Ο Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος ασχολείται με την δημοσιογραφία, την κριτική λογοτεχνίας και την ποίηση

Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Καραγιαννόπουλο

Θωμάς Χαβιανίδης: «Η αλήθεια, που κρύβεται πίσω από την επιφάνεια, είναι αυτό που με κινητοποιεί. Κάθε φορά, σε κάθε τι που κάνω, αυτός είναι ο στόχος μου. Προσπαθώ να βάζω πίσω από κάθε δουλειά μου τη δική μου αλήθεια»

Πρώτη αίσθηση το ανοίκειο. Κι έπειτα ο φόβος να αντικαθιστά σιγά- σιγά την έκπληξη. Κι από το τρόμο να έρχεται η παραίτηση. Κάπως έτσι φανταζόμουν τις διακυμάνσεις των συναισθημάτων του Gregor Samsa, του ήρωα της νουβέλας του Κάφκα «Μεταμόρφωση».

Ένα πρωί, όπως όλα τα πρωινά της εργατικής καθημερινότητάς του,  εκείνος είχε για πρώτη φορά διαρρήξει τη καταναγκαστική επανάληψη των κινήσεών του. Είχε μεταβληθεί σε ένα έντομο. Κι έτσι, ασυναίσθητα, κατάφερε να εκμηδενίσει τον εαυτό του και να αισθανθεί –έστω για λίγο- τη θαλπωρή του τίποτα. Όμως, ακόμη και τότε ο ήρωάς μας έπρεπε να περάσει από τη βάσανο της αποδοχής- απόρριψης των σημαντικών άλλων. Πώς άραγε θα τον αντιμετώπιζε η οικογένεια κι ο περίγυρός του; Ο συγγραφέας γράφει στους Αγρίους του πως: «όποιος καταρρέει αναίτια και παραμένει ξαπλωμένος επάνω στην άμμο, προκαλεί τον φόβο των άλλων. Τον βλέπουν σαν το Διάβολο… εξαιτίας της βρωμιάς που βγάζει η αλήθεια του».

Ο Gregor ενοχοποιείται και καταδικάζεται από το οικογενειακό δικαστήριο. Ο όφις κάπου εκεί κοντά χαμογελάει αινιγματικά και αφήνει το μήλο μπροστά στον Δικαστή- Πατέρα. Και τότε…

* Συναντήσαμε τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Θωμά Χαβιανίδη και συζητήσαμε μαζί του εφ’ όλης της ύλης.

Θωμά, για τρίτη χρονιά ανεβάζετε τη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα στο θέατρο Πόρτα. Μετά την εμπειρία της πανδημίας και των lockdowns, αντιμετωπίζετε τη παράσταση με νέους όρους και καινούριες συνδηλώσεις;

Η παράσταση ανεβαίνει ατόφια, όπως στο πρώτο της ανέβασμα. Όμως, ο καθένας μας έχει αλλάξει και το έργο φωτίζεται ακόμα περισσότερο. Ο Κάφκα είναι σαν να προέβλεψε όλα αυτά που συνέβησαν: ότι θα έρθει κάποια στιγμή που ένα συμβάν, μια απροσδόκητη μεταμόρφωση ή ένας ιός, θα φέρει στην επιφάνεια όλα όσα μάθαμε να αποσιωπούμε ή να κρύβουμε μέσα μας.   

Το έργο αυτό γράφτηκε το 1912 και –θα μπορούσαμε να πούμε πως- αποτυπώνει την αλλοτρίωση του ανθρώπου στις ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες του προηγούμενου αιώνα. Σήμερα τι έχει να μας πει και για ποιους κινδύνους θα μπορούσε να μας προειδοποιήσει; Ο θεατής τι έχει να αποκομίσει από την παράστασή σας;

Ο Κάφκα ζει την εποχή που η φράση «ζω για να δουλεύω» επιβάλλεται. Εμείς γεννηθήκαμε στην εποχή που, θεωρητικά, έχουν κατακτηθεί ελευθερίες και εργασιακά δικαιώματα. Είναι όμως έτσι; Ο κεντρικός ήρωας, Γκρέγκορυ Σάμσα, ο γιος της οικογένειας, ξυπνάει μια μέρα κι έχει μεταμορφωθεί σε ένα «τεράστιο έντομο». Και λέει χαρακτηριστικά: «Αυτή η οικογένεια είχε μια ήσυχη ζωή. Τι θα γινόταν όμως, αν όλη αυτή η ηρεμία διακοπτόταν ξαφνικά από ένα τρομερό τέλος». Και πραγματικά, η φαινομενικά ήρεμη ζωή μας που όλοι ξέραμε μέσα μας πόσο ασταθής ήταν, ξυπνώντας μια μέρα, είδαμε πόσα μας επιβλήθηκαν με την οικονομική κρίση, πως τα εργασιακά μας δικαιώματα και οι συλλογικές συμβάσεις «πήγαν περίπατο». Κανένα δικαίωμα. Μόνο δουλειά και υποχωρήσεις. Κι ακολουθεί ένα lockdown, που μας κλείνει μέσα, όπως κλείνεται και ο κεντρικός ήρωας, και γινόμαστε μη λειτουργικοί και βγαίνουν στην επιφάνεια όλες οι αδυναμίες μιας οικογένειας, όλες οι εξάρσεις βίας, η μη αποδοχή, το απάνθρωπο πρόσωπο με το οποίο η καπιταλιστική κοινωνία μας έχει αναθρέψει. 

Θα ήθελα να μας μιλήσεις λίγο για την μετάβαση από την μία γλώσσα στην άλλη. Εννοώ την μετατροπή μιας νουβέλας σε θεατρική παράσταση. Τι μένει και τι χάνεται από το έργο; Και ποιους υποκριτικούς κώδικες θα πρέπει να ενεργοποιήσει ο ηθοποιός για να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα; Αντιμετωπίζεις με τον ίδιο τρόπο ένα καθαρά θεατρικό κείμενο;

Η μετατροπή σε θεατρικό έργο έγινε πριν ξεκινήσουμε τις πρόβες. Επομένως, βασίστηκα στη ροή του θεατρικού και όχι της νουβέλας. Από αυτήν, ως ηθοποιός, κράτησα την τόσο έντονη ατμόσφαιρα και την πυκνότητά της μέσα από τις περιγραφές και τις εικόνες που δίνει. Στη «Μεταμόρφωση», ενώ δεν είναι γραμμένη ως θεατρικό, ο Γκρέγκορυ, ακούει τις φωνές όλων, τους διαλόγους των γονιών και της αδελφής του, τον προϊστάμενό του (που υποδύομαι εγώ) και περιγράφει ακριβώς πώς ηχούν στα αυτιά του τα λόγια τους. Όχι μόνο ανθρώπινα λόγια, αλλά και θόρυβοι, σιωπές, κραδασμοί.

Απ’ ό, τι έχω καταλάβει η συγκεκριμένη παράσταση αποτελεί μέρος μιας πειραματικής- ερευνητικής προσπάθειας του Τάσου Σαγρή. Σε αυτό το πλαίσιο και κατά την επεξεργασία του έργου, με ποιο τρόπο συνυπάρχουν (εάν συνυπάρχουν) οι διαφορετικές σας προσεγγίσεις/ θεάσεις/ αναγνώσεις ή παρα-αναγνώσεις;

Το πειραματικό μέρος αφορά στην έρευνα που έκανε ο σκηνοθέτης μας Τάσος Σαγρής με την ηθοποιό Σίσσυ Δουτσίου, που υποδύεται τον κεντρικό ήρωα. Έρευνα, γύρω από την έννοια της «μεταμόρφωσής» της, τα όρια του σώματος, της πλαστικότητας, της εκφραστικότητας και της φωνής. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί ξεκινήσαμε τις πρόβες όταν το πειραματικό αυτό μέρος είχε ήδη οδηγήσει σε καθαρές μορφές και αυτό θα το δει κι ο θεατής. Δε θα δει κάτι πειραματικό, αλλά μια παράσταση που βασίζεται σε καθαρούς θεατρικούς κώδικες.

Τον Gregor Samsa τον υποδύεται γυναίκα. Ποιες καινούριες διαστάσεις ανοίγει αυτή η επιλογή;

Τον υποδύεται η Σίσσυ Δουτσίου και πραγματικά η υποκριτική της μπορώ να πω ότι είναι σπουδή. Ο Gregor ή Γκρέγκορυ, θα μπορούσε στην εποχή μας να είναι τόσο άνδρας όσο και γυναίκα, γιατί αντιπροσωπεύει τον βαριά εργαζόμενο άνθρωπο. Αυτό έδωσε όμως πραγματικά και πολλές νέες διαστάσεις.  Οι ανδρικοί ρόλοι του «πατέρα» και του «αφεντικού» γίνονται ακόμα πιο σκληροί στα μάτια του θεατή· και φορώντας μάλιστα μάσκες στο έργο απομακρύνονται ακόμα περισσότερο από κοντά του, ενώ η θηλυκή πλευρά που έχει το «αηδιαστικό έντομο» κάνει το κοινό πιο ευαίσθητο απέναντι του, πιο συμπονετικό, και στο τέλος ο θεατής ταυτίζεται μαζί του.  Επίσης, η μη αποδοχή της Γκρέγκορυ με την νέα της μορφή και η βία που της ασκούν μας παραπέμπει στο κίνημα #metoo και μας δείχνει το πόσο πατριαρχική παραμένει ακόμα η κοινωνία μας.

Διαβάζοντας το δελτίο τύπου της παράστασης, μου έκαναν εντύπωση κάποια σημεία. Αναφέρει πως «ο Κάφκα μας καλεί να χτίσουμε ξανά τον κόσμο που καταρρέει μέσα μας» και πως ουσιαστικά «αρνείται να παραδοθεί». Είναι φράσεις που με παραξενεύουν διότι αυτό που κυρίως χαρακτηρίζει τον συγγραφέα είναι η αδυναμία επίτευξης οιασδήποτε λύσης. Μάλιστα, ο Philip Roth τον ονομάζει «ποιητή του απρόσιτου και του ανεπίλυτου». Πού αρχίζει λοιπόν η ερμηνεία και πού τελειώνει ο Κάφκα; Ο ήρωας της παράστασης, στο τέλος, αφήνεται να πεθάνει… δεν ανασυστήνει τον εαυτό του.

Το θέατρο σπάνια μας δίνει λύσεις. Δείχνει όμως τον δρόμο. Επομένως, «ποιητές του ανεπίλυτου» είναι οι περισσότεροι συγγραφείς. Όπως κι ο κάθε άνθρωπος, πολλές φορές, μπορεί να γνωρίζει τα εμπόδια και τις πιθανές λύσεις αλλά να αδυνατεί να κάνει κάτι.  Ο Κάφκα μας δείχνει το πόσο σαθρός είναι ο κόσμος στον οποίο μεγαλώνουμε και πού οδηγούν οι συμβιβασμοί που υποχρεωνόμαστε να κάνουμε ώστε να ζούμε «φυσιολογικά». Επομένως, με αυτόν τον τρόπο μας καλεί να χτίσουμε μια κοινωνία σε νέες βάσεις. Αναφέρεσαι στο σημείωμα του σκηνοθέτη στο δελτίο τύπου, αλλά θα σου πω πώς το αντιλαμβάνομαι εγώ… Ο Γκρέγκορυ «αρνείται να παραδοθεί» στις συμβάσεις της κοινωνίας, στον θάνατο κανείς μας δεν μπορεί να αρνηθεί να παραδοθεί. Υπάρχει μια άλλη φράση του Κάφκα, μέσα από τα λόγια του ήρωα του: «Αν κάτι πρέπει να αλλάξει, αυτό είναι τα κρυφά τραύματα, που τώρα θα γίνονται όλο και πιο ορατά». Δεν μου ακούγεται –πλέον- και πολύ απρόσιτος ο Κάφκα. Πολύ αληθινός μου ακούγεται.   

Εσύ υποδύεσαι τον εργοδότη. Το ένα πρόσωπο της εξουσίας. Πόσο εύκολο είναι να ερμηνεύσεις έναν χαρακτήρα που στην πραγματικότητα αποτελεί τη προσωποποίηση μιας έννοιας. Διότι στο κείμενο δεν είναι απλώς ένας εργοδότης με σάρκα και οστά. Είναι μια φωνή, μιαν εντολή που ενοχοποιεί εκ νέου τον ήρωα. Ποια ήταν τα ερείσματά σου;

Φέρνοντας στο μυαλό μου όλες τις φωνές εξουσίας που μπορεί να έχουν ενοχοποιήσει κι εμένα σε δύσκολες συνθήκες εργασίας. Ή ακόμα κι από μεριάς μου, σε στιγμές που μπορεί να έχω βρεθεί σε θέση εξουσίας· σε πολύ μικρότερο βαθμό είναι η αλήθεια… Επίσης, στην παράσταση φοράω μάσκα κι αυτό οδηγεί από μόνο του σε μια φόρμα, στην προσωποποίηση της έννοιας της εξουσίας. 

Έχεις παίξει πολύ διαφορετικά πράγματα. Μάλιστα, στη ταινία μικρού μήκους «Γενέθλια» του Δημήτρη Κατσιμίρη, ίσως να έφτασες τα εκφραστικά σου μέσα στα όρια. Ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που σε κινητοποιεί ως καλλιτέχνη και πώς επιλέγεις τις συνεργασίες σου; Ποιοι οι στόχοι σου ως ηθοποιός;

Ήταν πράγματι μια εμπειρία ζωής η συγκεκριμένη ταινία και η επαφή με ανθρώπους με εγκεφαλική παράλυση, όπως ο ήρωας που υποδύθηκα. Μου άνοιξε νέους ορίζοντες. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν τόση δύναμη, ενώ εμείς βλέπουμε μόνο αδυναμίες. Η αλήθεια, που κρύβεται πίσω από την επιφάνεια, είναι αυτό που με κινητοποιεί. Κάθε φορά, σε κάθε τι που κάνω, αυτός είναι ο στόχος μου. Προσπαθώ να βάζω πίσω από κάθε δουλειά μου τη δική μου αλήθεια. Και οι συνεργασίες μου βασίζονται επίσης σε αυτό. Με έλκουν άνθρωποι στις συνεργασίες «καθαροί», ακομπλεξάριστοι, που δεν δείχνονται, δεν είναι «δήθεν», που έχουν ακόμα την ευαισθησία του καλλιτέχνη. 

Έχεις σκηνοθετήσει στο παρελθόν. Μίλησέ μας γι’ αυτή σου την εμπειρία. Πόσο διαφορετική είναι από την υποκριτική;

Μου αρέσει πολύ και η σκηνοθεσία. Να δημιουργείς μια ολόκληρη παράσταση, να δίνεις μορφή σε ένα έργο, να θέτεις τους κοινούς κώδικες επικοινωνίας, ώστε μια παράσταση να λειτουργεί ως σύνολο. Μου αρέσει να ενώνω παζλ, κι επίσης μου αρέσει να βγάζω από τον κάθε ηθοποιό τον καλύτερό του εαυτό. Αυτό μου αρέσει και στη ζωή μου, όταν βλέπω κάποιον ότι έχει κάποιες ικανότητες κι επίσης κάποια πράγματα που του αρέσει να κάνει, του δίνω ιδέες για ένα πρότζεκτ με το οποίο θα μπορούσε να ασχοληθεί. Ως σκηνοθέτης, είναι σαν να δημιουργώ ένα κοινό πρότζεκτ για εμένα, τον συγγραφέα, τους ηθοποιούς, τον σκηνογράφο και γενικά για όλους τους συντελεστές. Δύσκολο παζλ αλλά πολύ δημιουργικό. Ενώ, ως ηθοποιός, γίνομαι εγώ τα κομμάτια που θα ταιριάξουν στο παζλ αυτό.    

Πέρα από τη συμμετοχή σου στη παράσταση αυτή, ετοιμάζεις κάτι καινούριο αυτή τη περίοδο;

Μια νέα ταινία μικρού μήκους, της Πανδώρας Ξαρχάκου που ευελπιστώ να γίνει μέσα στην Άνοιξη και θα ξεκινήσουμε με την θεατρική μου ομάδα «Ο2Ο» να δουλεύουμε ένα έργο, αλλά ακόμα δεν μπορώ να πω περισσότερα. Επίσης, από φέτος χαίρομαι πολύ που ξεκίνησα να παραδίδω μαθήματα υποκριτικής. Μου αρέσει πολύ αυτό το πάρε-δώσε. Το να εμπνέεις και να εμπνέεσαι.

Τι μήνυμα θα ήθελες να στείλεις στους αναγνώστες μας;

Ευχαριστώ πολύ που διεκδικήσατε μαζί μας το άνοιγμα των θεατρικών χώρων και δείξατε πόσο αγαπάτε το θέατρο. Συνεχίστε έτσι δυναμικά να εμπνέεστε από την τέχνη, αλλά και να εμπνέετε τους γύρω σας. Και τέλος, αναζητήστε και  επικοινωνήστε την αλήθεια σας. 

Σε ευχαριστώ πολύ για τις ωραίες ερωτήσεις.  Και σε περιμένω στην παράστασή μας.

Εμείς σε ευχαριστούμε!

Πληροφορίες για την παράσταση: Η Μεταμόρφωση του Κάφκα σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή. Από 15 Ιανουρίου και κάθε Σάββατο στις 19.00 στο Θέατρο Πόρτα. Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2106465693, 6951407792.

Σχετικά με τον Θωμά Χαβιανίδη μπορείτε να βρείτε στην σελίδα του στο Instagram:  @thomas_chavianidis