή κάποιοι θεωρούν πραγματικότητα και θεόπνευστη εντολή ένα προϊόν μυθοπλασίας. 

Ζούμε μια επιθετική ρητορική και υφιστάμεθα ―ως Ελλάδα― απειλές από τον ΡετζεΤαγιΕρντ και σύσσωμο σχεδόν τον Τουρκικό πολιτικό κόσμο. Απειλές πολέμου, αποκλεισμού Ελληνικών νησιών και άλλες μυθοπλασίες που εδράζονται σε ένα Τουρκικό μεγαλοϊδεατικό μυθοπλαστικό αφήγημα ικανό να προκαλέσει μεγάλες καταστροφές στην ευρύτερη γειτονιά μας. 

Ας μην γελιόμαστε. 

Αυτό το “μυθοπλαστικό” αναθεωρητικό αφήγημα της “γείτονος” υπερβαίνει τις προεκλογικές ανάγκες ενός προέδρου της Τουρκίας και γίνεται συλλογικό αφήγημα «Μεγαλοϊδεατισμού» από την Τουρκία, που τείνει να πάρει τις διαστάσεις υπαρξιακής απειλής για την Ελλάδα. 

Οπότε; Τι μας μένει να κάνουμε, εμείς οι Ελληνίδες και οι Έλληνες; 

Τι διαλέγουμε; Τι επιλέγουμε; Τι προτάσσουμε;

“Μυθοπλασία” κι εμείς ή “Πραγματικότητα”; 

Εδώ δεν μπαίνει διαζευκτικό “ή” για μένα. Διαφωνώ με το δίλημμα «Μυθοπλασία ή Πραγματικότητα». Και προτείνω «Μυθοπλασίες ΚΑΙ Πραγματικότητα». Οι Μυθοπλασίες ΜΑΖΙ με την Πραγματικότητα. 

Μυθοπλασίες και Πραγματικότητα να πάνε μαζί, χέρι χέρι. Αυτό λέω εγώ. 

Γοητευτικές, ευφυείς και έμφορτες πολιτισμού και μακραίωνης ιστορίας, μυθοπλασίες. 

Μυθοπλασίες ικανές να επηρεάσουν, να ενισχύσουν την πραγματικότητά μας και τον πολιτισμό μας και να μας διδάξουν. 

Μυθοπλασίες που να μας βοηθούν να ξεχωρίζουμε το “ψεύτικο παραμύθιασμα” από τα καταλυτικά, εμψυχωτικά, διδακτικά και ενθαρρυντικά παραμύθια, όπως η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Που, έτσι αγνά, δυναμωτικά και αμερόληπτα καθώς είναι,  τα έχουμε ανάγκη· παιδιά και  μεγάλοι.  Λέω και γράφω “αμερόληπτα” γιατί ―ας μην το ξεχνάμε― ένας από τους πιο “θετικούς” ήρωες της Ιλιάδας είναι ο Έκτορας, πολεμιστής των Τρώων και ο πιο επίφοβος εχθρός των Αχαιών. Σε εκείνου το στόμα έβαλε ο Όμηρος την φράση «εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης» παρόλο που οι πιο δυνατοί πολεμιστές ήταν με τον στρατό των Αχαιών ή Δαναών. Με πρώτο τον “άτρωτο” ―αν και με “θανατερό” πεπρωμένο― Αχιλλέα με τους Εύζωνες Πολεμιστές του, τους Μυρμιδόνες της βορειοανατολικής Φθιώτιδας. 

Ευτυχώς, διαθέτουμε, ως έθνος, πολλές “μυθοπλασίες” στέρεα στηριγμένες στην Ιστορική μας Πραγματικότητα· που κι αυτή βοηθήθηκε και ενθαρρύνθηκε πολλές φορές από την μυθοπλασία. Μπορούμε να τις επικοινωνήσουμε σε όλον τον πολιτισμένο κόσμο, που ξέρει ―ή μπορεί εύκολα να το μάθει― για ποιο λόγο απεικονίζονταν στις μετώπες του Παρθενώνα, στην Ακρόπολη των Αθηνών, οι “Γιγαντομαχίες”, οι μάχες ανάμεσα σε “Λαπίθες” και “Κένταυρους”, η “Εισβολή των Αμαζόνων στην Αθήνα” και ο “Τρωικός Πόλεμος”. 

Ο πολιτισμένος κόσμος ―οι δασκάλες και οι δάσκαλοί του, τουλάχιστον― γνωρίζει (ή μπορεί να ψάξει και να το βρει στις εγκυκλοπαίδειές του) ότι το Αιγαίο πήρε το όνομά του από τον Αιγέα, τον “μυθοπλασμένο” Βασιλιά της υπαρκτής Αρχαίας Αθήνας και πατέρα του ―επίσης μυθικού και “μυθοπλασμένου”― Ήρωα Θησέα. 

Μυθοπλασίες άξιες να τις αγκαλιάσουμε και μαζί μ’ αυτές να αγκαλιάσουμε και ό,τι αξίζει να αγκαλιάζουμε, να προστατεύουμε και να νιώθουμε αλληλέγγυοι και ομονοούντες με αυτά: την οικογένειά μας, τους φίλους μας, τους συγγενείς μας, τους συμπολίτες μας (ακόμα και με τις διαφωνίες μας) και την Πατρίδα μας, που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της τωρινής Ευρώπης μας (της “Ενωμένης” αλλά και της υπόλοιπης). Που το όνομά της το έχει πάρει από το όνομα της ελληνικά “μυθο-ζαχαρο-καντιο-ομορφο-ερωτο-πλασμένης” Ευρώπης, που την απήγαγε ο ερωτύλος Δίας και απέκτησαν μαζί τρία ―τουλάχιστον― “μυθοπλασμένα” παιδιά: τον βασιλιά Μίνωα, τον Ραδάμανθυ και τον Σαρπηδόνα.  

Νομίζω ότι ποτέ δεν σταματήσαμε να έχουμε ανάγκη από μυθοπλασίες που να μπορούν να μας εξοπλίζουν με στοχασμό, φαντασία, εφευρετικότητα, ομοψυχία, ενθάρρυνση, ικανότητες, αυτογνωσία και δύναμη και να γινόμαστε «κρείττονες εαυτών» και να αντιμετωπίζουμε με θάρρος, ψυχραιμία, σωφροσύνη και αποτελεσματικότητα κάθε πραγματική απειλή που μπορεί να κρύβεται πίσω από κάποιες αλλότριες και ανιστόρητες “μυθοπλασίες”. 

Και να μπορούμε να λέμε ένα καλά προετοιμασμένο, συνετό, βροντερό, θαρραλέο και αποφασιστικό ΌΧΙ όποτε, όταν, όπου και σε όποιον μας απειλεί. 

Ανεξάρτητα από το αν αυτή η απειλή προέρχεται από μια πραγματική μυθοπλασία ή από μια μυθοπλασμένη πραγματικότητα. 

Κωστής Α. Μακρής

07 Οκτωβρίου 2022