Μαρία Θερμού: Έχει εργασθεί στις μεγαλύτερες ελληνικές εφημερίδες (Καθημερινή, Νέα, Το Βήμα), στο Ραδιόφωνο (Δεύτερο και Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ), σε περιοδικά και ιστοσελίδες. Η πολιτιστική κληρονομιά και η πολιτική διαχείριση του πολιτισμού είναι στα ενδιαφέροντά της.

Δύο χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή κι ενώ η Ελλάδα προσπαθεί με δυσκολία να ανασυνταχθεί για να ξεπεράσει τις συνέπειές της, μία καινοφανής πρόταση διατυπώνεται προς την ελληνική κυβέρνηση από τον πρόεδρο της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων Μικράς Ασίας, Χένρι Μόργκενταου. Αφορά στον δανεισμό του Ερμή του Πραξιτέλη στις ΗΠΑ και την περιφορά του σε διάφορες αμερικανικές πόλεις, ώστε με τις εισπράξεις να αποπληρωθεί το προσφυγικό δάνειο, που έχει λάβει η χώρα. Το αίτημα ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων και φυσικά απορρίπτεται.

Ο Ερμής γυμνός, στηρίζεται στον κορμό του δέντρου πάνω στον οποίον είναι ριγμένο το ιμάτιό του, κρατώντας στο ένα χέρι τον νεογέννητο Διόνυσο. Έργο του Πραξιτέλη, 330 π.Χ. περίπου. [Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας/© Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού]

Αρκετά χρόνια αργότερα όμως, το 1963, η πρόταση επανέρχεται. Αυτή τη φορά από τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, που αιτείται τον δανεισμό, και πάλι του Ερμή, προκειμένου να εκτεθεί στην εμπορική έκθεση της Νέας Υόρκης. Το ισχύον εκείνη την εποχή νομοθετικό πλαίσιο (Ν. 5351/1932ΦΕΚ Α’/275/24-08-1932) δεν επιτρέπει την εξαγωγή αρχαιολογικών ευρημάτων από την χώρα «επ’ ουδενί λόγω». Άρα η απάντηση είναι δεδομένη. Μάλιστα η μοναδικότητα των ελληνικών αρχαιοτήτων, οι κίνδυνοι από την μεταφορά τους αλλά και ο «διασυρμός και ο εξευτελισμός» που θα επιφυλάσσονταν για το γλυπτό μέσω μιας τέτοιας ενέργειας επισημάνθηκαν ιδιαίτερα στο απορριπτικό κείμενο του Αρχαιολογικού Συμβουλίου, που ήταν αντίθετο σε «τοιαύτην χρήσιν της εθνικής μας κληρονομίας».

Πρόκειται για σύμπνοια πολιτικών, επιστημόνων και κοινής γνώμης, η οποία ωστόσο μερικά χρόνια αργότερα, και μεσολαβούσης της δικτατορίας, αλλά και ενός νέου νόμου (Ν. 654/1977ΦΕΚ Α’/214/05-08-1977), καταστροφικού όπως θεωρήθηκε για τα αρχαία, θα έχει πλέον διαρραγεί.

Αφίσα της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης το 1979 για την αποτροπή του δανεισμού αρχαιοτήτων για εκθέσεις στο εξωτερικό.

Αιτία, η διοργάνωση το 1979 της έκθεσης «Ελληνική τέχνη των νησιών του Αιγαίου» στο Λούβρο και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, με έργα από την Προϊστορική ως την Ελληνιστική εποχή. «Εθνική ανάγκη για την δημιουργία ευνοϊκού κλίματος προς επίλυση των εθνικών υποθέσεων εις αυτή την κρίσιμη καμπή της Ιστορίας της χώρας», χαρακτηρίζει την έκθεση στην εισήγησή του ο Γενικός Επιθεωρητής Αρχαιοτήτων. Επιχείρημα, που δεν πείθει καθόλου τον αρχαιολογικό κόσμο –το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο την απορρίπτει– ενώ στην Κρήτη ειδικώς, ούτε και τους απλούς πολίτες. Έτσι, παρ΄ ότι η απόφαση ήταν ειλημμένη από τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή, δυναμικές και μαζικές κινητοποιήσεις στη νησί θα αποτρέψουν τελικώς τον δανεισμό των αρχαιοτήτων από μουσεία της Κρήτης. (Είναι τότε που ο Καραμανλής δήλωνε, μετά την άφιξή του από τη Μέση Ανατολή στο αεροδρόμιο του Ελληνικού: «Προτιμώ να μην μιλήσω. Γιατί αν το κάνω, θα σας πω δυσάρεστα πράγματα. Κάθε φορά που βρίσκομαι έξω δημιουργείτε ιστορίες που εκθέτουν διεθνώς την χώρα. Δεν είμαι θυμωμένος. Είμαι αηδιασμένος»).

Ως το 1977 δύο φορές μόνον είχαν δανεισθεί αρχαία στο εξωτερικό: Η μία από την δικτατορία του Μεταξά και η δεύτερη από την χούντα των συνταγματαρχών. Είναι προφανές λοιπόν, ότι αυτή η ημερομηνία είναι ορόσημο, για ό,τι έμελλε να ακολουθήσει. Σήμερα οι ελληνικές αρχαιότητες ταξιδεύουν διαρκώς. Σε Δύση, εσχάτως και σε Ανατολή. Ενδεικτικά: Η έκθεση «Heaven and Earth: Art of Byzantium from Greek CollectionsHeaven and Earth: Art of Byzantium from Greek Collections | Getty Villa Exhibitions», συνδιοργάνωση υπουργείου Πολιτισμού και Μουσείου Μπενάκη με τη συνεργασία της National Gallery of Art της Ουάσιγκτον και του J.P. Getty Museum διήρκεσε από το 2013 ως το 2015 (Ουάσιγκτον, Λος Άντζελες, Σικάγο). Η έκθεση «The Greeks: Agamemnon to Alexander the GreatThe Greeks | National Geographic Society» με τον εντυπωσιακό αριθμό των 543 αρχαίων όλης της Ελλάδας έκανε επίσης μακρά περιοδεία στην Αμερική κατά την τριετία 2014-2016 (Μόντρεαλ, Οτάβα, Σικάγο, Ουάσιγκτον).

Η αφίσα της έκθεσης «Οι Έλληνες: Από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο» στο National Geographic Museum στην Ουάσιγκτον το 2016.

«Το Βυζάντιο στο πέρασμα των αιώνωνByzantium Through The Centuries | The State Hermitage Museum» με 121 έργα βυζαντινής περιόδου παρουσιάστηκε στο Ερμιτάζ το 2016.

Αίθουσα του Ερμιτάζ με την ελληνική έκθεση «Το Βυζάντιο στο πέρασμα των αιώνων» το 2016.

Και τον ίδιο χρόνο οι «Θεοί και ήρωες των αρχαίων Ελλήνων»State Historical Museum of Russia Hosts Gods and Heroes of Ancient Greece Exhibition στο Κρατικό Ιστορικό Μουσείο της Μόσχας με 136 αρχαιότητες. Με 147 έργα από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συμμετείχε η Ελλάδα στην έκθεση «The Golden Legend», που παρουσιάστηκε σε τρεις ιαπωνικές πόλεις (2015-2016) ενώ το 2016 επίσης διοργανώθηκε στο Τόκιο ( Tokyo National Museum) στο Ναγκασάκι και στο Κόμπτε η έκθεση «A Journey to the Land of Immortals: Treasures of Ancient GreeceΈκθεση “A Journey to the Land of Immortals: Treasures of Ancient Greece” στο Tokyo National Museum | Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού» με 450 έργα από όλη την ελληνική επικράτεια.

Σαράντα χρόνια μετά την «κρητική επανάσταση» οι απόψεις για τις μετακινήσεις των αρχαιοτήτων έχουν αλλάξει άρδην. Στο πλαίσιο μιας εξωστρεφούς πολιτικής, που θέλει τις αρχαιότητες πρεσβευτές της χώρας στο εξωτερικό αποβλέποντας σε οφέλη εθνικά, πολιτιστικά, επικοινωνιακά, πολιτικά και ασφαλώς οικονομικά, το κλίμα που έχει διαμορφωθεί σήμερα είναι εκ διαμέτρου αντίθετο –μέχρις υπερβολής για κάποιους– με την περίκλειστη νοοτροπία των παλαιότερων ετών. Έτσι, ανάμεσα στις δύο διαφορετικές προσεγγίσεις του θέματος, πολιτιστικός εθνικισμός από την μία και πολιτιστικός διεθνισμός από την άλλη, η δεύτερη προηγείται σαφώς τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα, η οποία εμφανίζεται να συντάσσεται με το διεθνές δόγμα, εκπορευόμενο κυρίως από χώρες της Δύσης, που θέλει κοινή την πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας, άρα και την ελεύθερη μετακίνηση πολιτιστικών αγαθών.

Το Λούβρο διαφημίζει το 2011:«Στο Βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου – Η Αρχαία Μακεδονία».

Η χρησιμοποίησή τους στην πολιτική και τη διεθνή διπλωματία ωστόσο, μέσω της προβολής της εθνικής ταυτότητας, είναι το βασικότερο επιχείρημα αυτής της στάσης και η απάντηση στους επικριτές της, που η αλήθεια είναι, ότι βρίσκονται πλέον σε υποχώρηση παρά το γεγονός ότι το φαινόμενο έχει λάβει καταιγιστικές διαστάσεις.

Ασφαλιστική δικλείδα αποτελεί ο ισχύων Αρχαιολογικός Νόμος (Ν. 3028/2002ΦΕΚ Α’/153/28-06-2002) με το άρθρο 25 «Δανεισμός και ανταλλαγή κινητών μνημείων που ανήκουν στο Δημόσιο», όπου αναφέρεται μεταξύ άλλων, ότι «σε εξαιρετικές περιπτώσεις επιτρέπεται ο δανεισμός δημοσιευμένων κινητών μνημείων» –όλες οι λέξεις εδώ έχουν τη σημασία τους– ορίζοντας επίσης, ότι «ο δανεισμός σε Μουσεία γίνεται υπό τον όρο της αμοιβαιότητας» και ότι η διάρκεια του δανεισμού «δεν μπορεί να υπερβαίνει την πενταετία αλλά μπορεί να ανανεώνεται με την ίδια διαδικασία».

Σε κάθε περίπτωση ο υπουργός Πολιτισμού, ύστερα από εισήγηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, είναι αυτός που θα υπογράψει την τελική έγκριση ενός δανεισμού. Στην κρίση τους επομένως είναι ο χαρακτηρισμός ενός αιτήματος ως «εξαιρετικής περιπτώσεως» ή όχι, όρος που είναι φανερό ότι με την ελαστικότητά του αναπροσαρμόζεται, όχι μόνον σε σχέση με πολιτιστικά θέματα αλλά και ανάλογα με τις πολιτικές –εθνικές και διεθνείς– συγκυρίες και τις επιδιώξεις, που μπορεί να έχει το κράτος τη συγκεκριμένη στιγμή (για παράδειγμα οι Ολυμπιακοί Αγώνες, η ελληνικότητα της Μακεδονίας κ.ά.).

Με την ίδια απόφαση εγκρίνονται και οι αρχαιότητες προς δανεισμό, σύμφωνα με κατάλογο που έχει υποβάλει το εκάστοτε ξένο μουσείο. Αλλαγές ασφαλώς και γίνονται, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις αντιπροτείνονται από ελληνικής πλευράς άλλα έργα από αυτά που ζητούνται, για διάφορους λόγους, αν και σπανίως έρχονται στην δημοσιότητα, αφού η διαφορά επιλύεται δια της συνεννοήσεως των δυο πλευρών.

Πανό στο Λούβρο με τον Έφηβο του Μαραθώνα, που δεν συμμετείχε στην έκθεση.

Σε αντίθετη περίπτωση όμως, έως και διπλωματικά επεισόδια μπορεί να απειληθούν, όπως στην έκθεση του Λούβρου για τον Πραξιτέλη το 2007, όταν υπήρξε άρνηση για τον δανεισμόLa Grèce ne prêtera pas le célèbre Ephèbe de Marathon au Louvre | Le Monde του Εφήβου του Μαραθώνα από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, με το αιτιολογικό ότι ανήκει στα «αμετακίνητα» από την Ελλάδα αρχαία. Άγνωστο γιατί το γαλλικό μουσείο είχε προεξοφλήσει τον δανεισμό του Εφήβου, τόσο, ώστε να προβάλλει το έργο σε τεράστιο πανό στην είσοδό του και βεβαίως να αναγκασθεί να το αποσύρει μετά, αποδεχόμενο μία καθόλου ευκολοχώνευτη ήττα –η υπόθεση μάλιστα έγινε πρωτοσέλιδο των γαλλικών εφημερίδων– το συγκεκριμένο επιχείρημα όμως των «αμετακίνητων» δεν ήταν πρωτοφανές.

Μία σειρά από αρχαία έργα υψηλότατης σημασίας ή και ευθραυστότητας ταυτοχρόνως υπάρχουν πράγματι σε αυτόν τον κατάλογο, ο οποίος όμως ουδέποτε καταρτίσθηκε πλήρως αλλά –το κυριότερο– ουδέποτε επισημοποιήθηκε (δηλαδή να λάβει έγκριση, κατ’ αρχάς από το ΚΑΣ). Οι δύο προσπάθειες που έχουν γίνει ως σήμερα για την σύνταξή του, μία το 1999 και η δεύτερη το 2007 δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, παρ΄ ό,τι βεβαίως υπάρχουν οι σχετικές λίστες με 3.500 περίπου αρχαία έργα, που είχαν αποστείλει οι Εφορείες Αρχαιοτήτων και τα μουσεία στην κεντρική υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού. Τότε γιατί κρατούνται κρυφά;

Το γεγονός ότι η «ενεργοποίηση» αυτού του καταλόγου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ή η αποσιώπησή του στις περισσότερες αποτελεί μία βολική λύση διαφυγής από δύσκολες καταστάσεις δεν μπορεί να το αρνηθεί κανείς, κι άλλωστε υπάρχουν τα σχετικά παραδείγματα. Τα αρχαία γίνονται έτσι μέσον διαπραγμάτευσης, με την παρουσία ή την απουσία τους. Δεν είναι μυστικό εξάλλου, αντίθετα ως επιτυχία παρουσιάζεται, η συμφωνία που κλείνεται σε κάθε επίσημη επίσκεψη του εκάστοτε πρωθυπουργού της χώρας σε ένα ξένο κράτος, για την διοργάνωση εκθέσεων με αρχαία «που βγαίνουν για πρώτη φορά από τη χώρα». Το πιθανότερο είναι, ότι πολλά από αυτά ανήκουν στα «αμετακίνητα», σύμφωνα με την υπαρκτή-ανύπαρκτη λίστα, αλλά η πολιτική παρέμβαση θα τους δώσει το απαιτούμενο διαβατήριο.

Εντελώς περιορισμένη είναι ωστόσο η πρακτική του μακροχρόνιου δανεισμού, παρ΄ ό,τι προβλέπεται επακριβώς από τον νομοθέτη, με τα σημαντικότερα παραδείγματα τα τελευταία χρόνια να αφορούν την εισαγωγή-«επιστροφή» στην Ελλάδα αρχαιοτήτων από ξένα μουσεία.

Από το 2002 έτσι, βρίσκονται στην Ελλάδα με τη μορφή μακροχρόνιου δανεισμού από το Μουσείο της Περγάμου εννέα αρχιτεκτονικά μέλη από το Φιλιππείο της Ολυμπίας, απαραίτητα για την αναστήλωσή του. Ανταποδοτικά μάλιστα δανείσθηκαν από την Ελλάδα στο συγκεκριμένο μουσείο πήλινες μήτρες από το εργαστήρι του Φειδία στην Ολυμπία για δύο έτη, διάστημα που πήρε ανανεώσεις. Με την ίδια μορφή δανεισμού βρέθηκαν στην Αθήνα –Μουσείο Ακρόπολης– το 2006 ένα θραύσμα από τη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα προερχόμενο από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, ένα επίσης θραύσμα του ανάγλυφου διακόσμου από την ανατολική ζωφόρο, που βρισκόταν στο Μουσείο Α. Salinas στο Παλέρμο της Ιταλίας το 2008 και τον ίδιο χρόνο ένα θραύσμα από την βόρεια ζωφόρο από τα Μουσεία του Βατικανού.

Η προσήλωση της χώρας στο πάγιο αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα και οι ενέργειες, επίσημες ή μη, προς αυτήν την κατεύθυνση είναι γεγονός, ότι πέρα από την ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης, έχουν κινητοποιήσει και ξένα μουσεία, για τα οποία πάντως το αληθές είναι, ότι ο δανεισμός ενός ελάχιστου θραύσματος δεν αποτελεί μεγάλη παραχώρηση. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η αποδοχή από μέρους του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν της πρότασης του Έλληνα πρωθυπουργού για τον δανεισμό μετόπης του Παρθενώνα από το Λούβρο με την ευκαιρία των εορτασμών για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Δεδομένου και του ισχυρού κινήτρου, καθώς αντίδωρο για τον δανεισμό θα αποτελέσει η διοργάνωση μεγάλης έκθεσης στο γαλλικό μουσείο αρχαίων χάλκινων έργων τέχνης.

Λίθος από την μετόπη του Παρθενώνα που βρίσκεται στο Λούβρο, έργο του εργαστηρίου του Φειδία με θέμα την Κενταυρομαχία.

Όσον αφορά την πρακτική της «ανταλλαγής» αρχαιοτήτων ωστόσο, αν και προβλέπεται τόσο από τον ισχύοντα όσο και από τον προηγούμενο Αρχαιολογικό Νόμο (Ν. 5351/1932) –μέσα σε αυστηρά πλαίσια πάντως, με την προϋπόθεση ότι «δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία για την πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας, δεν χρειάζεται να συμπληρωθούν με αυτά οι συλλογές άλλων και δεν πλήττεται η ενότητα σημαντικών συλλογών, με ίσης σημασίας πολιτιστικά αγαθά που ανήκουν σε άλλα κράτη»– δεν έχει τύχει εφαρμογής. Εξαίρεση αποτέλεσε η περίπτωση του 1955, όταν αποδόθηκαν στο Λούβρο ύστερα από αίτησή του μικρά τμήματα του αγάλματος της Νίκης της Σαμοθράκης και της πρώρας του πλοίου στο οποίο στηρίζεται για την αποκατάστασή τους. Με αντάλλαγμα πράγματι, τμήματα της ζωφόρου από το ιερό της Σαμοθράκης.

Ούτε περίπτωση δωρεάς αρχαιοτήτων εκ μέρους της Ελλάδας υφίσταται, και πάλι με κάποιες πολύ μακρινές χρονικά εξαιρέσεις, όπως αυτή του 1854, όταν προσφέρθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, με βασιλικό διάταγμα μάλιστα, μαρμάρινο θραύσμα από τον Παρθενώνα, το οποίο εντοιχίσθηκε στο μνημείο του Ουάσιγκτον. Ή την συμφωνία του 1874 με την Γερμανία αναφορικά με τις ανασκαφές στην Ολυμπία, που προέβλεπε την απόδοση σε αυτήν διπλών ή όμοιων ευρημάτων από τις ανασκαφές.

Μακροχρόνιος ή όχι, ο δανεισμός στην Ελλάδα των Γλυπτών του Παρθενώνα, που ήρθε εκ νέου στο προσκήνιο ύστερα από το ανακοινωθέν αλλά μη διατυπωμένο, ακόμη τουλάχιστον, αίτημα του πρωθυπουργού προς τη Βρετανία και το Βρετανικό Μουσείο, δεν αποτελεί μία νέα πρόταση. Από το 1842 χρονολογείται άλλωστε η επίσημη διεκδίκησή τους, αμέσως δηλαδή μετά τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, αν και όχι για δανεισμό αλλά για επιστροφή. Ούτε η έντονη κινητικότητα που αναπτύχθηκε με την ανέγερση του νέου Μουσείου Ακρόπολης έκαμψε την αρνητική στάση του Βρετανικού Μουσείου, ακόμη και για δανεισμό μέρους ή όλων των Γλυπτών. (Παρ’ όλα αυτά και παρά την επίσημη θέση του για τον μη δανεισμό των Γλυπτών γενικώς, δάνεισε το άγαλμα του Ιλισού από το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα στο Ερμιτάζ το 2014).

Ο Ιλισός από το αέτωμα του Παρθενώνα, δάνειο του Βρετανικού Μουσείου στο Ερμιτάζ.

Δύο φορές υπουργός Πολιτισμού ο Ευάγγελος Βενιζέλος και έχοντας ερευνήσει το θέμα από όλες τις πλευρές του, είχε διατυπώσει ωστόσο την πλέον καινοτόμα πρόταση προς το Βρετανικό Μουσείο, σύμφωνα με την οποία το τελευταίο θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα είδος «παραρτήματος» στο Μουσείο Ακρόπολης, που θα είχε ως αποτέλεσμα την συνένωση των Γλυπτών, που είναι και το μέγα ζητούμενο. Σε αντιστάθμισμα μάλιστα των άδειων αιθουσών του Βρετανικού Μουσείου, το ελληνικό κράτος θα οργάνωνε σε αυτές, διαδοχικές περιοδικές εκθέσεις με σημαντικές ελληνικές αρχαιότητες. «Δεν μπορούμε να θέσουμε το θέμα σε εθνική ή εθνικιστική βάση, αλλά ούτε σε νομική. Γιατί δεν αντιδικεί η Ελλάδα με τη Βρετανία ή η Ελλάδα με το Βρετανικό Μουσείο και δεν χρειάζεται δικαστική επίλυση κάποιας διαφοράς. Μιλούμε με οικουμενικά επιχειρήματα στο όνομα της ακεραιότητας του μνημείου και μας ενδιαφέρει το πραγματικό γεγονός της επιστροφής και της επανένωσης» ήταν η θέση του κ. Βενιζέλου, που έθεσε έτσι ένα νέο πλαίσιο συζήτησης. Άλλωστε και ή νομική οδός έχει εγκαταλειφθεί, επί του παρόντος τουλάχιστον, και ύστερα από την αποτυχημένη μάλλον διερεύνηση του θέματος από το βρετανικό δικηγορικό γραφείο Doughty Street Chambers του Λονδίνου το 2014.

Το αέτωμα του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο.

Με δεδομένο όμως ότι στην προσπάθεια ικανοποίησης του αιτήματός της η Ελλάδα έχει δικαίωμα να προσφεύγει σε όποια μέσα και τακτικές κρίνει απαραίτητα, όλες οι προτάσεις είναι αποδεκτές. Αν το αίτημα δανεισμού μπορεί να σημαίνει και αποδοχή της κυριότητας του άλλου επί των Γλυπτών, αυτό είναι κάτι που στην πολιτική και την διπλωματία είναι διαπραγματεύσιμο.

Αρχαία που επέστρεψαν από δανεισμό τους έχοντας αποκολλήσεις ή θραύσεις δεν είναι σπάνιες περιπτώσεις, αντίθετα σπάνια έρχονται στο φως της δημοσιότητας. Το ταξίδι, με αεροπλάνο συνήθως, ελλοχεύει κινδύνους, παρά τα μέτρα ασφαλείας που λαμβάνονται, δεδομένης της απομάκρυνσης του αρχαίου από το ασφαλές περιβάλλον του, όπως είναι η προθήκη ενός μουσείου. Για τον λόγο αυτό άλλωστε και προκειμένου να εξουδετερωθεί η διαφορά πίεσης, παραμένουν συσκευασμένα επί ένα εικοσιτετράωρο μετά την άφιξή τους στον τόπο προορισμού. Σύμφωνα εξάλλου με τους όρους δανεισμού, που υπογράφονται ανάμεσα στα δύο μέρη, η συνοδεία τους από Έλληνα αρχαιολόγο είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Απώλεια ή κλοπή δανεισθέντος αρχαίου πάντως, δεν έχει παρουσιασθεί ως σήμερα, για όλες τις περιπτώσεις όμως το συμφωνητικό δανεισμού περιλαμβάνει τα ασφάλιστρα –υψηλά σε κάθε περίπτωση– που αναλαμβάνει ο δανειζόμενος. Πρόκειται για μία σημαντική παράμετρο, που επιτρέπει σε έναν ελληνικό δημόσιο φορέα ή ιδιωτικό ίδρυμα να δανείζει αλλά τού προκαλεί δυσκολία να ζητήσει έργα τέχνης για δανεισμό, αν δεν υπάρχει κρατική εγγύηση επ’ αυτού. (Πέρα από το κόστος αυτής καθ΄ αυτής της διοργάνωση μιας έκθεσης).

Ο εκ προοιμίου έλεγχος της νόμιμης προέλευσης των αντικειμένων, που συμμετέχουν μαζί με ελληνικά σε μία έκθεση αποτελεί εξάλλου κεφαλαιώδες ζήτημα για την Ελλάδα. Καθώς η από κοινού παρουσίασή τους σημαίνει και την αποδοχή και «νομιμοποίησή» τους, σοβαρά προβλήματα κυριότητας μπορεί να εγερθούν. Πρόσφατο σχετικά παράδειγμα (2011) η περίπτωση του Κρατικού Μουσείου Μπάντεν της Καρλσρούης, που είχε ζητήσει έργα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης προκειμένου να εκτεθούν μαζί με αρχαία, παράνομα εξαχθέντα από την ΕλλάδαΕργα του Κυκλαδικού πολιτισμού κατέχει παράνομα γερμανικό μουσείο | Το Βήμα. Μία υπόθεση πάντως, που έληξε τελικώς υπέρ της χώρας με την επιστροφή των κλεμμένων αρχαιοτήτων (ένα γυναικείο κυκλαδικό ειδώλιο, ύψους 88 εκατοστών και ένα τηγανόσχημο σκεύος).

Η πλάτη του κυκλαδικού ειδωλίου, που ξεπακετάρεται μετά το ταξίδι του στην Ελλάδα.

Η εποχή ωστόσο, που ο Μακρυγιάννης έλεγε το περίφημο «Αυτά, και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μην το καταδεχθείτε να βγουν από την πατρίδα μας» έχει οριστικά παρέλθει. Μένει όμως το «Δι’ αυτά πολεμήσαμε», που θα αποτελέσει άλλωστε και το θέμα της έκθεσης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για τον εορτασμό της επετείου της Επανάστασης του ΄21.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το insidestory.gr

The article expresses the views of the author

iPorta.gr