Το νόημα της ανισότητας. Το να υποστηρίζεις τις ανισότητες είναι απολύτως απαγορευμένο στην εποχή μας. Κι όμως όλοι αυτοί που θεωρούν την ανισότητα  αμάρτημα καθοσιώσεως, την υποστηρίζουν σε πολλές περιπτώσεις. Κάθε επιλογή ανθρώπου για μια εργασία είναι μια μορφή ανισότητας. Κάποιος θα επιλεγεί και κάποιοι θα απορριφθούν. Μια start up επιχείρηση βρίσκει μια πατέντα και πλουτίζει και μια άλλη δε βρίσκει τίποτα και πτωχεύει. Το να θεωρούμε την ανισότητα μπαμπούλα και την ισότητα ως αδιαπραγμάτευτο ηθικό παράσημο, σημαίνει ότι δεν περιγράφουμε τον πραγματικό κόσμο με αξιοπιστία. Το αντίδοτο στην ανισότητα δεν είναι η εξάλειψη της, αλλά η υποστήριξη των αδυνάτων κι αυτών που δεν τα κατάφεραν. Η φανατική υποστήριξη μιας γενικευμένης και θολής ισότητας το μόνο που καταφέρνει είναι να εχθρεύεται τις ατομικές αξίες του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά. Στο όνομα μιας δήθεν ισότητας πολλοί συνάνθρωποι μας εθίζονται να βλέπουν με καχυποψία όσους τα καταφέρνουν και να θεωρούν ότι κανείς δε μπορεί να πετύχει με την αξία του, αλλά όλα είναι προϊόντα απάτης, διαφθοράς ή διασυνδέσεων.

Πώς αλλάζουν οι εποχές. Μια επιβεβαίωση της κυριαρχίας της αστικής δημοκρατίας είναι ότι σήμερα κανείς πια δε μιλάει για τη δικτατορία του προλεταριάτου. Στις μέρες μας κανενός είδους δικτατορία δεν είναι αποδεκτή. Αν ξεφύγουμε απ’ αυτόν τον αφορισμό και ρίξουμε μια ματιά στην Ιστορία θα καταλάβουμε καλύτερα πώς αλλάζουν οι εποχές. Όταν κάποτε η δικτατορία του προλεταριάτου ήταν επαναστατικός στόχος για πολλούς, υπήρχε ένα σαφές κίνητρο. Τότε η εργατική τάξη ήταν σαφώς διαχωρισμένη και ήταν αντικείμενο βαριάς εκμετάλλευσης. Με ελάχιστα δικαιώματα και σε συνθήκες φτώχιας. Τότε η φράση «η εργατική τάξη δεν έχει να χάσει τίποτα άλλο παρά τις αλυσίδες της» είχε νόημα. Και η παρότρυνση η εργατική τάξη να πάρει την εξουσία είχε κι αυτή νόημα την εποχή εκείνη. Τώρα οι συνθήκες έχουν αλλάξει για πάρα πολλούς λόγους. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι δεν υπάρχει εργατική τάξη με τα μέτρα και τα σταθμά του 19^ου και του 20^ου αιώνα. Τώρα υπάρχουν εργαζόμενοι που έχουν πολλά περισσότερα να χάσουν εκτός από τις αλυσίδες τους. Γι’ αυτό και σιγά-σιγά οι κομμουνιστές υποβιβάστηκαν σε αριστερούς και η κατάλυση της αστικής δημοκρατίας αντικαταστάθηκε από ηθικά πλεονεκτήματα

Το λάθος του Γκράμσι. Από την εποχή που το ιντερνέτ διευκολύνει, χρησιμοποιούνται κατά κόρον σε κείμενα αποφθέγματα σοφών. Συχνά όμως απουσιάζει η κριτική σκέψη. Ο Γκράμσι είπε κάποτε: «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει και ο καινούριος αργεί να εμφανιστεί και σ’ αυτό το λυκόφως εμφανίζονται τα τέρατα». Το τι εννοούσε ο Γκράμσι είναι απλό. Ο παλιός κόσμος ήταν ο αδίστακτος καπιταλισμός, όπως τον έζησε στη δραστήρια 25ετία της ζωής τους (1912-1937). Και ο καινούριος ήταν η νικηφόρα επανάσταση του προλεταριάτου. Η οποία καθυστερούσε, γιατί ξαφνικά εμφανίστηκε στη χώρα του – και όχι μόνον – ο φασισμός. Ο φασισμός του Μουσολίνι, του Φράνκο και του Χίτλερ αργότερα ήταν τα τέρατα. Ο Γκράμσι φυσικά έπεσε έξω σε όλα. Τον φασισμό τον συνέτριψε η αστική δημοκρατία και η δικτατορία του προλεταριάτου εκφυλίστηκε σε κάτι άλλο που γέννησε με τη σειρά του τέρατα. Οπότε το να χρησιμοποιούμε τη ρήση του Γκράμσι στις δικές μας εποχές είναι τουλάχιστον άκριτο.

Οι κρυφές τεχνικές της προπαγάνδας. Η προπαγάνδα είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο για να το αναλύσει κανείς. Τα δύο βασικά όπλα της είναι η επίκληση συναισθημάτων, ώστε να παρακάμπτεται η κριτική σκέψη και η ανάμιξη της αλήθειας με το ψέμα. Γιατί το ψέμα μόνο του δεν γίνεται πιστευτό. Μια κρυφή τεχνική όμως δεν αποσκοπεί στη πειθώ, αλλά στην επιβολή σύγχυσης. Στον εκπολιτισμένο κόσμο όταν σου εντοπίσουν ένα λάθος, τότε απολογείσαι, κάνεις αυτοκριτική και προχωράς παρακάτω. Όμως η προπαγάνδα σαν σύστημα επικοινωνίας μιας ιδέας, μιας αντίληψης ή μιας συγκροτημένης ιδεολογίας δεν επιτρέπει το λάθος. Σ’ αυτή την περίπτωση η προπαγάνδα αντεπιτίθεται, προσάπτοντας την ίδια ακριβώς κατηγορία. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείς σύγχυση στο ακροατήριο και αποφεύγεις να απολογηθείς. Για παράδειγμα η αντιπολίτευση κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι επεμβαίνει στη δικαιοσύνη καταστρατηγώντας τη διάκριση των εξουσιών. Η κυβέρνηση από την πλευρά της – δια πολλών στομάτων – κατηγόρησε την αντιπολίτευση ότι επιχειρεί μια επικίνδυνη απόπειρα τρομοκράτησης και χειραγώγησης της Δικαιοσύνης. Και η προπαγάνδα σαν επιστήμη επικοινωνίας καλά κρατεί.

Η λιτότητα δεν είναι θέμα πολιτικής. Ακόμα οι περισσότεροι πιστεύουμε ότι η επιβολή λιτότητας είναι μια πολιτική απόφαση. Και πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει και να εγκαταλείψει τις πολιτικές λιτότητας. Δηλαδή η ευμάρεια έρχεται αν το αποφασίσουν οι πολιτικοί, έτσι απλά. Μια εξαγγελία δηλαδή νομίζουμε ότι αρκεί. Απ’ ότι φαίνεται θ’ αργήσουμε να καταλάβουμε ότι η λιτότητα συνδέεται αποκλειστικά με την οικονομία. Και οι πολιτικοί το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να βρουν τους τρόπους, η οικονομική ανάπτυξη να ακυρώσει τη λιτότητα.

Ο κινηματογράφος σχολιάζει τη ζωή, χωρίς να στέλνει μηνύματα. Υπάρχει μια ταινία του 2013 που πρόσφατα προβλήθηκε στην τηλεόραση. Είναι «Ο συνήγορος» «The counselor» σε σκηνοθεσία Ρίντλεϊ Σκοτ. Οι κριτικοί την αντιμετώπισαν με αδιαφορία, τη θεώρησαν φλύαρη. Ίσως γιατί δεν περιέχει μηνύματα και διδαχές που η εποχή μας απαιτεί από τη τέχνη. Η ταινία όμως εμβάθυνε στον άνθρωπο και στη πραγματική ζωή με έναν πολύ ενδιαφέροντα τρόπο. Κάποιος λέει σ’ έναν μονόλογο του: «Ο κόσμος που προσπαθείς να διορθώσεις τα λάθη σου είναι διαφορετικός από εκείνον τον κόσμο όπου τα έκανες». Πολλές φορές προσπαθούμε μάταια να διορθώσουμε τα λάθη μας, απλά γιατί οι συνθήκες έχουν αλλάξει και πια δεν προλαβαίνουμε. Αυτή τη φράση οι κριτικοί την θεώρησαν μια βαρετή φλυαρία.

Τα μεγάλα και υψηλά τείχη. Θα σταθούμε πάλι στον κινηματογράφο. Το έχουμε πει πολλές φορές ότι μια συμβατική ηθική πρυτανεύει στη ζωή μας. Μια ηθική που διαχωρίζει το καλό και το κακό «με μεγάλα και υψηλά τείχη». Η μαφία ανήκει στο οικοσύστημα του κακού. Κανείς δεν αμφιβάλλει. Γι’ αυτό και οι κριτικοί είδαν στον Μάικλ Κορλεόνε – από την τριλογία του Νονού – έναν άνθρωπο τουλάχιστον ματαιόδοξο. Αν όμως αφαιρέσουμε «τα μεγάλα και υψηλά τείχη» που μας εμποδίζουν να δούμε τη μεγάλη εικόνα, τότε θα καταλάβουμε τι ακριβώς συνέβη στη πραγματικότητα. Ο Μάικλ Κορλεόνε – το λέει ξεκάθαρα πολλές φορές – το μόνο που θέλει, το μόνο που επιδιώκει μέχρι το τέλος είναι να ξεφύγει από τον καταστροφικό κόσμο της μαφίας και να περάσει στην άλλη όχθη της ζωής. Όσο κι αν προσπάθησε όμως δεν τα κατάφερε. Δεν μπόρεσε τελικά να ορίσει τη ζωή, ενώ στα μάτια όλων τη ζωή του την όριζε ο ίδιος. Αυτή ήταν η τραγωδία του. Αλλά πώς να δούμε τη τραγωδία του, όταν η επιπόλαιη ηθική ορίζει με ευκολία την εξίσωση: Μαφιόζος = κακός = ματαιόδοξος.

Το ηθικό πλεονέκτημα ανήκει σε άτομα κι όχι σε σύνολα. Πολύ κουβέντα έγινε στη πολιτική ζωή για ηθικά πλεονεκτήματα. Μόνο που όποιο ηθικό πλεονέκτημα – όπως κι αν το ορίσουμε – ανήκει μόνο σε άτομα. Τα άτομα κρίνονται γιατί τα άτομα πράττουν. Μεγάλες ή μικρές ομάδες δεν μπορούν να είναι φορείς ηθικών πλεονεκτημάτων, γιατί τα άτομα που περιλαμβάνουν δεν είναι φωτοκόπιες. Έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά, που τους ωθούν να πράττουν ανάλογα. Οπότε τζάμπα η κουβέντα. Τα πολιτικά κόμματα είναι ομάδες και περιλαμβάνουν de facto ηθικούς κι ανήθικους. Πάντα με τα ηθικά δεδομένα που έχει μάθει η κοινωνία να κρίνει.

Όταν δεν καταλαβαίνουμε τη γραφειοκρατία. Βγήκε κάποιος αξιωματούχος της κυβέρνησης και δήλωσε ότι βρήκε το φάρμακο για τη γραφειοκρατία με την αρωγή της επιστήμης. Και το ονόμασε «Μητρώο διαδικασιών». Αυτό είναι το φάρμακο. Και εξήγησε: «Μια νέα μεθοδολογία διαχείρισης διοικητικών διαδικασιών που βοηθάει τη μέτρηση του κόστους και της απόδοσης των διοικητικών υπηρεσιών, μέσα από τη χρήση προηγμένων εργαλείων μοντελοποίησης». Οι περισσότεροι πιστεύουμε ότι η επιστήμη δίνει μόνο λύσεις. Όμως πολλές φορές η επιστήμη μπερδεύει τα πράγματα χειρότερα. Ο Βαρουφάκης κόντεψε να μας καταστρέψει με το περιβόητο Chicken Game και τώρα έρχεται ένας δήθεν τεχνοκράτης να λύσει το γρίφο της γραφειοκρατίας με προηγμένα μοντέλα. Αν όμως αφήσεις τα μαθηματικά να αυτονομηθούν μακριά από τον πραγματικό κόσμο, τότε το μόνο που θα καταφέρεις θα είναι να μην κατανοείς τη πραγματικότητα.

Μεγάλη ή μικρή παρένθεση. Μια λάθος εκτίμηση δεν διορθώνεται με μια άλλη που είναι επίσης λάθος. Αν δεν εντοπίσουμε το λάθος της αρχικής εκτίμησης είναι φυσικό η αλυσίδα των λάθος εκτιμήσεων να συνεχιστεί. Πολλοί λοιπόν εκτίμησαν ότι η κυβέρνηση της Αριστεράς θα ήταν μια μικρή παρένθεση. Κι αυτό γιατί στηρίχτηκαν στις αρχικές εξαγγελίες (θα σκίσουμε τα μνημόνια κλπ.). Δεν έλαβαν υπ’ όψιν τους ότι υπάρχει και ο παράγοντας «προσαρμοστικότητα». Όταν η κυβέρνηση διαπίστωσε την αυταπάτη της άλλαξε ρότα. Προσαρμόστηκε. Και φτάνουμε στη δεύτερη λάθος εκτίμηση. Η κυβέρνηση έκανε «κωλοτούμπα», εφαρμόζει νέο μνημόνιο και ακολουθεί νεοφιλελεύθερη πολιτική. Μόνο που η γενική υπερφορολόγηση δεν είναι «νεοφιλελεύθερη» πολιτική, αλλά αμιγώς σοσιαλιστική. Μια γενικευμένη προσπάθεια να μαζευτεί ο πλούτος της κοινωνίας στο κράτος. Αλλά πολλοί παρασυρμένοι από το αρχικό τους λάθος, οδηγήθηκαν στην τρίτη  λάθος εκτίμηση.  Λένε πως η Αριστερά έγινε αστικό κόμμα, πρόδωσε τις ιδέες της και αποδέχθηκε τους κανόνες της αστικής δημοκρατίας. Και αυτό το έκανε μόνο και μόνο για να συνεχίσει να γεύεται τα προνόμια της εξουσίας. Τελικά ποια είναι η πραγματικότητα; Τι απ’ όλα αυτά ισχύουν; Η Αριστερά θέλει την εξουσία για να αλλάξει τον κόσμο. Αυτό τουλάχιστον πιστεύει. Κι αυτό νομίζει ότι κάνει. Η αλλαγή τακτικής δε σημαίνει ότι αλλάζει ο στόχος. Μόνο που ο δρόμος αυτός είναι μοναχικός και εκτός εποχής. Οι σοσιαλιστικές κοινωνίες όπως τις ονειρεύτηκαν ο 19^ος και ο 20^ος αιώνας διαψεύσθηκαν. Οπότε η κυβέρνηση της Αριστεράς θα είναι τελικά μια παρένθεση. Αρκετά μεγάλη ώστε η κοινωνία να αντιληφθεί με βιώματα το αδιέξοδο αυτής της ιδεολογίας.

ΥΓ. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο Κολλέγιο Αθηνών, έδιναν το τετράδιο σημειώσεων και μελέτης. Στο οπισθόφυλλο είχε ένα σχόλιο: «Αυτή η επιστολή είναι πιο μακροσκελής απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί δεν είχα το χρόνο να την κάνω συντομότερη»

Γιάννης Καραχισαρίδης

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr