Γιάννης Καραχισαρίδης

Καμιά εποχή της ανθρώπινης περιπέτειας μέσα στο χρόνο δεν πήγε χαμένη. Τίποτα δεν πήγε στο βρόντο. Μόνο που για να καταλήξουμε σ’ αυτό το συμπέρασμα, θα πρέπει να σταματήσουμε να αξιολογούμε την Ιστορία με τον σημερινό μας μετρονόμο. Οι άνθρωποι σε άλλες εποχές καταλάβαιναν διαφορετικά τον κόσμο, είχαν άλλους κανόνες συνύπαρξης και βόλευαν την ύπαρξη τους αλλιώς. Η θλίψη και η χαρά είχαν άλλες αιτίες απ’ τις δικιές μας.

Στη δική τους καθημερινότητα τα όνειρα και οι επιδιώξεις τους, ακολουθούσαν ξένους σε μας δρόμους. Μέχρι τώρα ως σημείο εκκίνησης για το τελευταίο κύμα εκπολιτισμού της ανθρωπότητας αναφερόμασταν στον αιώνα του διαφωτισμού. Αν όμως ταξιδέψουμε αρκετά πιο πίσω και – προσπερνώντας την Αναγέννηση – φτάσουμε στα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα, μπορούμε να ανακαλύψουμε ξεχασμένες αξίες, που τώρα πια τις έχουμε αφήσει να κοιμούνται στο παρελθόν, σ’ εκείνες τις εποχές που οριστικά διαγράψαμε από τη μνήμη μας – σκοτεινές γαρ – και δε θέλουμε να τις θυμόμαστε.

Εκτός της συνήθειας μας να εκσυγχρονίζουμε την Ιστορία, να τη βάζουμε επίμονα στο κρεβάτι του Προκρούστη μέχρι να ταιριάξει με τις σύγχρονες αντιλήψεις μας υπάρχει και το πρόβλημα των λέξεων. Οι λέξεις είναι ζωντανές, έχουν τη δική τους ζωή, τη δική τους εξέλιξη. Ταξιδεύοντας μέσα στο χρόνο οι εικόνες και τα νοήματα που αντιπροσωπεύουν δεν παραμένουν σταθερά. Αντίθετα διαφοροποιούνται όσο ο άνθρωπος με τη σειρά του εξελίσσει την αντιληπτικότητα του. Το πρόβλημα όμως ανακύπτει όταν οι λέξεις πετρώνουν. Κι αυτό συμβαίνει όταν οι άνθρωποι παύουν να ασχολούνται μαζί τους και τις χρησιμοποιούν από συνήθεια. Τότε οι λέξεις χάνουν τη κινητικότητα τους και αποκτούν μια παγιωμένη σημασία. Μια σημασία που σύρεται ανήμπορη, καθώς ο χρόνος κυλάει ασταμάτητα προς το μέλλον.

Για τους περισσότερους από μας η λέξη «σαμουράι» αντιστοιχεί σε πολεμιστές με ιδιαίτερες ικανότητες που ζούσαν τα παλιά χρόνια στην Ιαπωνία. Χειρίζονταν με ευχέρεια το σπαθί τους, που ήταν και αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους. «Σαμουράι» όμως σημαίνει υπηρέτης. Δεν σημαίνει πολεμιστής, σημαίνει υπηρέτης. Μια λέξη που τώρα πια έχει καταλήξει να είναι απεχθής. Κι όχι άδικα. Από το διαφωτισμό μέχρι σήμερα, η ανθρωπότητα κατέβαλε πολύ μεγάλο κόπο, για να κάνει αποδεκτή την έννοια της ισότητας. Και κατάφερε να το πετύχει. Διακρίσεις που κάποτε ήταν αυτονόητες και υποχρεωτικές, σήμερα είναι εκτός νόμου. Ο υπηρέτης στη συλλογική συνείδηση αντιπροσωπεύει μια επαχθή διάκριση. Πιο πολύ συγγενεύει με τη θέση του σκλάβου, παρά μ’ εκείνη του ελεύθερου ανθρώπου. Ο υπηρέτης ήταν αποδέκτης καταπίεσης και ο εκπολιτισμός επέβαλε τη σταδιακή διαγραφή του απ’ τα μητρώα της καθημερινότητας μας. Είναι λογικό λοιπόν αυτή η λέξη να είναι καταδικασμένη από την ανθρωπιστική μας διαπαιδαγώγηση. Γι’ αυτό ίσως δεν αναζητήσαμε ποτέ την αληθινή σημασία του σαμουράι. Μας ήταν πιο βολικό να απολαμβάνουμε τα περίτεχνα κατορθώματα του σε ταινίες που αφηγούνταν παλιές ιστορίες.

Κι ενώ η λέξη «υπηρέτης» απορρίφθηκε στον Καιάδα, το αντίστοιχο ρήμα παρέμεινε στην επικαιρότητα. Έτσι λέμε : Υπηρετώ ένα σκοπό, υπηρετώ τα όνειρα μου. Δηλαδή δεν είμαι υπηρέτης, δεν δέχομαι εντολές από κανένα, αλλά μάχομαι μόνος μου για ένα ιδανικό, είτε είναι προσωπικό μου, είτε αφορά στη κοινότητα που ανήκω. Εν τέλει είναι αρετή να υπηρετώ, αλλά μόνο αυτοβούλως, χωρίς να δέχομαι διαταγές. Όμως και σ’ αυτό υπάρχει μια εξαίρεση. Παρ’ όλες τις κατακτημένες ελευθερίες, υπάρχουν διαταγές που παραμένουν εξαγνισμένες. Αρκεί να μη δοθούν ποτέ από συνάνθρωπο μας, αλλά μόνο από εξιδανικευμένες έννοιες. Και τέτοιες μπορεί να είναι η πατρίδα ή το τέκνο της το κράτος. Κι έτσι είναι ανεχτό να υπηρετώ στο στρατό ή να υπηρετώ ως δημόσιος υπάλληλος. Υπακοή στον αμέσως ανώτερο, που εκπροσωπεί την εξιδανικευμένη και απρόσωπη έννοια που υπηρετούμε, ποτέ στον συναλλασσόμενο πολίτη. Εκείνον τον εξ-υπηρετούμε, μια λέξη που εμπεριέχει μια ισχυρή δόση χάρης.

Ο Ηράκλειτος πριν τόσα χρόνια προσπάθησε να μας μάθει ότι τα αντιφατικά μπορούν να συνυπάρχουν, αλλά εμείς αδυνατούμε να αντιληφθούμε τη προτροπή του. Έτσι οι αντιφάσεις στο μυαλό μας δένονται κόμπος, έως ότου γίνουν Γόρδιος Δεσμός. Εφ’ όσον έχω κατακτήσει να είμαι ελεύθερος πολίτης, δεν μπορώ να ξανά-γίνω υπηρέτης των άλλων. Και τελικά αποδέχομαι να υπηρετώ την εξουσία της ιεραρχίας, που έχω συμφωνήσει ότι εκπροσωπεί κάτι ανώτερο και εξιδανικευμένο, κάτι που δεν μπορώ να το αγγίξω, αλλά ταυτόχρονα – και για να εξισορροπήσω – ασκώ εξουσία σ’ εκείνους που στην ουσία έχω κληθεί να υπηρετήσω. Οπότε ή είμαι ελεύθερος ή είμαι υπηρέτης. Και τα δύο δε γίνεται.

Είναι προφανές ότι η τελευταία περίοδος εκπολιτισμού, που εκκίνησε από τον διαφωτισμό, βρίσκεται ακόμα εν εξελίξει. Ανάμεσα σ’ αυτά που έχουμε ακόμα να μάθουμε είναι ότι όταν υπηρετούμε είμαστε υπηρέτες. Κι αυτή η λέξη που συνεχίζει να μας υποτιμά και να μας τρομάζει, ίσως ο πολιτισμός να βρει τον τρόπο να την αναβαπτίσει, να ανανεώσει το νόημα της και να την συνδέσει με την ελευθερία μας. Κι έτσι θα μπορούσαμε να γίνουμε κι εμείς σαμουράι, χωρίς λύπη, χωρίς αιδώ…

 Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του. 

iPorta.gr